نقش مهم و اساسی بخش کشاورزی در هر کشوری از جمله درتولید مواد غذایی مورد نیاز مردم آن کشور است امروزه مسئله سلامت و کیفیت مواد غذایی یکی از چالش های فراروی جوامع است
مقدمه
نقش مهم و اساسی بخش کشاورزی در هر کشوری از جمله درتولید مواد غذایی مورد نیاز مردم آن کشور است امروزه مسئله سلامت و کیفیت مواد غذایی یکی از چالش های فراروی جوامع است .باقی مانده های سموم دفع آفات نباتی، کودهای شیمیایی، ترکیبات هورمونی و مواد نگه دارنده، ، پیامدها و مشکلات زیست محیطی فراوانی به بار آورده اند (شریفی مقدم، ۱۳۸۹،۲۱ ).این نگرانی ها،بسیاری از پژوهشگران را بر آن داشته است تا با نگاهی ژرف تر به فعالیت های کشاورزی بنگرند و با درنظرگرفتن این مشکلات فنی، اجتماعی و اقتصادی راه هایی را برای مقابله با این معضلات و سالم سازی فعالیت های کشاورزی ارائه کنند. کشاورزی بعد از انقلاب سبز و گسترش تفکر افزایش عملکرد محصول در واحد سطح از طریق ترویج استفاده گسترده از ارقام پر بازده، آفت کش ها و کودهای شیمیایی مشکلات زیادی را در جهان و به ویژه در ایران برای منابع طبیعی(اتلاف و خسارت به محیط زیست و منابع، تخریب زیستگاه های اکولوژیک، مصرف بی رویه کودهای شیمیایی و آفت کش ها، افزایش ضایعات محصولات کشاورزی و غیره) به وجود آورده است (ملک زاده و همکاران، ۱۳۸۹ ). به طوری که مقدار مصرف کودهای شیمیایی دردنیا ۱۳۵ میلیون تن است که ۲۰ میلیون تن (معادل ۱۵ درصد) از آن متعلق به امریکا می باشد. این در حالی است که در طی سال های۱۹۶۰-۱۹۵۰ مصرف جهانی کودهای شیمیایی در جهان بیش از ۲برابر شده است(اکبری و همکاران، ۱۳۸۷). لازمه کاهش یا تعدیل این بحران های زیست محیطی توجه به مقوله پایداری و توسعه پایدار در کشاورزی است . ازاین روکشاورزان به کشت ارگانیک روی آوردند و از آن حمایت کردند . کشاورزی ارگانیک درواقع نگرش علمی و نوین به کشاورزی سنتی است که اجداد ما به آن عمل می کردند (شریفی مقدم،۱۳۸۹ ، وبسایت).
مروری برمطالعات واقدامات انجام شده
کشاورزی ارگانیک سیستمی یکپارچه، نظام یافته و انسانی است که تضادی با منافع زیست محیطی و اقتصادی ندارد (پوگلیس،, ۲۰۰۱ ( ۱۱۲) .هم زمان با سیر تحولات کشاورزی ارگانیک تعاریف آن نیز دگرگون می شد. بررسی منابع نشان می دهد که از کشاورزی ارگانیک تعاریف متعدد و زیادی از سوی مجامع و سازمان ها و کارشناسان ارائه شده که در جدول ۱ به تعدادی از آنها اشاره شده است.
