آفت کش یا سم بخش 1

آفت کش یا سم ؟

آفت کش ها ترکیبات سنتزی یا طبیعی اند که برای کنترل ویا از بین بردن آفات مورد استفاده قرار می گیرند .

آفت کش عبارت است از ترکیب یا مخلوطی از چند ترکیب شیمیایی که برای جلوگیری ، از بین بردن ، دور کردن ویا کاهش دادن جمعیت حشرات ، جوندگان

نمادتها ، قارچ ها ، علف های هرزویا هر نوع از گیاهان آبی ، جانوران و نیز ویروس ها ،باکتری ها و میکروارگانیسم هایی که آفت شناخته می شوند مصرف شود.

آفت کش های بیولوژیک (Bio pesticides) شامل موجوداتی است که برای کنترل آفات به کار می روند .

آفت کش ها همیشه مستقیما باعث مرگ آفت نمی شوند ، بلکه ممکن است وسیله ای برای کشتن آفات باشند (هورمون ها ) ، یا آفات را پراکنده کنند و باعث کاهش جمعیت آنها در محل مورد نظر گردند ( دور کننده ها ) ، یا حتی آفات تیمار شده را نکشند ، بلکه روی نتایج آن اثر بگذارد ( ترکیبات موثر در رشد ) .

آفت کش یا سم ؟

  توجه به این نکته ضروری است که بین آفت کش و سم (Poison ; Toxicant )

تفاوت وجود دارد.

پاراسلسوس (1541-1493) (Paracelsus ) گفته است : همه مواد سم هستند ، هیچ چیزی نیست که سمی نباشد ، تنها دز مصرفی باعث سم بودن یک ترکیب

می شود .

ماده ای که روی موجودات زنده اثر بگذارد لزوما آفت کش نیست . مثلا بسیاری از ترکیبات آلی و معدنی سم هستند ، ولی آفت کش نیستند . اغلب موارد به ویژه در سال های اخیر ، آفت کش ها به گونه ای بر گزیده می شوند که در دزی که برای آفت (هدف) سمی هستند برای انسان ، جانوران اهلی و بند پایان مفید (موجودات غیر هدف) سمی نباشند . بنابراین موادی که در گیاهپزشکی برای کنترل آفات به کار میروند ، آفت کش نامیده می شوند .

حشره کش (Insecticide) - لاروکش (Larvicide) - تخم کش (Ovicide) - کنه کش (Acaricide) - حلزون کش (Mulluscicide) - نماتد کش (Nematicide) - موریانه کش (Termiticide) - جونده کش (Rodenticide) - قارچ کش (Fungicide) - علف کش ((Herbicide - پرنده کش یا دورکننده پرنده (Avicide) و گره های مختلف دیگر.

خواص آفت کش ها

1-    برای آفت مورد نظر بسیار سمی باشد ،‌به نحوی که میزان مصرف آن در سطح کم باشد .

2-    اثرقاطع و سریع روی آفت داشته باشد .

3-    روی انسان و دام و گیاهان و نیز محیط و خاک وآب اثر ناگوار نداشته باشد.

4- برای حشرات مفید مثل زنبورعسل وپارازیتوئیدها و شکارگرها کم خطر باشد . این ویژگی در سال های اخیر بیشتر مورد نوجه قرار گرفته است .

5-    روی مواد خوراکی بو و طعم نا خوشایند نداشته و باقیمانده خطرناک باقی نگذارد .

6- دوام آن برای اثر روی آفت مناسب باشد . یعنی درحدی پایدار باشد که ضمن کنترل آفت ، در محط زیست باقی نماند .

7- کاربرد انتخابی داشته باشد . این موضوع بحث برانگیز است چون اگر یک آفت کش گسترده طیف مصرف شود اکثر جانوران اعم از هدف و غیر هدف از بین میروند .

8-    تحرک آن در محیط زیست کم بوده و دچار آبشویی نشود .

9-    مصرف آن از نظر اقتصادی مقرون به صرفه باشد .

مراحل تهیه یک آفت کش

1-    سنتز و تهیه ترکیب درآزمایشگاه .

2-    انتخاب در گلخانه وتعیین فعالیت بیولوژیکی .

3-    انتخاب ترکیب و آزمایش در سطح محدود از مزرعه (Fieldscreening) .

4-    آزمایش دراز مدت در مزرعه به مدت 3 تا 4 سال

5-    ارائه به بازار بر اساس اجازه یا حق استفاده محفوظ (( Patent .

        امروزه ترکیبات جدید ، بر اساس قوانین سخت تری معرفی می شوند به طوری که در سال 1956 ازهر1800 ترکیب جدیدی که سنتز می شد یکی شانس ورود به بازار را داشت ، ولی در سال های اخیرازهر20000 هزار ترکیب یکی پذیرفته شده است . زمان لازم برای طی این مراحل در حدود 10 سال است و در سال های اخیرتا حد اکثر 160 میلیون دلارهزینه تحقیق و تولید یکی ازاین فراورده ها است . آفت کش های جدید کم خطرتر، گران قیمت ترومیزان مصرف آنها در هکتار کمتر از گذشته است .

درایران گرچه صنعت ساخت آفت کش ها از سال  1309درکارخانه شیمیای کرج با تولید ترکیبات معدنی شروع شده ولی پیشرفت چندانی نداشته است . تا سالهای اخیر ماده مؤثری به جز گوگرد داخل ساخته یا تولید نمی شد. اخیراً‌کارخانجاتی اقدام به سنتز حشره کش ها ،‌قارچ کش ها و بعضی از علف کش ها کرده اند . ساخت حشره کش هایی مانند مالاتیون ،‌آمیتراز و پایری پروکسی فن و نیز ترکیبات دیگری مانند مانکوزب و گلایفوزیت شروع شده است . چند سالی تولید انبوه علف کش های بوتاکلر و آلاکلر در مجتمع پتروشیمی اراک صورت می گرفت. کارخانجاتی نیز اقدام به فرمولاسیون سموم با استفاده از ماده مؤثروارداتی  می کنند . مقداری از آفت کش های مصرفی هم به صورت فرموله شده وارد می شوند .

هرکشوری قوانین خاص برای ثبت و مصرف سموم مختلف ، درداخل کشور تدوین کرده است .درایران سازمان حفظ نباتات بنا بر آئین نامه مخصوص خود زیر نظرهیات نظارت بر سموم ، به ترکیبات مختلف اجازه ورود و مصرف درداخل کشور را می دهد . قبل از ورود آفت کش به داخل کشور باید اثر آفت کشی آن به وسیله مرکز تحقیقات آفات و بیماری های گیاهی و یا سازمان های مسئول دیگر مورد تایید قرا گیرد .

آفت کش هایی که اجازه مصرف در داخل کشور را دارند ، به نام سموم مجاز خوانده می شوند . در سال 1384 حدود 230 آفت کش مجاز و180 تا 190 آفت کش توصیه شده در کشور وجود داشته است . تعداد آفت کش های مجاز کشور از این مقداربیشتربوده و در سال های مختلف متفاوت است . در طی این سال ها حدود 40 تا 70 آفت کش به علل مختلف از جمله مسایل زیست محیطی از لیست آفت کش های مجاز حذف شده اند . فهرست سموم توصیه شده چند سال یکبار توسط سازمان حفظ نباتات منتشر می شود .

نام گذاری آفت کش ها

هر آفت کش معمولا سه نام گوناگون دارد :

یکی از این نام ها نام عمومی (Common name) است . نام عمومی ، نام رسمی است که برای یک ترکیب پیشنهاد و به وسیله ISO (International organization for Standardization) مورد موافقت قرار می گیرد . معمولا در منابع علمی آفت کش به این نام نامیده می شود .

نام تجاری (Trade name) ، نامی است که از طرف سازنده ویا فرمولاتور به آفت کش داده می شود .نام تجارتی معمولا دارای یک علامت   به عنوان علامت ثبت شده است واول آن با حرف بزرگ نوشته می شود .

نام دیگر ، نام شیمیایی است که ساختمان شیمیایی ترکیب را توصیف می کند . این نام بر طبق قوانین خاصی که توسط IUPAC(International Union of Pure and Applied Chemistry) تدوین شده ، نوشته می شود .

نام عمومی : فنیتروتیون Fenitrothion

تاریخچه

مصری ها در1200 سال قبل ازمیلاد شوکران و آقونیطون را می شناختند . هومر سوزاندن گوگرد برای ضد عفونی منازل در1000 سال قبل ازمیلاد سخن گفته است . مارکوپولو در سفرش به سال 1300 میلادی مشاهده کرد که بیماری گری شتر را با روغن ، معالجه می کنند . پاراسلسوس پدر سم شناسی جدید ، جمله معروف خود «دزصحیح یک سم را از یک معالجه کننده (دارو) مشخص می کند» بیان کرد .

تا قبل از سال 1800 میلادی بیشترموادی که در کنترل آفات مورد مصرف قرار می گرفت ترکیبات معدنی ناخالص موادی مثل خاکستر ، دوده و حتی خاک نرم،

قطران ، نفت ، اسانس تربانتین ، کافور ، فلفل و برگ گردو استفاده شدند .

اولین ترکیب گوارشی که علیه حشرات مورد استفاده قرار گرفته احتمالاً ترکیبات آرسنیک است ، در دهه 1860 سبز پاریس که آرسنیت مس بود برای مبارزه با سوسک کلرادو و کرم سیب و سای برگ خواران استفاده می شد . در اوایل سال 1900 فلوئورور سدیم و کریولیت جانشین بعضی از مشتقات آرسنیک شدند .

نخستین حشره کش آلی شناخته شده نیکوتین بوده که در سال 1763 به صوت برگ پودر شده گیاه توتون علیه شته مصرف شد . روتنون (Rotenone) یکی دیگر از ترکیبات طبیعی است که دراواسط سالهای 1800 در اورپا مرسوم بود .

تحول عمده در صنعت شیمیایی کنترل حشرات در سال 1939 با کشف اثر حشره کشی  د.د.ت و چندین ترکیب کلره دیگر آغاز شد . در سال 1946 ترکیبات فسفره در آمریکا معرفی شدند 1951 اولین ترکیب کاربامات وارد بازار شد .

در سال 1962 راشل کارسون کتاب ، بهار خاموش را درباره اثرات زیست محیطی آفت کش ها منتشر کرد درهمین سال کمیسیون کودکس (Codex) توسط سازمان ملل تاسیس شد تا به کشورهای عضو برای مصرف آفت کش ها ووجودباقیمانده ، رهنمود بدهد .

اولین ترکیب پایریتروئیدی سنتزی که در مقابل نور پایدار بود ،‌در سال 1973 معرفی شد . سال 1975 اولین داروی موثر در رشد حشرات ،‌نخستین محار کننده سنتز کیتین در سال 1977 و اولین فرمون برای کنترل کرم سرخ پنبه در سال 1978 به ثبت رسیدند . اولین حشره کش از گروه ایمید ها در سال 1990 معرفی گردید و بالاخره معرفی نخستین محصول فناوری زیستی با اهمیت یعنی گیاه تراریخته ای که خاصیت حشره کشی داشت ،‌در دهه 40 و 50 قرن بیستم ،‌آفت کش های آلی طیف وسیعی معرفی شدند . دهه 60 فن آوری کاربرد آفت کش ها کسترش یافت دهه 80 توسعه پایدار مطرح شد بالاخره دهه 90 ، دهه فراگیر شدن توسعه پایدار بود .

خاطرات و امتیازات مصف سموم در کشاورزی

چرا آفت کش های شیمیایی هنوز مصرف می شوند ؟

مصرف آفت کش ها به عنوان تنها وسیله کنترل ، منجر به پیدایش پدیده هایی مانند مقاومت بعضی از آفات مهم و عوامل بیماری زا در برابر این مواد و عوارض ناخواسته زیست محیطی شده است . عکس العمل دانشمندان و دست اندکاران در برابر این پدیده ها ،‌ طرح برنامه ای بود که درآن تلفیقی از روشهای مختلف کنترل را توصیه می کرد . در این راستا کنترل مطلوب و اقتصادی آفات همراه با عوارض کمتر از طریق مدیریت تلفیقی آفات (IPM) میسر می شود .

استفاده از مواد شیمیایی موث در اکولوژی ( فرمون ها )‌است . تا کنون متجاوز از 1000 فمون جنسی تشخیص داده شده و پیشرفتهای چشمگیری در این زمینه حاصل شده است .

رها سازی نر عقیم

استفاده از گیاهان ترا ریخته مقاوم

نورمن بورلاگ « برای داشتن امنیت غذایی و بهداشت انسانی باید آفت کش ها را در اختیار داشته باشیم ،‌ بدون آنها جمعیت جهان دچار کرسنگی می شود».

اهمیت خسارت آفات

گیاهان در مقابل 80 تا 100 هزار بیماری که بوسیله ویروس ها ، باکتری ها ،‌میکوپلاسماها ، قارچ ها و جلبکها ایجاد می شود ،‌ حساسند . 30000 گونه علف هرز 1800 گونه باعث کاهش شدید میزام محصول می شوند . 3000 گونه نماتد به گیاهان حمله می کنند ،‌که هزار گونه آنها خسارت اقتصادی وارد می کنند . 80000 گونه حشره در حدود 1000 گونه باعث کاهش میزان محصول می شوند .

تقریباً‌یک سوم مواد غذایی جهان در حین داشت ،‌ برداشت و انبار کردن توسط آفات از بین می رود . خسارت ناشی از آفات و بیماری ها و علف های هرز روی هشت نوع محصول کشاورزی ( گندم ، برنج ،‌جو ، ذرت ، سیب زمینی ،‌سویا ،‌پنبه و قهوه ) در جهان 1/42% برآورد شده است ،‌سهم آفات 6/15% ، بیماری ها 3/13% و علفهای هرز 1/13% است .

اثرات آفت کش ها روی موجودات زنده

کلمه سمی (Toxic) از کلمه یونانی Toxikon آمده است و به معنای توانایی برای وارد آوردن آسیب یا مرگ موجود زنده است و سمیت (Toxicity) ، میزان سمی بودن جسم است .

مسمومیت حاد ،‌معمولاً‌وقتی حادث می شود که شخص در معرض یک دز بالا قرار گیرد .

مسمومیت مزمن (Acute Toxicity) در نتیجه تماس طولانی شخص با دز پائین ماده سمی رخ می دهد .

سنجش توانایی هرماده شیمیایی در مسمومیت حاد دز کشنده 50 درصد را معیار قرار داده و با LD₅₀ میزان یا دزی از سم است که اگر یک جمعیت حشره در معرض آن قرار گیرد 50 درصد جمعیت ،‌تلف می شوند و اگر به یک موجود زنده منفرد ( مثلاً یک پستاندار) خورانه شود احتمال مرگ آن موجود 50 درثد خواهد بود LD₅₀ را بر حسب mg/kg و یا qg/g ویا ppm بیان می کنند ،‌که مقدار سم را نسبت به وزن موجود زنده نشان می دهد . LD₅₀ از راه خوراندن آفت کش(oral ) ، جذب پوستی (Dermal ) و یا لز راه تنفس (Inhalation ) اندازه گیری شود .

فاکتور دیگری به نام LC₅₀ وجود داردکه غلظت سم را در هوا و یا آبی که جانور درآن وجود دارد وباعث 50 درصد تلفات می شود مشخص می کند .

معمولاً LD₅₀گوارشی هرآفت کش ، برای موش صحرایی ماده به عنوان نشانه سمیت حاد آن ترکیب برای پستانداران شناخته می شود . LD₅₀هر ترکیب بیانگر توانایی آن ترکیب در سمومیت حاد است . آفت کش ها را بر حسب سمیت حاد و بر اساس LD₅₀ آنها دسته بندی می کنند .

جدول 1- دسته بندی آفت کش ها

میزان سمیت	گروه سمیت	LD50 گوارشی برای موش mg/kg
		جامد	مایع
فوق العاده سمی	Ia	≤5	≤20
خیلی سمی		50-5	200-20
نسبتاً سمی	Ib	500-50	2000-200
تقریباً سمی	II	≥ 2000	≥ 2001
عملاً غیر سمی	‌III	≥ 2000	≥ 3000

فرمولاسیون آفت کش ها

آفت کشبه صورت ماده شیمیایی نسبتاً خالصی که د کارخانه ساخته می شود ، ماده تکنیکال (TC) (Technical material) نام دارد . ماده تکنیکال نسبتاً خالص بوده و حاوی 95 تا 100 درصد ماده موثر (َAI) (Formuiation) است .