به طورکلی در همه تعاریف علاوه بر بیان اینکه کشاورزی ارگانیک به عنوان سیستم درنظرگرفته شده، به بعد کل نگری و یکپارچگی، بعد اکولوژیکی، پایداری، و استفاده نکردن ازنهاده های خارج از مزرعه نیز که با هدف حفظ تنوع زیستی، سلامت آب و خاک، انسان وچرخه های طبیعی است، تأکید شده است. افزون بر ویژگی هایی که در تعاریف گنجانده شده است، کشاورزی ارگانیک منافع زیادی در تأمین معیشت کشاورزان خرد که بخش وسیعی ازجوامع روستایی را تشکیل می دهند دارد. کشاورزی ارگانیک تقریباً در تمام کشورهای جهان انجام میشود و سهم مزارع و زمین های کشاورزی درحال افزایش است.(FAO, ( ۲۰۰۲ )براساس مطالعه ای که شی مینگ و ساوربورن انجام دادند، شروع کشاورزی ارگانیک به سال ۱۹۲۴ در آلمان با برگزاری دوره آموزشی مبانی علمی و اجتماعی توسعه کشاورزی که رودالف اشتاینر آن را اجرا کرد، برمی گردد(شی مینگ وساوربورن،۲۰۰۶) .در این دوره به انسان به عنوان یک بخش و جزئی ازتعادل کیهانی پرداخته شده است که باید درک کند برای زندگی کردن باید با محیط زیست هماهنگ باشد(هرمن وپلاکلم،۱۹۹۱) .اچ. پفیفر این نظریه ها را در کشاورزی به کاربرد و کشاورزی بیودینامیک را خلق کرد، که درپایان دهه ۱۹۲۰ در آلمان،سوئیس، انگلیس، دانمارک و هلند گسترش یافت(درکس وکانت۱۹۸۶). در سال ۱۹۳۰ هانس مولر درسوئیس به کشاورزی ارگانیک، بیولوژیکی، نیروی تازه ای بخشید. وی ارتباط بین مراحل تولید ومصرف را بی واسطه تر و بدون آشفتگی درنظر گرفت و این نظریه ها را در مورد تولید محصولات باغی به کار برد(نیگلی ولوکرتز، ۱۹۹۶). در انگلیس، آلبرت هوارد پایه گذار جنبش کشاورزی ارگانیک در کتاب خود با نام فرایند تهیه کود را به طور علمی و مستند مطرح ساخت و رابطه بین سلامتی خاک، ،« کشاورزی سلامتی نباتات و سلامتی حیوانات» را توضیح داد.در امریکا جی.ای. رودال فعالیت و تحقیقاتش را در زمینه کشاورزی ارگانیک آغاز کرد .هدف اولیه او تهیه و نشان دادن روش های محلی بازسازی حاصلخیزی طبیعی خاک بود و در سال ۱۹۴۲ مجله ای را با عنوان «باغبانی ارگانیک»منتشرساخت (کلمن دی.سی، ۱۹۸۹ ).فعالیت ها و تحقیقات کشاورزی ارگانیک بعد از دهه ۱۹۶۰ در جهان گسترش یافتند . این افکار جدید شامل استفادة منطقی از منابع طبیعی، حفاظت از محیط زیست، تحقق نهاده های کم و بازده بالا، تأمین امنیت غذایی، بازگشت به زمین و حفظ توسعه پایدار کشاورزی ازقبیل کشاورزی ارگانیک، بیودینامیک، اکولوژیکی و کشاورزی طبیعی بود و به شدت در مفاهیم فعالیت های تحقیقاتی واجرایی رواج یافت (کناچر،۱۹۹۸).بزرگ ترین سازمان غیردولتی کشاورزی ارگانیک در جهان، یعنی فدراسیون بین المللی جنبش کشاورزی ارگانیک در سال ۱۹۷۲ تأسیس شد (نیگلی ولوکرتز ،۱۹۹۶ ).مؤسسه تحقیقاتی و انجمن های کشاورزی ارگانیک عمده در جهان از قبیل فدراسیون ملی کشاورزی بیولوژیک(FNAB)و مؤسسه تحقیقاتی کشاورزی بیولوژیک FiBL ، که اکنون بزرگ ترین مؤسسه تحقیقات ارگانیک در جهان است، طی دهه های ۷۰ تا ۸۰ میلادی تأسیس شدند (گرینه، ۲۰۰۱) FAO)، ۲۰۰۲).در کشور ما نیز اقدامات مهمی در این خصوص انجام شد و در برنامه پنجم توسعه به صراحت در بند دال ماده ۱۴۳ به گسترش مبارزه تلفیقی با آفات و مصرف بهینه سموم و کودشیمیایی و توسعه کشت ارگانیک در راستای پوشش حداقل ۲۵ درصد سطح تولید تا پایان برنامه اشاره شد (قانون برنامه پنج ساله پنجم/ فصل پنجم: اقتصادی، ۱۵۵-۱۵۶ ). ازاین رو بحث تولید و ارزیابی دیدگاه تولیدکنندگان در نوع خود موضوعی مهم و قابل پژوهش است . درجدول ۲ به نمونه هایی از کارهای انجام شده داخلی پرداخته می شود.پرسش اصلی در مقاله حاضر این است که کشاورزانی که محصولات ارگانیک و سالم تولید می کنند ازلحاظ سیر تحول گذار به نظام ارگانیک، نگرش و سطح رضایتمندی، و میزان سازگاری و اثربخشی کشت ارگانیک با زیست بوم، و نیز شناخت چالش ها در چه جایگاهی قراردارند و تا چه حد توانسته اند در این امر موفق باشند. درحیطه کشاورزی و کشت ارگانیک، در سال های اخیر تحقیقات و مطالعات متعددی انجام شده ودرخصوص جنبه های گوناگون اجرای کشت ارگانیک و نتایج آن بحث و بررسی شده است .اگرچه در ایران گاه به برخی مسائل حاشیه ای مربوط به کشاورزی ارگانیک پرداخته شده، ولی کمتر به مباحث تولید ارگانیک اشاره شده است.