فرمولاسیون به مجموعه عملیاتی گفته می شود که روی ماده موثر انجام می دهند تا خواص آفت کش را از نظر انبار کردن ، حمل و نقل کردن ، کاربرد ، موثر بودن ، نفوذ ، پایداری و نیز بهداشت بهبود بخشند . دلیل دیگر فرموله کردن آفت کش ها اینست که در عمل مقدار کمی ماده موثر باید در سطح زیادی پراکنده شود . کلمه فرمولاسیون از نظر تجاری به آخرین مرحله آماده سازی آفت کش در کارخانه اطلاق می شود و شامل مراحل مصرف ، مانند رقیق کردن آفت کش به وسیله آب نمی شود . میزان ماده موثر و نوع فرمولاسیون در روی بر چسب هر بسته نوشته می شود ، درمورد فرمولاسیون های جامد درصد به صورت وزن بر وزن بیان می شود ، در حالی که در فرمولاسیون مایع درصد ، وزن به حجم است . مثلاً فرمولاسیون ٍ‍ٍ‍EC50 دارای 50 گرم ماده موثر در 100 میلی لیتر مایع غلیظ امولسیون شونده است.

1- مایع غلیظ امولسیون شونده(EC) (Emulsifiable Concentrate)

فرمولاسیون در حقیقت یک محلول غلیظ روغنی ، حاوی ماده موثر آفت کش است که به سهولت با آب مخلوط می شود و به صورت ذرات روغن حاوی ماده موثر و معلق در آب در می آید . علت شیری شدن زایلین یک حلال آلی حلقوی است که فرار بوده و در فرمولاسیون EC به کار گرفته می شود . امولسیون اگر خوب تهیه شده باشد باید به مدت چند روز در آب معلق بماند . اگر مایع به دو فاز تبدیل شود ، در اصطلاح می گویند امولسیون شکسته شده است .

بررسی ها نشان داده که نوع و نسبت ماده موثر ، حلال ، امولسیفایر و نحوه فرمولاسیون درپایداری امولسیون در محلول آبی موثرند .

ماده ای که به قطرات روغن کمک می کند تا در آب معلق بماند امولسیون کننده نام دارد .

2- محلول قابل اختلاط با آب یا مایع (Liquid)

این گونه محلول ها با آب مخلوط می شوند . ماده فعال در آب ویا الکل حل می شود . فرمولاسیون مایع شبیه امولسیون است ، ولی در اثر اختلاط با آب مانند امولسیون شیری رنگ نمی شود . این گونه فرمولاسیون را با علامت L و یا SL(Soluble Concentrate) نیز S(Solution) نشان می دهند .

3- محلول روغنی ((oil Solution

این نوع فرمولاسیون بیشتر برای مصارف خانگی تهیه می شود و شامل محلولی از ماده موثر در یک حلال روغنی مثل نفت بی بو است . امشی که سال ها قبل به وسیله شرکت نفت تولید می شد دارای اینچنین فرمولاسیونی بود .

4- گرد(Dust)

گرد یا پودر ، قدیمی ترین نوع فرمولاسیون است که روش مصرف ساده ای دارد گل گوگرد مثال خوبی برای این فرمولاسیون است . معمولاً فرمولاسیون گرد نسبت به فرمولاسیون های دیگر اثر کمتری دارد ، ذرات آفت کش  روی اندام های هوایی گیاه نمی چسبند و بنا براین چندان پایدار نیستند . بعلاوه آن را باید در هوای آرام به کار برد .

5- پودروتابل یا گرد خیسا (WP)

پودر وتابل در اصل گردی است حاوی ماده موثرکه با ماده خیس کننده همراه است . اگر این پودر را به آب اضافه کنند به صورت معلق در آب در می آید. معمولاً ماده موثر را به موادی بی اثر مانند پودر تالک یا خاک رس اضافه کرده و بعد از افزودن ماده خیس کننده ، آن را آسیاب می کنند . حالت تعلیق پودر در آب چندان پایدار نیست .

5- پودر قابل حل درآب (SP)

در پودر قابل حل در آب ، ماده موثر به صورت پودر بسیار نرم با مقدار کمی ماده خیس کننده همراه است . این پودر به آسانی در آب حل شده و یک محلول حقیقی زلال به وجود می آورد . بر خلاف پودر وتابل این محلول احتیاج به هم زدن مداوم ندارد ، چون رسوب نمی کند .

6- سوسپانسیون وارونه

نوعی فرمولاسیون برای کاهش باد بردگی که در آن ماده موثر در کپسول های هم اندازه که پوسته آن بار مثبت دارد محصور شده است . این فرمولاسیون ضمن جلوگیری از تبخیر ماده موثر ، باعث می شود که قطرات بیشتری روی هدف قرار گرفته و پوشش بهتری ایجاد شود .

7- مایع غلیظ روان ریز (FL) (SC)

این نوع فرمولاسیون غلیظ بوده و کرم مانند است . برای این منظور ماده موثر را در یک مایع به صوت معلق در آورده و در موقع مصرف با آب مخلوط می کنند . کار کردن با این نوع فرمولاسیون آسان بوده ودر نازل ها گرفتگی ایجاد نمی کند .

8-فرمولاسیون (ULV)

برای مصارف کشاورزی ، بهداشتی و سم پاشی جنگل ها از این گونه فرمولاسیون استفاده می شود . فرمولاسیون یا ماده موثر مایع است که بعد از سنتز شدن مصرف می شود و یا اگر جامد بود در کمترین حجم از حلال حل شده وبدون رقیق کردن استفاده خواهد شد . این فرمولاسیون را باید به وسیله سم پاش های مخصوص هوایی و یا زمینی که بتواند میزان محلول پاشی را بین 6/0 تا 7/4 لیتر در هکتار تنظیم کند ، به کار برد .

9- گرانول ((G

گرانول ها دانه های ریز با اندازه 1/0 تا 5/2 میلیمتر هستند که حاوی ماده سمی اند . مرکزی گرانول در حقیقت خاک رس ، ماسه ، پوست گردوی نرم شده یا چوب بلال آسیاب شده است ، که ماده موثر روی آن پاشیده و جذب شده است . پلت ( Pellet)نیز مانند گرانول از دانه های ریز تشکیل شده ولی اندازه دانه های آن از گرانول درشت تر است .  

10-فرمولاسیون روان ریز خشک DF  (DryFlowable)

فرمولاسیون روان ریز به نام WDR (Water- Dipersible Granules) هم مرسوم است . این فرمولاسیون شبیه پودر وتابل است. با این اختلاف که ماده مؤثر جذب دانه های گرانول شده که به آسانی با آب مخلوط می شود.

10-            فشنگ تدخینی (Fumigants)

در این فرمولاسیون ماده مؤثر فرار بوده و محیط را پر می کند . یکی از محاسن این نوع فرمولاسیون این است که مولکول های گاز در همه جای محیط پراکنده شده و آفت را از بین می برد و نیز بعد از تهویه ، باقیمانده چندانی در محیط باقی نمی گذارد . این فرمولاسیون باید در جای بسته به کار برود .

11-            افشانه ها (Aerosols)

12-   قوطی های بسته و تحت فشارند که با فشار دادن دکمه ای ذرات سم از آنها وارد فضا می شود. برای ساختن افشانه ها ، ماده مؤثر را در یک حلال فرار مثل اثر نفت حل می کنند و همراه با یک گاز تحت فشار مثل فلوئوروکربن و یا دی اکسید کربن بسته بندی می کنند.

13-            خمیر(Paste)

برای مبارزه با آفاتی که داخل دالان درون شاخه ها و تنه گیاهان زندگی می کنند. مصرف می شود. خمیر دارای یک ماده مؤثر فرار است که معمولاً از طریق فاز بخار آفت را از پای در می آورد.

14-            طعمه مسموم (Baits)

از اختلاط مواد آفت کش با یک ماده جلب کننده آفت ، که ممکن است غذای او هم باشد ، تهیه می شود

15-            فرمولاسیون های آهسته رها  (Slow-Release F ormulations)

این نوع فرمولاسیون تقریباً جدید است . اولین نمونه آن در سال 1963 وارد بازار شد و آن نواری از رزین پلی کلرونیل آغشته به حشره کش دیکلرووس بود ، که ماده سمی را به آهستگی آزاد می کرد و حشرات مجاور را از پای در می آورد.

نوع دیگری از این فرمولاسیون میکروکپسول (Microcapsle) است . سوسپانسیون میکروکپسول شامل دانه های کرئی به ابعاد 20-10 میکرون است. میکروکپسول ذرات آفت کش جامد و یا مایع است ،‌که به وسیله یک لایه نیمه تراوا پوشش داده شده است این فرمولاسیون می تواند اثر خود را در دراز مدت اعمال کند ، به طوری که برای یک آفت کش به خصوص ، عمر این فرمولاسیون دو یا چهار برابر عمر امولسیون آن آفت کش است. سرعت آزاد شدن ماده مؤثر به کلفتی لایه پوشاننده و تراوایی آن بستگی دارد.

16-            بسته های قابل حل در آب WSP(water- Soluble Packet) RTU (Ready To Use)

استفاده از این نوع فرمولاسیون باعث کاهش خطرات حاصل از مخلوط کردن و آماده کردن بعضی از آفت کش های بسیار سمی در موقع سمپاشی است . وزن های معینی از پودر وتابل یا پودر محلول را ، در کیسه های پلاستیکی قابل حل در آب بسته بندی می کنند.وقتی این بسته ها در مخزن سمپاش انداخته شود ، در آب حل شده و محتویات آن  وارد آب می شود .

مواد کمکی آفت کش ها (Adjuvants)

1- پخش کننده ها یا موادی که از نظر کشش سطحی فعالند: این دسته از مواد با کاهش دادن کشش  سطحی موجب می شوند که محلول سم به خوبی با آب مخلوط شده و همچنین پوشش بهتری از قطرات ریز سم روی سطح سمپاشی شده تشکیل شود.

مهمترین گروه های این مواد در زیر شرح داده شده اند :

1-1-  امولسیون کننده ها : موادی هستند که باعث معلق شدن ذرات ریز روغن درآب می شوند . ساده ترین مواد این گروه صابون ها و دتراژن ها می باشند.

1-2-       تثبیت کننده ها : کم کردن اتصال بین ذرات مشابه باعث ثبات بیشتر محلول می شوند .

1-3-       عوامل خیس کننده - پهن کننده ها (Wetting Agents;Spreaders): به موادی گفته می شود که سطح تماس بین قطرات سم و سطح برگ را زیاد می کنند .

این موارد بر اساس بار الکتریکی بخش آبدوست به سه دسته تقسیم می شوند.

ترکیبات آنیونی (Anionic)

این ترکیبات در آب تشکیل یون های منفی می دهند. ترکیبات از نوع سولفات ، فسفات و کاربوکسیلات اند . صابون معمولی از جمله این مواد است . یک نمونه دیگر این ترکیبات الکلی سولفاته با نام تجارتی Dreft است.

این گونه مواد اگرچه به آسانی قابل تهیه اند ولی با یون های مثبت محلول در آب سخت ، داخل واکنش شده و نمک نامحلول می دهند . همچنین در روغن به خوبی حل نمی شوند.

ترکیبات کاتیونی (Cationic)

در آب تشکیل یون های مثبت می دهند . بخش کاتیونی این مواد از نیتروژن چهار ظرفیتی تشکیل شده است . از جمله این ترکیبات ستیل تریمتیل آمونیوم برومارید است.

این ترکیبات گرچه گران است ولی این امتیاز را دارند که به علت دارا بودن بار مثبت در آب سخت تولید نمک نامحلول نمی کنند. این نکته را باید در نظر نداشت که ترکیبات کاتیونی و آنیونی را نمی توان به همراه یکدیگر در یک محلول استفاده کرد. چون باهم داخل واکنش شده و توازن فرمولاسیون را از بین می برند .

ترکیبات غیر یونی (Nonionic)

این ترکیبات فاقد بار الکتریکی بوده و بر خلاف  ترکیبات یونی در روغن به خوبی محلولند . بیشتر این ترکیبات از مشتقات پلی اتیلن اکسید اند .

مواد ممکن است دارای بنیان های آمیدی و استری نیز باشند.

پولی اکسی اتیلن سوربیتول مونر پالیمات از جمله ترکیبات غیر یونی است که به نام Tween  موسوم است.

توازن هیدروفیلیکی لیپوفیلیکی HLB (Hydrophilhc Lipophilhc Balances)   HLB اثر نسبی دو قسمت چربی دوست و آبدوست روی خواص کلی فیزیکی مولکول است.

جدول 2- حدود توازن آبدوستی - چربی دوستی و خواص سورفکتانت های غیر یونی

خواص و مورد مصرف	اندازه HLB
امولسیون وارونه	6-3
عامل خیس کننده	9-7
امولسیون معمولی (روغن در آب )	15-8
دتراژن ها	15-13
حل کننده ها Solublizer	18-15

سایر مواد کمکی به شرح زیرند :

2-1-عوامل چسباننده (Sticking Agents) : کازیین - آرد- ژلاتین ،‌ رزین و لاتکس از این گونه موادند.

2-2- مواد ضد کف (Defoaming Agents) : ترکیبات دی متیل پولی سیلوکسان از جمله مواد ضد کف اند.

2-3- مواد اسیدی کننده (Acidifiers) : ترکیبات آلی فسفاتیک اسید از این گروه ترکیبات اند .

2-4- مواد جلب کننده(Attractants (: شکر و ملاس

2-5- مواد غلیظ کننده(Thickeners) : این مواد به منظور پرهیز از باد بردگی قطرات آفت کش است . پولی آکریل آمید ، نمونه ای از این مواد می باشد .

2-6- مرطوب کننده ها (Humectants) : این مواد باعث افزایش زمان بین سمپاشی و تبخیر آب قطرات سم از سطح برگ می شود و در مواردی که نفوذ آفت کش در برگ به زمان بیشتری احتیاج دارد ، به کار گرفته می شود .

2-7- رقیق کننده ها (Diluents) : شامل آب و بعضی از روغن های تصفیه شده اند . رقیق کننده های معمولی شامل آرد سویا ، خاک رس ، بنتونیت و پودر تالکند .

فرمولاسیون آفت کش های بیولژیکی

1-          تثبیت و پایدار کردن عامل بیماری زا یا موجود زنده در پی تولید ، پخش و نگهداری در انبار .

2-          کاربرد به نحوی که در بهترین حالت و وضعیت به هدف (آفت) مورد نظر برسد .

3-    حفاظت در برابر عامل تجزیه کننده و از بین برنده طبیعی و افزایش پایداری آنها بر روی هدف .

4-    تشدید و تقویت فعالیت محصول بیولوژیک روی هدف مورد نظر بهروشهای مختلف از جمله برخورد بین حشره کش بیولوژیکی و آفت به روش گواشی و تماسی

طبقه بندی حشره کش ها

نسل اول حشره کش ها شامل روغن ها ، ترکیباتن گیاهی و مشتقات آرسنیک اند

نسل دوم مانند د.د.ت کاربامات ها ، فسفر ها و پایریتروئیدها تشکیل شده ، که از راه سنتز گسترده و غربال کردن پیدا شده اند .

نسل سوم حشره کش ها شامل ترکیباتی است که سنتز آنها بر اساس ملکولهای موثر در فیزیولوژی ، بیوشیمی و اکولوژی حشرات و تفاوت هایی که بین آفت و حشرات مفید وجود دارد . ترکیبات شبه هورمون جوانی نمونه ای از حشره کش های نسل سوم است . سال های اخیر که فن آوری انتقال ژن توسعه یافته است ، ژن های عامل توکسین به موجودات مورد نظر منتقل می شود . در این روش ترکیبی از بیوتکنولوژی و نوروفیزیولوژی و بیوشیمی حشره مورد استفاده قرار می گیرد ، این محصولات به حشره کش های نسل چهارم موسوم شده اند .