تعریف نگرش
تصمیم کشاورزان به پذیرش کشاورزی ارگانیک متأثر از عوامل مختلفی است که یکی از مهم ترین آنان، نگرش کشاورزان نسبت به کشاورزی ارگانیک می باشد زیرا فعالیت و تصمیم گیری افرادنسبت به هر پدیده ای تحت تأثیر نگرش آن ها می باشد، زیرا نگرش افراد دربرگیرنده مجموعه پیچیده ای از عقاید، انگیزه ها و تجربیات افراد است (فیش بین وآیزن، ۱۹۷۵). لذا، لازم است متخصصان و برنامه ریزان کشاورزی در طراحی برنامه های جدید کشاورزی - زیست محیطی در کنار سایر عوامل تأثیرگذار، به پیچیدگی نگرش کشاورزان توجه نمایند (آنستروم وهمکاران، ۲۰۰۹) ؛(باقری و شاه پسند، ۱۳۸۹). برای نگرش تعاریف متعددی ارایه شده است که در این بین می توان به تعریف( گروزمن ،۱۹۷۲) اشاره نمود که نگرش را به عنوان تمایل به پاسخگویی به یک ایده و یا موقعیت خاص تعریف می نماید که اغلب به عنوان یک مفهوم برای هدایت و راهنمایی افراد مورد استفاده قرار می گیرد.( پارسا ،۲۰۰۵) نگرش را «نظام پایدار ارزشیابی های مثبت و منفی، احساسات عاطفی و گرایش های موافق و مخالف نسبت به مقاصد اجتماعی»تعریف کرده است. (باقری و شاه پسند، ۱۳۸۹ به نقل از( ایگلی وچیکن،, ۱۹۹۳) نگرش ها را نه ثابت و نه ایستا می دانند که هر بار در پاسخ به یک سؤال، رفتار یا حادثه ای خاص بازسازی می گردندو (علی بیگی و همکاران، ۱۳۹۰ ) نگرش را، تمایلی کم و بیش ثابت جهت واکنش مثبت یا منفی به رده هایی خاص از انسان ها یا اشیا تعریف کردند.در یک جمع بندی می توان نگرش را به عنوان یک حالت ذهنی،احساسی یا تمایل تعریف نمود که زمینه ساز یک حالت منفی یا مثبت در اطراف ما می باشد.(گرت، ۲۰۰۶) اعتقاد اکثر محققان بر این است که نگرش عامل اصلی در تغییر رفتار است و در صورت تغییر نگرش افراد، رفتار آن ها نیز تغییر خواهد کرد .)کوثری، ۱۹۸۹).بنابراین، موفقیت در برنامه های توسعه و پذیرش کشاورزی ارگانیک نیازمند شناخت نگرش کشاورزان نسبت به کشاورزی ارگانیک وبررسی عوامل موثر بر آن می باشد، زیرا همان گونه که گفته شدنگرش کشاورزان (نسبت به کشاورزی ارگانیک) بر روی رفتار آن ها(پذیرش و توسعه کشاورزی ارگانیک) تأثیر می گذارد.
اهمیت کشاورزی ارگانیک
تولید غذا با کیفیت مطلوب و به مقدار کافی؛
برهم کنش و کاربرد رهیافتها و چرخه های زیستی؛
توجه به آثار اجتماعی، اقتصادی و بوم شناختی سامانه تولید و فرآوری محصولات کشاورزی؛
تقویت چرخه های زیستی درون کشت بوم که چرخه های زیستی ریزموجودات پوشش گیاهی و جانوری خاک، گیاهان و حیوانات را شامل میشود؛
ایجاد بوم سازگانهای آبی پایدار و باثبات؛
حفظ و بهبود باروری خاک در درازمدت؛
حفظ تنوع ژنتیکی سامانه تولید و بوم سازگانهای پیرامون آن که حفظ زیستگاه گیاهان طبیعی و حیات وحش را نیز شامل میشود؛
کاربرد مناسب آب، منابع آبی و موجودات زنده آن، به طوری که سلامت این بوم سازگان ها حفظ شود؛
حداکثر کاربرد منابع تجدیدپذیر محلی در کشت بومها؛
ایجاد توازن پایدار بین تولید زراعی و پرورش دام؛
پرورش دام با رعایت نیازهای اولیه و کنشهای رفتاری طبیعی آنها؛
کاهش انواع آلودگیهای ناشی از سامانه کشاورزی؛
فراوری محصولات ارگانیک با بهره گیری از منابع تجدیدپذیر؛
تولید محصولات آلی که کاملاً تجزیه پذیر باشند؛
تولید پوشاکی با طول عمر زیاد و کیفیت مناسب؛
تأمین کیفیت مطلوب زندگی برای کلیه افرادی که در چرخه تولید محصولات ارگانیک فعالیت میکنند، به طوری که نیازهای اولیه آنها تأمین شود، درآمد کافی، رضایت شغلی و محیط کار ایمن و سالمی داشته باشند
حرکت به سمت چرخه کامل تولید، فرآوری و بازاریابی فرآوردههای مربوط، به نحوی که عدالت اجتماعی و سلامت بوم شناختی در آنها مورد توجه باشد.
پیش نیازهای توسعه کشاورزی ارگانیک در روستاها
مطالعه و بررسی به منظور شناخت دانش و مهارتهای بومی در هر یک از خرده فرهنگ های روستایی در فرایند تولید و فرآوری هر یک از محصولات عمده کشاورزی در هر یک از زیست بومها؛
شناخت بینش ها و رفتار های ارتباطی ومراودات فنی مردم روستایی در فرایند تولید و فرآوری هر یک از محصولات عمده کشاورزی در هر یک از زیست بومها؛
شناخت میزان دانش، آگاهی ها، مهارت ها، و تجربیات و نظریه های روستاییان درباره سامانه در مقایسه با سامانه کشاورزی رایج یا صنعتی و نیمه « زیست محورانه » کشاورزی ارگانیک (زیستی) یاصنعتی؛
آگاهی روزانه کارگزاران و دست اندرکاران به پدیده ها و تحولات علمی، پزشکی، اقتصادی ودر « زیست محورانه » اجتماعی نوظهور و مؤثر بر جریان توسعه کشاورزی ارگانیک(زیستی ) یاروستاهای کشور.
راهبردهای تسریع کننده ترویج در جریان توسعه کشاورزی ارگانیک در روستاها
۱)حمایت از استقرار و استمرار نظام اعطای یارانه برای« تولیدات ناب» محصولات کشاورزی.
۲) حمایت از استمرار نظام اعطای یارانه برای« تبدیل ناب» محصولات « ناب » کشاورزی.
۳) حمایت از استقرار و استمرار نظام بیمه،ویژه « تولیدات ناب» محصولات کشاورزی.
۴) حمایت از استقرار و استمرار نظام بیمه،ویژه « تبدیل ناب» محصولات « ناب » کشاورزی.
۵) حمایت از استقرار و استمرار نظام بیمه،ویژه« توزیع محصولات ناب» کشاورزی.
۶) حمایت از استقرار و استمرار اعطای تسهیلات اعتباری ویژه برای تولیدات « ناب » کشاورزی.
۷) حمایت از تشکلهای نظارتی مهندسین مشاور تولید و تبدیل محصولات « ناب » کشاورزی.
۸) حمایت از تشکلهای خدمات بازاریابی محصولات « ناب » کشاورزی.
۹) حمایت از استقرار و استمرار نظام انتخاب مولدان و مبدلان نمونه محلی، استانی و کشوری.
۱۰) حمایت از استقرار و استمرار نظام استاندارد و اعطای شماره کد برای صدور گواهی« محصولات و فرآوردههای ناب» به اعضای تشکلهای تولیدکننده در مزارع«ناب»در زیست بوم های مربوط.
۱۱) تنویر افکار عمومی روستاییان از طریق راهاندازی و پیگیری آموزش های انفرادی برای
تعامل با خبرگان، نخبگان، مروجین محلی و نیز با رهبران، معتمدان، مددکاران و نیروهای معین
به منظور اعتمادسازی و توجیه و ترغیب آنان در ارشاد اعضای تشکلهای تولید کننده محصولات و
تبدیلکننده فرآوردههای کشاورزی در زیستبومهای مربوط.