روش دیگر دسته بندی بر اساس چگونگی ورود این ترکیبات به بدن موجودات زنده است ، که به صورت زیر دسته بندی می شوند :

1-    حشره کش های داخلی یا گوارشی ((Stomach Insecticides : باید از راه دستگاه گوارش وارد بدن آفت یا حشره شود،           

2-    حشره کش های تماسی (Contact Insecticides) : این ترکیبات بعد از تماس با آفت از راه پوست به داخل بدن راه می یابند ،

3-    گازهای سمی (Fumigants) : که از راه دستگاه تنفس وارد بدن آفت شده و اثر می کنند.

ساخت حسگر محافظ گیاهان در برابر آفات توسط محقق ایرانی

ساخت حسگر محافظ گیاهان در برابر آفات توسط محقق ایرانی

ساخت حسگر محافظ گیاهان در برابر آفات توسط محقق ایرانی

محقق ایرانی دانشگاه معتبر "بریتیش کلمبیا" تحولی نوین در صنایع کشاورزی جهان ایجاد کرده است. وی حسگر گیاهی را ساخته است که می تواند به کشاورز بگوید گوجه فرنگی ها یا سایر محصولات کشاورزی مستعد آفت زدگی هستند یا نه! به گزارش خبرگزاری مهر، معمولا شته ها و سایر حشرات آفت زا از وضعیت محصولات کشاورزی نظیر گوجه فرنگی آگاه تر از کشاورزان هستند اما حسگر گیاهی ارایه شده از سوی پروفسور صابر میراسماعیلی، محقق برجسته دانشگاه بریتیش کلمبیا از این پس آگاهی بشر را جلوتر از آگاهی شته ها درخصوص وضعیت محصولات کشاورزی پیش خواهد بود. فناوری نوینی که این محقق ایرانی ارایه کرده است در حقیقت دستگاه کنترل کننده ای است که به راحتی آفت زدگی محصولات کشاورزی را نشان می دهد. او سیستم پیچیده ای را متصور شده است که به کشاورزان این اجازه را می دهد تا علایم هشدار دهنده ارسالی از جانب گیاه را دریافت کرده و به پیش بینی مشکلات مربوط به جلوگیری از گسترش آفت ها بپردازند. این محقق برجسته گفت : برخی گیاهان به هنگام مورد حمله قرار گرفتن از سوی حشرات موذی نوعی پیام موسوم به SOS منتشر می کنند. در حقیقت گیاهان به هنگام قرار گرفتن در شرایط استرس زا این علائم را منتشر می کنند. دانشمندان نشان داده اند که این علائم در واکنش به حملات "گیاه خواران" منتشر می شوند. ما اکنون می توانیم با استفاده از این فناوری نوین از این علائم استفاده کرده تا به بررسی دقیق وضعیت سلامتی گیاه بپردازیم. محصولات کشاورزی به ویژه محصولات و سبزیجات گلخانه ای به شدت مستعد مورد حمله قرار گرفتن از سوی حشرات موذی و آفات هستند. درحالی که روش های سنتی کنترل آفات بر روی کنه ها متمرکز هستند، پروژه پروفسور میراسماعیلی این نگرش را به خود گیاه متوجه کرده است. درحال حاضر برنامه های مدیرت آفات در محیط های گلخانه ای ترکیبی از بررسی های دقیق و تصادفی است اما به گفته این محقق ایرانی زمانی که پای گلخانه های عظیم به میان می آید چنین روشی به یک چالش بزرگ علمی تبدیل می شود. پروفسور میراسماعیلی که در سال 2003 راهی کانادا شد تا به ادامه تحقیقاتش بپردازد، افزود: ما با مشکل بزرگی روبرو هستیم. کشاورزان و باغبان ها به وسیله پخش کردن جانداران غارتگری که این حشرات موذی را می خورند به مبارزه با آنها پرداخته و در شرایطی که وضعیت بحرانی شود از حشره کش ها استفاده می کنند. به همین دلیل بوده است که راه حلی موثر ارایه کرده ام. اگر بتوانیم این آفات را پیش از گسترش کلنی آنها شناسایی کنیم، کنترل های بیولوژیکی نظیر استفاده از جانداران غارتگر می توانند موثرتر باشند. طی سال آینده پروفسور میراسماعیلی به گردآوری پایگاه داده پردازی از ترکیبات شیمیایی گیاهان موسوم به volatiles می پردازد. قرار است که این محقق نمونه هایی از اطلاعات مربوط به سه محصول مهم کشاورزی یعنی گوجه فرنگی، خیار و فلفل سبز را تهیه کند.