موانع و مشکلات توسعه کشاورزی ارگانیک
- مسائل زیرساختی: در این عامل از دیدگاه کشاورزان مورد مطالعه مواردی مانند؛ نبود یا محدودیت بازار مناسب برای محصولات ارگانیک، عدم وجود نهاد یا سازمانی که ارگانیک بودن محصولات ارگانیک تولید شده را تأیید کند، نبود مکان مناسب برای ذخیره و نگهداری این نوع محصولات، نبود وسایل مورد نیاز و کافی برای حمل نقل و فروش محصولات تولید شده در بازارهای بزرگتر، در دسترس و کافی نبودن نهاده های مورد نیاز برای تولید محصولات ارگانیک و ... قرار دارد. در این زمینه نتایج تحقیقات، مایکلسون و همکاران ( ۲۰۰۴ )، نشان داد که مواردی مانند؛ نبود بازار ارگانیک، سیاست کشاورزی مناسب و زمینه های اجتماعی می تواند به عنوان مانع بزرگی در راه توسعه کشاورزی ارگانیک در بین کشاورزان باشد. ( پا رالوپز ( ۲۰۰۵،علت دوری کردن از کشاورزی ارگانیک را به طور عمده به عوامل زیرساختی و اقتصادی نسبت داد. همچنین، نتایج تحقیقات خالدی و همکاران ( ۲۰۰۷ )، نیمبرو و لمبارد ( ۲۰۰۳ )، خالدی وامجدی ( ۱۳۹۰ )، هاشمی نژاد و رضوانفر ( ۱۳۸۹ ) و شریفی و همکاران ( ۱۳۸۸ )، که اهمیت مسائل زیرساختی در توسعه فناوری های نوین کشاورزی از جمله کشاورزی ارگانیک را موردتأیید قرار داده اند از این یافته حمایت می کنند.
- مسائل اقتصادی: در زمینه مسائل اقتصادی مواردی مانند؛ کاهش تولید و درآمد با کشت محصولات ارگانیک، نبود سرمایه لازم برای کشت ارگانیک، عدم علاقه مردم منطقه به مصرف محصولات ارگانیک و پرداخت نکردن هزینه بیش تر برای خرید این محصولات، خریداری محصولات ارگانیک توسط دلالان به قیمت پایین تر و ... بود. با توجه به اینکه افزایش درآمد و سود یکی ازموارد مهم در پذیرش فن آوری های نوین در کشاورزان می باشد و همچنین، با توجه به اینکه اکثر کشاورزان از نظر اقتصادی در وضعیت ضعیف و متوسطی هستند، این عامل می تواند به عنوان یکی از مهم ترین موانع و مشکلات توسعه کشاورزی ارگانیک در بین کشاورزان مورد مطالعه باشد.نتایج تحقیقات محققانی مانند؛) پار الوپز، ( ۲۰۰۵،فایرویدر ( ۱۹۹۹ )، میدمور (۲۰۰۱) ، پادل ( ۲۰۰۱ ) و خالدی و امجدی ( ۱۳۹۰ )، با این یافته همسو می باشد.
- ضعف اطلاعات و دانش کشاورزان: نتایج تحقیقات حاکی از آن است که در این عامل مواردی مانند؛ ضعف اطلاعات و آگاهی کشاورزان نسبت به کشاورزی ارگانیک، سطح تحصیلات پایین کشاورزان و کم سوادی آن ها، نداشتن آگاهی از چگونگی کشت و نگهداری از محصولات ارگانیک و ... قرار داشت. با توجه به اینکه اهمیت دانش و اطلاعات در پذیریش و توسعه یک تکنولوژی یا فناوری جدید بارز است، کمبود اطلاعات و دانش به عنوان یک محدودیت و مانع بزرگی در راه توسعه کشاورزی ارگانیک است که در مطالعات زیادی نیز به آن اشاره شده است .در این راستا،) پدل و لامپ کین ( ۱۹۹۴ )، نشان دادند که فقدان آموزش های رسمی و غیررسمی یکی از موانع عمده در توسعه کشاورزی ارگانیک است. واینن ( ۲۰۰۴ )، خاطر نشان کرد که در ارتباط با تصمیم کشاورزان برای پذیرش کشاورزی ارگانیک بسیار مهم است که کشاورزان درباره کشاورزی ارگانیک به خوبی اطلاع و دانش داشته باشند .
- مسائل فنی و مدیریتی: نتایج حاصل از نظرسنجی و بحث و گفتگو با کشاورزان نشان داده است که در این عامل مواردی مانند؛ مشکلات کنترل علف های هرز، بیماری ها وآفات در بین کشاورزان ارگانیک کار، نداشتن مهارت و دانش فنی برای تولید محصولات ارگانیک، در دسترس نبودن زمین های حاصل خیز و مناسب برای کشت محصولات ارگانیک درمنطقه مورد مطالعه، نداشتن اطلاع از زمان کشت و شرایط آب و هوایی مناسب و مورد نیازبرای کشت محصولات ارگانیک، ندانستن فنون و روش های کشت محصولات ارگانیک، نیاز به مدیریت و نگهداری بیشتر و مناسب تر نسبت به کشاورزی متداول، کمبود نیروی کار ماهر دراین زمینه و ... جای داشت. دی بوک و همکاران ( ۲۰۰۱ ) و شنیبرگر و همکاران ( ۲۰۰۲ )، درمطالعات خود چالش های فنی و نیاز به نیروی کار مهار و اضافی، مسائل مرتبط با علف های هرز،حاصل خیزی خاک و ریسک بالاتر مربوط به تغییرات عملکرد به عنوان دلایل اصلی عدم توسعه کشاورزی ارگانیک عنوان کردند . کروسن و استراو ( ۱۹۹۰ )، اظهار کردند باتوجه به اینکه تولیدکنندگان ارگانیک نیاز به دانش فنی و اساسی در خصوص روابط پیچیده اکولوژیکی وتجربیات زارعی برای تولید محصولات بدون کاربرد علف کش ها و کودهای شیمیایی دارند ،کشاورزان ارگانیک کار نیازمند مهارت های فنی و مدیریتی بیشتری هستند. خالدی ( ۲۰۰۷ )، نیزفقدان دانش و مهارت در مدیریت کردن مزرعه ارگانیک را عامل عدم پذیرش و توسعه کشاورزی ارگانیک توسط کشاورزان می داند.
- مسائل حمایتی: نتایج تحقیقات حاکی از آن است که در این عامل مواردی مانند : حمایت نکردن دولت از کشت محصولات ارگانیک، نبود مروجان و کارشناسان با تجربه و آشنا به کشاورزی ارگانیک جهت آموزش کشاورزان، دایر و برگزار نشدن کلاس های آموزشی ترویجی در زمینه مسائل مرتبط با کشاورزی ارگانیک، ارائه نکردن خدمات مناسب و مورد نیاز توسط شرکت خدمات فنی و مشاوره ای کشاورزی و سازمان های حمایتی در زمینه کشاورزی ارگانیک و ... بود. در این رابطه (پارالوپز، ( ۲۰۰۵ ، در مطالعه خود نشان داد که حمایت از کشاورزان به عنوان عاملی مهم در پذیرش و توسعه کشاورزی ارگانیک به شمار می رود.
- موانع انگیزشی و نگرشی: در این زمینه مواردی مانند: عدم علاقه و تمایل کشاورزان به کشت محصولات ارگانیک، عادت کردن کشاورزان به مصرف مواد شیمیایی در کشاورزی، افزایش تولید و درآمد کشاورزان بامصرف مواد شیمیایی در کشاورزی متداول ، اظهار به ناتوانی و نداشتن مهارت درمدیریت کشت ارگانیک توسط کشاورزان و ... جای دارد که ما آنها را به عنوان مانع انگیزشی ونگرشی کشاورزان در زمینه توسعه کشاورزی ارگانیک نام گذاری کردیم . این عامل (مانع انگیزشی و نگرشی) خود می تواند ناشی از عوامل قبلی باشد، یعنی با وجود مسائل و مشکلات در زمینه کشاورزی ارگانیک کشاورزان به کشت محصولات ارگانیک علاقه نشان نمی دهند ونگرش آنان نسبت به کشاورزی ارگانیک منفی می شود. بنابراین، می توان با آموزش و برطرف کردن مسائل و مشکلات پیشین در زمینه کشاورزی ارگانیک، در کشاورزان نگرش و علایق مثبت در جهت کشت محصولات ارگانیک ایجاد کرد. برتن و همکاران ( ۲۰۰۲ )، بیان کردند که نگرش به محیط و شبکه های اطلاعاتی به خوبی تأثیر اصولی بر روی پذیرش و توسعه کشاورزی ارگانیک توسط کشاورزان تولیدکننده محصولات ارگانیک دارد. دی باک و همکاران ( ۲۰۰۱ )، نیز جنبه های جامعه شناسی پذیرش و توسعه کشاورزی ارگانیک مثل رفتار پذیرش، انگیز ه کشاورزان ارگانیک و ویژگی های مزرعه و ویژگی های شخصی کشاورزان در پذیرش و توسعه کشاورزی ارگانیک مؤثر دانستند.