قارچها و کنترل بیولوژیک پاتوژنهای گیاهی

قارچها و کنترل بیولوژیک پاتوژنهای گیاهی

قارچها و کنترل بیولوژیک پاتوژنهای گیاهی

قارچها و کنترل بیولوژیک پاتوژنهای گیاهی  استفاده از قارچ ها در کنترل عوامل بیمارگر گیاهی خصوصا قارچها و نماتد ها در جهان رو به افزایش است. قارچ های بسیار با اهمیتی مانند Phytophthora و Fusarium و  Pythium که بیماری های عمده ای در گیاهان مهم زراعی و باغی ایجاد می نمایند اخیرا در معرفی کنترل با سایر قارچ ها قرار گرفتند. با توجه به خسارت عمده ای که قارچهای خاکزی فوق الذکر به گیاهان وارد می کنند در سراسر دنیا سموم زیادی برای کنترل آنها معرف می شود. احتمال جایگزینی استفاده از قارچها بجای مصرف سموم شیمیایی برای کنترل آنها با استقبال زیادی روبرو خواهد شد. در اینجا بعضی از بیماری های گیاهی و کنترل بیولوژیک آنها را تشریح می کنیم. کنترل سفیدک سطحی Powdery Mildew: برای کنترل بیولوژیکی قارچهای عامل بیماری سفیدک سطحی در گیاهان جالیزی، توت فرنگی، کدوئیان، گوجه فرنگی، گیاهان زینتی، مو و همچنین درختان سیب از قارچ عامل کنترل بیولوژیک Amplomyces quisqualis استفاده می شود. این قارچ به صورت تجاری با نام قارچ کش بیولوژیک Aq10 به فروش می رسد و به صورت پودر قابل تعلیق در آب مصرف می گردد. قارچ کش بیولوژیک مذکور علیه عامل سفیدک پودری چنار Sphaerotheca fuliginea عامل سفیدک پودری مو Uncinula necatorT عامل سفیدک سطحی سیب Podosphaera leucotricha بکار می رود. کنترل قارچ گونه های Penicillium spp  و Botrytis spp: برای کنترل گونه های مختلفی از قارچ های Penicillium و  Botrytis که پوسیدگی نرم و پوسیدگی قهوه ای در مرکبات ایجاد می کنند از قارچ Candida Olephila به عنوان عامل کنترل بیولوژیک استفاده می گردد. این قارچ با نام تجاری Aspire در آمریکا و کشورهای اروپایی به صورت پودر قابل تعلیق در آب موجود است. معمولا از این فرمولاسیون به صورت اسپری بعد از برداشت بر روی مرکبات استفاده می گردد تا بیماری های پوسیدگی ناشی از پنیسیلیوم و بوتری تیس کنترل شوند. طبیعتا توسعه استفاده از قارچهای کنترل بیولوژیک برای کنترل قارچهای فوق الذکر که بسیار گشترده بوده و خسارت عمده ای به خصوص به محصولات وارد می کنند بسیار ارزنده و مفید خواهد بود. کنترل زنگ گندم Puccinia graminis: قارچ Aphanocladium album بر روی تاول های یوردیال بر روی گندم که توسط Puccinia graminis f.sp tritici بوجود می آید، کنترل می شود. قارچ Sphaerellopsis filum به عنوان بیمارگر قارچ (مایکوپارازیت) روی قارچهای عامل زنگ مخصوصا قارچهای Puccinia spp, uromyces spp از جمله زنگ برگ گندم P.recondita فعالیت می کند. بیماری پاخوره گندم Take-all Disease: این بیماری گسترش جهانی دارد و در اغلب مناطق در مورد کشت گندم در دنیا یافت می شود و خسارت عمده ای به گیاه گندم وارد می نماید. پاخوره گندم یک بیماری پوسیدگی ریشه و طوقه گیاه گندم و سایر خانواده  غلات می باشد و توسط قارچی به نام Gaeumannomyces graminis که متعلق به رده آسکومایستها است، ایجاد می شود این بیماری به خصوص در کشتهای هر ساله و مداوم یک محصول شیوع بیشتری داشته و خسارت زیادی را در مزارع ایجاد می کند. در اثر این بیماری بوته آلوده می میرد(Take-all) و گیاه نابود می شود و محصول تولید نخواهد شد. در مراتع و چمن زارها نیز آلودگی به صورت منطقه ای یا کچلی (Patch) مشاهده می شود. این قارچ با افزایش قارچ Phialophora graminicola که یک بیمارگر ضعیف در خانواده غلات است تا حدودی کنترل می شود. در حقیقت افزایش قارچ Ph. graminicola موجب کاهش جمعیت G.graminis گشته و بیماری پاخوره به میزان قابل توجهی کاهش می یابد. دلیل این امر یا افزایش مقاومت گیاه میزبان به بیماری پاخوره و یا رقابت Ph. graminicola با قارچ عامل بیماری می باشد که برای استقرار، رشد و گسترش آن ممانعت ایجاد می کند. پارازیت ضعیف دیگری در امر کنترل بیماری پاخوره در چمن زارها G.graminis var.graminis می باشد. استرالیا و سایر کشورها با آب و هوای معتدل دو قارچ و دو آنتی بیوتیک پایرون (Pyrone) به طور موثری پاخوره را کنترل می کنند. این قارچ عامل کنترل بیولژیک با نامهای Contans WG و Intercept WG در کشورهای مختلف خصوصا آلمان به صورت گرانول های قابل تعلیق در آب اسپری می شود. کنترل بیماری پوسیدگی ریشه گندم: بیماری پوسیدگی ریشه گندم Fusarium culmorum بوسیله قارچهای Cladosporium و Alternaria کنترل می شود. کنترل ساق سیاه خربزه: عامل بیماری ساق سیاه خربزه Macrophomina Phaseoline توسط گونه های T.harzianum و  T.viride قابل کنترل می باشد. باید توجه نمود که این آنتاگونیست ها، مقاومت بالایی در برابر سم کاربندازیم یعنی موثرترین قارچ کش مورد استفاده در کنترل Macrophomina دارند. کنترل بیماری پژمردگی (ورتیسلیوز) پنبه: برای کنتل Verticillium dahlia عامل پژمردگی گیاه پنبه نیز از قارچهای مختلفی استفاده شده است. با استفاده از قارچ Trichoderma viride یک پوشش در اطراف بذر ایجاد نمایند که این قارچ عامل کنترلبیولوژیک از آلودگی و رشد قارچ ورتیسیلوم  روی بذر یا نشاء اولیه جلوگیری می کند. البته در خاک هایی که مواد آلی کمی دارد بهتر است بجای قارچ T.vride از قارچ Gliocladium roseum در کنترل عامل بیماری استفاده گردد. در این رابطه مقدار 5 الی 10 کیلوگرم قارچ با تراکم 200 الی 300 میلیون ماده تلقیح در گرم همراه با کوددهی قبل از نشاء استفاده می شود. با این روش توانسته اند مقدار 30 الی 4 درصد بیماری پژمردگی را کاهش داده و میزان 14%-12% تولید محصول را افزایش دهند. بسیاری از جدایه های قارچ G.roseum می توانند میکرواسکلروت های ورتیسلسیوم را در خاک از بین ببرند. گونه هایی از قارچ های Talaromyces , Chaetomium , Stachybotry , Fimetaria , Podospora , Aspergilus  بعنوان عامل کنترل کننده بیولوژیک برای مبارزه با قارچ Verticillium عامل بیماری پژمردگی، در آزمایشگاه و در گلخانه استفاده شده و موثر بوده اند. اصولا این قارچها برای کنترل قارچهای بیماری زا توانایی خوبی دارند و بعنوان عوامل کنترل بیولوژیک قارچها مورد نظر می باشد.

http://www.parsbiology.com/mailing_list/view.asp?tid=5&mid=52

شناسایی علایم و بیماری‌های گیاهی

مقدمه :

در این جلسه در مورد شناسایی علایم بیماری­های گیاهی مطالبی را بیان می­کنیم. شناسایی علایم در شناخت عامل بیماری‌زا بسیار مؤثر است ولی یک راه قطعی برای تشخیص بیماری نیست. تشخیص صحیح یک بیماری باید از طریق مِتُدها و روش‌های دقیق آزمایشگاهی صورت گیرد.

 شناسایی علایم بیماری‌های گیاهی

الف) ایجاد رنگ غیرطبیعی در گیاه؛

- ایتوله شده

- ملانوز

- کلروز

- موزائیک

ب) پلاسیدگی؛

ج) لکه‌دار شدن برگ و میوه؛

د) ریزش اندام‌های گیاهی؛

هـ) تغییر شکل و رشد غیرطبیعی در اندام‌های گیاهی؛

- نانیسم

- روزت

- ژیگانتیسم

- طاولی شدن

- عدم تقارن

- غده یا گال

- جارویی شدن

ر) تغییر استحکام بافت گیاهی؛

و) نکروژ؛

ز) ترشحات گیاهی.

ایجاد رنگ غیر طبیعی در گیاه

از علایم مهمی که ممکن است در گیاهان بروز بکند ایجاد رنگ غیرطبیعی در آن‌ها است.

- ایتوله شدن

 تغییر رنگ در اندام­های گیاهی را در اثر فقدان نور، ایتوله شدن می­نامند و در این عارضه هرگاه گیاه مجدداً در مقابل نور قرار بگیرد رنگ طبیعی خودش پیدا می­کند؛

- کلروز

به تغییر رنگ اندام­های گیاهی در اثر کمبود مواد غذایی و یا حمله پاتوژن­ها با وجود نور کافی گفته می­شود. بنابراین کلرز با برطرف شدن عامل آن محو می­شود و رنگ طبیعی خودش را دوباره به دست می­آورد؛

- ملانوز

به قهوه­ای یا سیاه شدن غده و اندام­های گوشتی ملانوز گفته می­شود که در اثر دگرگونی بعضی از مواد متشکله بافت­ها به وجود می­آید. در حالت معمولی تیروزین در غده­ها وجود دارد و بی‌رنگ است ولی اگر تحت آنزیم تیروناژ قرار بگیرد تبدیل به ملانین شده و به رنگ سیاه در می‌آید. ملانین در بیماری قلب سیاه غده­ها و همچنین در اثر کمبود اکسیژن عارض می‌شود.

- موزائیک

 یکی از مهم‌ترین علائم بیماری‌های ویروسی بوده که در متن پهنک لکه­های زردی را ایجاد می­کند.

پلاسیدگی

وقتی که ریشه‌ها و آوندها مورد حمله واقع می­شوند پلاسیدگی غالباً در گیاه رخ می­دهد.

لکه‌دار شدن برگ و میوه

بسیاری از بیماری‌ها در برگ و میوه لکه تولید می­کنند لذا اندازه، شکل و رنگ لکه­ها می­تواند در تشخیص بیماری مهم باشد.

ریزش اندام‌های گیاهی

از علائم بعدی که ما را در تشخیص بیماری کمک می­کند، ریزش اندام‌های گیاهی، مثل ریزش برگ، گل، جوانه و میوه است. طبیعی است که ریزش در گیاهان زینتی رخ می­دهد. ولی اگر ریزش بیش از حد و غیر طبیعی باشد از علائم بیماری به شمار می رود.

تغییر شکل و رشد غیر طبیعی در اندام‌های گیاهی

تغییر شکل و رشد غیر طبیعی در اندام‌ها معمولاً به چندین حالت اتفاق می‌افتد.

- نانیسم یا کوتولگی

 در اثر کاهش تعداد سلول‌های گیاهی یا هیپوپلازی، و یا کوچک شدن اندازه سلول‌های گیاهی هیپوتروفی در اندام‌های گیاهی به وجود می­­آید؛

- ژیگانتیسم؛ برعکس نانیسم است و عبارت است از رشد بی ­اندازه اندام­های گیاهی در اثر افزایش تعداد سلول‌ها (هیپرپلازی) و یا رشد بی اندازه سلول‌ها (هیپرتروفی). که در اثر زیادی ازت خاک و عوامل نامساعد محیط پدید می­آید و به دنبال آن بیماری‌های باکتریایی و غیره در گیاهان زینتی بروز می­کند؛

- عدم تقارن

 از بین رفتن تقارن بین دو قسمت پهنک نسبت به محور اصلی از علائم بیماری­های ویروسی و مایکو پلازمایی است؛

- جارویی شدن

در بیماری جارویی شدن، شاخه‌ها از فواصل نزدیک بهم رشد می­کنند و شکل جارو را به خود می­گیرند. این عارضه در بیماری‌های مایکوپلازمایی و ویروسی و حتی قارچی هم دیده می‌شود.