نتیجه گیری و پیشنهادها
با بررسی های انجام شده از بعد نظری(دیدگاه ها و تعاریف کشاورزی ارگانیک) و تجربه کشورهای مختلف در سطح جهان، کشاورزی ارگانیک در ایران در مراحل نخستین قرار دارد وتحول چندانی در این زمینه مشاهده نمی شود. در تولید و عرضه محصولات طبیعی و ارگانیک درکشور نظام مشخصی برای بهره برداری از این توان به چشم نمی خورد. در زمینه توسعه کشاورزی ارگانیک چالش های گسترده ای فراروی کشاورزان وجود دارد. با این حال می توان مطرح کرد که از مهم ترین عوامل پیش برنده کشت ارگانیک، افزایش قیمت و بالارفتن سطح درآمد کشاورزان است. ازین رو لزوم توجه بیشتر به محصول سالم و معرفی آن از سوی رسانه های جمعی و انجام کارهای فرهنگی در شناساندن محصولات ارگانیک و به تبع آن اطمینان خاطردادن به مصرف کنندگان درمورد سلامت محصولات عرضه شده در میدان های فروش با مشخص کردن گواهی ها و استانداردهای لازم آشکارتر می شود. همچنینبرخورداری از سامانه کشاورزی ارگانیک بر اساس معیارها و استانداردهای تولید و فرآوری در طول زمان به:(۱ دسترسی مصرف کنند گان به غذای با کیفیت مطلوب؛ ۲ )کاهش هزینه های درمان؛( ۳ حفاطت از محیط زیست؛( ۴ تقویت چرخه های زیستی ریزموجودات گیاهی و جانوری در خاک؛( ۵ تقویت چرخه های حیاتی جوامع گیاهی و حیوانی؛ ۶)حفظ و بهبود باروری خاک در درازمدت و نیز؛ ۷ )حفظ زیستگاه گیاهان طبیعی و حیات وحش بستگی دارد.
باتوجه با اهمیت و فواید توسعه کشاورزی ارگانیک در جهت تولید محصولات سالم و ترویج وتوسعه این نوع نظام کشت چند راهکار کلی در جهت توسعه کشاورزی ارگانیک ارائه وپیشنهاد می گردد که عبارتنداز:
۱- برنامه ریزان بخش کشاورزی باید با ارائه راهکارهایی در زمینه تسهیل امر صادرات محصولات کشاورزی ارگانیک، حمایت از کشاورزان پیشرو در کشت ارگانیک، اطلاع رسانی وانجام فعالیت های ترویجی برای استفاده از ظرفیت های موجود در کشور، جهت دهی تحقیقات کشاورزی از مصرف کودهای شیمیایی به مصرف کودهای آل ی و بیولوژیک، توجه ویژه به کشاورزی ارگانیک در تدوین برنامه های راهبردی تحقیقات کشاورزی و نظام قیمت گذاری مناسب و مجزا برای محصولات ارگانیک، زمینه را برای توسعه و اعتلای این نظام کشاورزی پایدار رافراهم نمایند.
۲- دولت و سازمان های دولتی با حمایت از کشاورزان ارگانیک کار، بیمه محصولات آنان، ایجادو توسعه بازارهای محلی محصولات ارگانیک و بررسی اقتصادی و شناسایی بازارهای جهانی برای صادرات محصولات ارگانیک، ایجاد محل هایی برای ذخیره و نگهداری محصولات ارگانیک و در اختیار گذاشتن وسایل حمل و نقل کافی و مجهز به سردخانه برای این نوع محصولات،انگیزه و نگرش کشاورزان را نسبت به کشت محصولات ارگانیک تقویت و بهبود بخشند.
۳- ارائه دوره های آموزشی- ترویجی در زمینه کشاورزی ارگانیک برای کشاورزان و تشویق آنان به شرکت در این کلاس ها و همچنین، آموزش مروجین کشاورزی برای اشاعه کشاورزی ارگانیک و نیز به ترویج کشاورزی ارگانیک از طریق رسانه های جمعی مثل رادیو و تلویزیون وسایرکانالهای ارتباطی و منابع اطلاعاتی جهت ارتقاء سطح آگاهی های عمومی مصرف کنندگان وتولیدکنندگان محصولات ارگانیک پرداخته شود.