- روزت

 در این بیماری فاصله میان‌گره­‌ها کم می‌شود و برگ به صورت انبوه در اطراف
گره­ها می‌روید.

- طاول

 در این نوع بیماری بافت بین رگ‌برگ‌ها رشد فوق­العاده­ای پیدا می­کند و در روی پهنک به شکل طاول ظاهر می‌شود.

- غده یا گل

 پیدایش غده و گال در اثر تحریک سلول‌ها و عمل هیپرتروفی یا هیپوپلازی ایجاد می‌شود. مثل بیماری سرطان در گیاهان زینتی.

تغییر استحکام بافت گیاهی

در اثر بیماری، بافت گیاهی استحکام خودش را از دست می‌دهد و پوسیده می‌گردد. که ممکن است، در اثر ترشحات گیاهی مثل ترشح صمغ و آلوده شده به باکتری‌ها اتفاق می‌افتد.

http://www.irib.com/amouzesh/j/poudman_gol/bimariha/page05.htm

آفات مهم گندم و مدیریت کنترل آنها در ایران

آفات مهم گندم و مدیریت کنترل آنها در ایران

آفات مهم گندم و مدیریت کنترل آنها در ایران

منوچهر رضابیگی ¹  و  غلامرضا رجبی ²

       1- استادیار پژوهش موسسة تحقیقات آفات و بیماریهای گیاهی، تهران

 2- استاد پژوهش موسسة تحقیقات آفات و بیماریهای گیاهی، تهران

فهرست مطالب

مقـدمـه

آفات گندم  و اهمیت اقتصادی آنها

راست بالان زیان آور گندم

سن های زیان آور گندم

جوربالان زیان آور گندم

بال ریشک داران زیان آور گندم

سخت بالپوشان زیان آور گندم

بال پولک داران زیان آور گندم

دو بالان زیان آور گندم

بال غشائیان زیان آور گندم

کنه های زیان آور گندم

مدیریت تلفیقی آفات گندم

منابع

مقـدمـه                                                                                                 ابتدای صفحه

گندم عمده ترین محصول زراعی کشور است. سطح زیر کشت گندم آبی و دیم کشور در سال 1380 به ترتیب27/2 و51/3 میلیون هکتار و متوسط عملکرد آن در شرایط آبی و دیم به ترتیب 3 و 7/0 تن در هکتار بوده است. نرخ خودکفایی گندم در سال های مختلف بین 60-80 درصد نوسان داشته است. در صورتی که متوسط عملکرد در شرایط آبی و دیم به ترتیب تا سطح 8/4 و16/1 تن در هکتار افزایش یابد، خودکفایی در تولید این محصول تحقق خواهد یافت(کشاورز و همکاران، 1380).

مهم ترین عوامل تآثیرگذار در کاهش عملکرد گندم کشور به شرح زیر می باشند(آهون منش،1371):

      ×        پایین بودن آگاهی و دانش علمی و عملی کشاورزان

      ×        نارسایی در تآمین و توزیع به موقع نهاده های کشاورزی(بذر، کود، سم و  ...)

      ×        بالا بودن میزان ضایعات در مراحل مختلف تولید

      ×        محدود بودن منابع آب و یا عدم وجود نظام صحیح آبیاری در اغلب مناطق کشور

      ×        خسارت آفات، بیماریهای گیاهی، علف های هرز و عدم مدیریت صحیح کنترل آنها

      ×        عدم مصرف صحیح و بهینة کودهای شیمیایی و یا کمبود و عدم توزیع به موقع آنها

      ×        کاربرد غیر اصولی و نامنظم ماشین آلات و ادوات کشاورزی

      ×        عدم توسعة مکانیزاسیون کشاورزی در بسیاری از نظام های بهره برداری

      ×        کمبود وسایل، ابزار و اعتبار در زمینه های مختلف تحقیق، ترویج و آموزش کشاورزی

      ×        کمبود سرمایه گزاری در تولید محصولات کشاورزی

      ×        نارسایی سیاست ها و برنامه های کشور برای تولید محصولات کشاورزی

 آفات گندم  و اهمیت اقتصادی آنها                                                               ابتدای صفحه

در اکوسیستم های زراعی کشور که گندم و جو بستر زیست را تشکیل می دهند، عوامل زنده و غیر زنده ای در تولید محصول تآثیرگذار هستند که انسان برای بدست آوردن محصول بیشتر مدام آنها را تغییر می دهد. شناخت این عوامل و روابط متقابل بین آنها در حفظ تعادل کمی و کیفی گونه های تشکیل دهندة یک اکوسیستم اهمیت بسیار زیادی دارد. در ایران بیش از 70 گونه حشرة گیاه خوار شناسایی شده اند که به عنوان مصرف کنندگان اولیه از گندم و جو تغذیه می کنند. این حشرات گیاه خوار، خود مورد تغذیه حشره خواران (حشرات انگل، انگل های بالقوه و شکارگران) که مصرف کنندگان ثانویة هستند، قرار می گیرند. اتلاق واژة آفت به گونه هایی که زیان اقتصادی ندارند جایز نیست و تلاش برای حذف این گونه ها، نابودی دشمنان طبیعی آنها، طغیان احتمالی آفات بالقوه و کاهش تنوع زیستی در اکوسیستم های زراعی را به همراه خواهد داشت.

گسترش و طغیان سن گندم در اثر تخریب مراتع به عنوان زیستگاه های دائمی این حشره و تبدیل آنها به اراضی دیم کم بازده و فراهم آوردن بستر زیست مناسب تر برای تغذیه و تولید مثل آن، مثال خوبی برای نشان دادن چگونگی ایجاد یک آفت در اثر تغییر اکوسیستم توسط انسان است. 

 محدود بودن دامنة میزبانی آفات غلات و مکان زمســـتان گذرانی تعداد زیادی از آنها که در خاک و بقــایای محصول صورت می گیرد،  موجب می شود که جمعیت اکثر این آفات، با تناوب زراعی و انجام عملیات زراعی پس از برداشت، به مقدار قابل توجهی کاهش یابند. علیرغم این مسئله، حدود 15 گونه از حشرات زیان آور گندم و جو را می توان نام برد که به عنوان آفات درجة اول و دوم، زیان اقتصادی قابل توجهی به این محصولات وارد می کنند.

خسارت ناشی از آفات، بیماریها و علف های هرز در کشور ما حدود 30-35 درصد برآورد گردیده است که
10-12 درصد آن به حشرات زیان آور اختصاص دارد. بدین معنی که با مدیریت کنترل این عوامل، می توان
10-12 درصد عملکرد واقعی گندم را افزایش داد و آن را به حداکثر عملکرد قابل دسترس که در شرایط دیم و آبی به ترتیب 4 و 14 تن در هکتار ذکر شده است، نزدیک تر ساخت.

راهکارهای توصیه شده برای مدیریت منطقی کنترل آفات در مزارع گندم و جو کشور، مبتنی بر استفاده از
 روش های غیر شیمیایی است. کنترل شیمیایی سن گندم به عنوان مهم ترین حشرة زیان آور مزارع گندم و جو کشور که به تفصیل به آن پرداخته خواهد شد، از این قاعده مستثنی است. طبق استنتاجی از  گزارش عملکرد فعالیت های سازمان حفظ نباتات  در سال 1378، سالانه در سطحی معادل 22-25 درصد کل اراضی گندم کشور، برای کنترل حشرات زیان آور مبارزة شیمیایی صورت می گیرد(1200000 هکتار برای کنترل سن گندم و حدود 75000 هکتار برای کنترل سایر حشرات زیان آورگندم). میانگین مصرف آفت کش ها در این محصول حدود
4/0- 5/0 کیلوگرم در هکتار است که2/0-25/0 کیلوگرم آن به حشره کش ها اختصاص دارد و این میزان در مقایسه با میانگین مصرف آفت کش ها در درختان میوه(5/9 لیتر درهکتار)، برنج (7/18 لیتر در هکتار)، پنبه(9 لیتر در هکتار) و چغندر قند(1/8 لیتر در هکتار) مقدار قابل توجهی نیست(سازمان حفظ نباتات، 1378).