۴- ارائه اطلاعات مفید و سودمند در خصوص مدیریت و کنترل علف های هرز، آفات وبیماری های محصولات کشاورزی، همچنین، ارائه اطلاعات در خصوص وضعیت آب و هوا برای کشاورزان در قالب پیامک های کوتاه از طریق تلفن های همراه کشاورزان برای آنها از سوی جهادکشاورزی وسایر سازمان های تحقیقاتی مرتبط با کشاورزی نیز می تواند به عنوان پیشنهادارزنده ای مدنظرقرارمیگیرد.
آرش حسین خانی
دانشجوی ارشد ترویج کشاورزی دانشگاه تبریز
منابع
رضوی.سیدحسن وهمکاران،۱۳۹۴، ارزیابی جایگاه توسعه کشاورزی ارگانیک در مناطق روستایی ایران، پژوهش های روستایی، دوره۶، شماره۱، بهار ١٣٩٤، صفحه ٢٧- ٤٥.
قدیمی. سید علیرضا وهمکاران،۱۳۹۱، بررسی عوامل موثر بر نگرش کشاورزان نسبت به کشاورزی ارگانیک، مجله پژوهش های ترویج و آموزش کشاورزی، سال پنجم، شماره ۴، زمستان ۱۳۹۱ (پیاپی ۲۰).
نوروزی، عباس، شهبازی، اسماعیل، ۱۳۸۹ ، نقش ترویج در توسعه کشاورزی ارگانیک (زیستی ) درروستاهای کشور، وزارت جهاد کشاورزی، فصلنامه روستا و توسعه، دوره دوم، شماره ۲، پاییزو زمستان۱۳۸۹،۲۲ صفحه.
شریفی مقدم. محمد، ۱۳۸۹ ، مبانی و الزامات امنیت و سلامت در محصولات و فرآورده های کشاورزی ،روابط عمومی و امور بین الملل سازمان میادین میوه و تره بار شهرداری تهران.
شریفی مقدم، محمد، ۱۳۸۸ ، کشاورزی ارگانیک، موجود در http://www.organic.wpb.ir
حیدری، ح. و فتحی، ه.، ۱۳۸۷ ، مقدمه ای بر تولید و گواهی محصولات کشاورزی ارگانیک، نشر برگ زیتون، تهران.
اکبری، ن. ( ۱۳۷۸ ). توسعه در ایران. تهران: شهید بهشتی.
باقری، ا. و شاه پسند، م. ( ۱۳۸۹ ). بررسی نگرش کشاورزان سیب زمینی کار دشت اردبیل نسبت به عملیات کشاورزی پایدار، نشریه تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران،دوره۲-۴۱، شماره ۲
صفحات ۲۴۲ – ۲۳۱.
کریمی، انسیه، ۱۳۸۸ ، عوامل تأثیرگذار بر روند توسعه کشاورزی ارگانیک از دیدگاه کارشناسان ستادی وزارت جهاد کشاورزی، پایان نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.
محمودی، حسین، مهدویدامغانی، عبدالمجید و لیاقتی، هومن ( ۱۳۸۷ ). درآمدی بر کشاورزی ارگانیک(زیستی). مشهد: انتشارت جهاد دانشگاهی مشهد.
میرسلیمی. سید حمزه وهمکاران،۱۳۹۳،بررسی عامل های مؤثر بر نظر کشاورزان استان البرز در پذیرش کشاورزی ارگانیک،فصلنامه راهبردهای توسعه روستایی، جلد ۱، شماره ۳، پاییز ۱۳۹۳.
مهدوی دامغانی ع، کوچکی و، قربانی ه، لیاقتی س. و فرزانه م،( ۱۳۸۷ )، کشاورزی زیستی (ارگانیک )استانداردها،اصول تأیید صلاحیت، گواهی و بازرسی، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی تهران.
پاپ زن. عبدالحمید،شیری. نعمت اله،۱۳۹۱،بررسی موانع و مشکلات توسعه کشاورزی ارگانیک،فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال یکم، شماره ۱ ، پاییز ۱۳۹۱ ، پیاپی ۱ صفحات۱۲۶-۱۱۳.