 علیرغم این مسئله سیاست جاری وزارت جهاد کشاورزی و دیگر سیاست گزاران تولید گندم کشور، رسیدن به کشاورزی پایدار(تولید بهینه و مستمر محصولات کشاورزی با حفظ و یا حداقل زیان وارده به محیط زیست) است وخودکفایی در تولید گندم و کاهش ســطوح مبارزة شــیمــیایی با آفات گندم، از مهم ترین برنامه های بخش کشاورزی و زیر بخش های تابع آن( سازمان حفظ نباتات و موسسة تحقیقات آفات و بیماریهای گیاهی) می باشد.

در این مجموعه نکات مهم و کلیدی در رابطه با مناطق انتشار، خسارت، زیست شناسی و مدیریت کنترل آفات مهم گندم و جو کشور، به اختصار بیان شده است و تصاویری در رابطه مهم ترین آفات گندم و جو ارایه شده است. برای کسب اطلاعات بیشتر و جزئیات دقیق تری در خصوص این آفات می توان به منابع و مراجع علمی مورد استفاده در این نوشته، مراجعه کرد.

راست بالان زیان آور گندم                                                                             ابتدای صفحه

      تا کنون چندین گونه ملخ که میزبان آنها گندم ذکرگردیده است، جمع آوری و شناسایی شده اند. در بین این ملخ ها گونه های زیرحائز اهمیت می باشند(شکل 1):

ملخ مراکشی                                                  Dociostaurus maroccanus (Thunb.)

                                                                                               (Acrididae, Orthoptera)

مناطق زیست این ملخ در ایران، دامنه های کوه های البرز و زاکرس در شمال غربی ، شمال شرقی، غرب، جنوب و جنوب غربی کشور می باشد و در مناطق مرکزی ایران بندرت دیده می شود. گیاهان زراعی مختلف خصوصآ غلات به عنوان میزبان آن ذکر شده است و بیشتر از سایر ملخ های بومی ایران که میزبان آنها گندم و جو ذکر شده است، خسارت زا است(غزوی، 1379).

 این ملخ در خاک های رسی سفت و عاری از پوشش گیاهی تخم ریزی می کند و قسمتی از تابستان، پائیز و زمستان (حدود 9 ماه از سال) را به صورت تخم سپری می کند و یک نسل در سال دارد. خاک نرم و پوشش گیاهی انبوه از تخم گذاری، افزایش جمعیت و تبدیل حالت انفرادی به گله ای آن جلوگیری می کند(غزوی، 1379). در بعضی از سال ها جمعیت های قابل توجهی از این ملخ در کانون های دائمی آن مشاهده می شود اما به محض مشاهدة افزایش جمعیت و ایجاد گله در کانون ها، توسط عوامل اجرایی سازمان حفظ نباتات کنترل می شوند.

ملخ صحرایی                                                            Schistocerca gregaria (Forsk.)                                                                                                   (Acrididae, Orthoptera)

کانون های دائمی این ملخ در افریقا، عربستان، هندوستان و پاکستان قرار دارد و تحت شرایط خاصی از فاز انفرادی به فاز گله ای تبدیل شده و به مناطق دیگر از جمله ایران حمله می کنند. این ملخ دامنة میزبانی وسیعی داشته و گندم و جو نیز از گیاهان میزبان آن به شمار می آید.

این ملخ در سال هایی که حالت گله ای آن به ایران حمله کرده است تا دو نسل در سال ایجاد کرده است (بهداد،1375). درسال های اخیر شاهد حملة دسته های مهاجر این ملخ به ایران نبوده ایم. فاز انفرادی این آفت در سیستان و بلوچستان و حاشیه دریای عمان و خلیج فارس نیز وجود دارد که در صورت مساعد بودن شرایط محیطی افزایش جمعیت داده و به زراعت های هم جوار محل زیست خود خسارت وارد می سازند (رفیعی، 1372 و غزوی و جمسی، 1373).

ملخ آسیایی                                                                                   Locusta migratoria L.

                                                                                                  (Acrididae, Orthoptera)

فاز انفرادی این ملخ در اکثر نقاط ایران وجود دارد و گندم و جو نیز به عنوان میزبان های این ملخ چند میزبانه ذکر شده است. اولین گزارش حمله آن به ایران در سال 1325 بوده که از خاک روسیه به نواحی شمالی ایران حمله کرده است (بهداد، 1375 ). در سال های اخیر این ملخ خسارت های شدیدی به مزارع نیشکر و برنج خوزستان وارد نموده است. زمستان گذرانی این ملخ به صورت تخم است و در شرایط خوزستان تا 3 نسل در سال ایجاد می کند(خواجه زاده،1381) .

برخی دیگر از ملخ های بومی در ایران وجود دارند که گندم و جو میزبان آنها ذکر شده است و در برخی
سال ها خسارت های قابل توجهی به غلات وارد می کنند. اسامی علمی مهم ترین آنها به شرح زیر می باشد:

Dociostaurus  crassiusculus (Pantel) (Acrididae, Orthoptera)

Dociostaurus  hauensteini Bolivar (Acrididae, Orthoptera)

Ramburiella turcomana (F.W.) (Acrididae, Orthoptera)

Calliptamus barbarus Costa (Acrididae, Orthoptera)

Calliptamus turanicus (L.) (Acrididae, Orthoptera)

Oediopoda miniata (Pall) (Acrididae, Orthoptera)

Ailopus talassinus (Acrididae, Orthoptera)  

Pyrgodera armata (F.W.) (Acrididae, Orthoptera)

Tettigonia viridissma (L.) (Tettigonidae, Orthoptera)

Decticus albifrons (F) (Tettigonidae, Orthoptera)

زیست شناسی

زیست‌شناسی از علوم طبیعی و دانش مربوط به مطالعه جانداران زنده است. این دانش به بررسی ویژگی‌ها و رفتار سازواره‌ها، چگونگی پیدایش گونه‌ها و افراد، و نیز به بررسی برهمکنش جانداران با یکدیگر و محیط پیرامونشان می‌پردازد. زیست‌شناسی شامل موضوعات وسیعی است که دارای تقسیم‌بندی بسیاری از مباحث و رشته‌های مختلف است. از جمله مهم ترین موضوعات آن عبارت از پنج اصل به‌هم‌وابسته است که می‌توان آن‌ها را اساس زیست‌شناسی مدرن نامید:^[۱]

1. سلول‌ها به عنوان واحد اصلی حیات هستند.
2. گونه‌های جدید و صفات موروثی، محصول فرگشت هستند.
3. ژن‌ها واحد اصلی وراثت هستند.
4. ارگانیسم‌ها محیط داخلی خود را برای حفظ یک وضعیت پایدار و ثابت، حفظ می‌کنند.
5. موجودات زنده انرژی مصرف می‌کنند و آن را به صورت دیگری تبدیل می‌کنند.

رشته‌های فرعی زیست‌شناسی به وسیله مقیاسی که در آن موجودات زنده‌ای که قبلاً مطالعه شده‌اند، انواع موجودات زنده مورد مطالعه و روش‌های استفاده شده در مطالعه آنها، تعریف می‌شود:بیوشیمی، مطالعه شیمی اولیه زندگی؛ زیست‌شناسی مولکولی، مطالعه فعل و انفعالات پیچیده در میان مولکول‌های زیستی؛ گیاه‌شناسی، مطالعه زیست‌شناسی گیاهان؛ زیست‌شناسی سلولی، بررسی واحدهای ساختمانی همه حیات، سلول؛ فیزیولوژی، بررسی عملکردهای فیزیکی و شیمیایی بافت‌ها، اندام‌ها و دستگاه زیستی هر موجود زنده؛ زیست‌شناسی فرگشتی، بررسی فرایندهایی که تنوع زیستی را ایجاد می‌کنند؛ و بوم شناسی بررسی فعل و انفعالات موجودات زنده در محیط خود.^[۲]