سویا(soybeen)

سویا

سویا (soybeen) یا لوبیای روغنی از بهترین بقولات دانه ای است.عمدتاً در گلستان،مازندران،ارومیه،خرم آباد و اصفهان تولید می شود.

مراحل رشد سویا   1- مرحله استقرار گیاه: لپه های سویا در شرایط مناسب، دمای ۲۵ تا ۳۵ درجه سانتی گراد و عمق کشت ۲.۵ تا ۳.۵ سانتی متر در مدت ۳تا۴ روز از خاک خارج می شوند. بذر هایی که در شرایط گرمتر (بیشتر از ۳۳درجه) قدرت سبز شدن ضعیفی دارند. همچنین بذر های درشت تر (بیش از ۳۲۰ میلی گرم) بعلت مقاومت بیش از حد لپه ها در هنگام پر شدن، در خاکهای با بافت متوسط تا سنگین بصورت رضایت بخشی سبز نمی شوند. همچنین قوه نامیه لپه این بذر ها اغلب بعلت اینکه هنگام جابجایی بیشتر آسیب می بینند کمتر است همچنین گیاهچه های حاصل از بذرهای کوچک (کمتر از ۸۰ میلی گرم) اغلب قدرت رشد و نمو و عملکرد کمتری دارند بهترین اندازه بذر برای سبز شدن و جوانه زدن بین ۱۲۰-۲۲۰ میلی گرم است. اولین برگ مرکب (برگ سه برگچه ای) از روز پنجم تا هفتم باز می شود (پس از سبز شدن) و در روزهای ۱۵تا ۱۷ام به حداکثر شد خود می رسد. گیاهچه تایک هفته بعد از سبز شدن تقریباٌ هتروتروف است. در اولین هفته رشد اتوترمونی فتوسنتز لپه ها به ۴۵ درصد برگهای اولیه می رسد، بنابراین لپه ها به مدت ۱۵-۱۴ روز بعد از سبز شدن در رشد گیاهچه اهمیت دارد.

 رشد و نمو بخشهای هوایی: بخش هوایی سویا شامل ساقه ای منشعب به طول ۱۲۵-۷۵ سانتی متر و ۱۶-۱۴ گره می باشد. در هر گیاه بسته به تراکم کشت، ۶ساقه ممکن است تشکیل شود. در سویا سه نحوه رشد و نمو وجود دارد که عبارتند از

 ۱. تیپ رشد نامحدود Indeterminate : ارقام رشد نامحدود سویا تقریباً در اوائل دوره رشد رویشی خود به گل رفته و در این زمان ساقه اصلی نیمی از طول رشد کامل خود رادارا است. رشد رویشی و زایشی این ارقام به طور همزمان و تا زمانیکه گیاه ارتفاع کامل خود را بدست آورده ادامه مییابد. با وجودیکه بین زمان نمو دانه و غلافها در طول دوره رشد تفاوتهایی وجود دارد اما کلیه آنها در یک زمان رسیده و می توان آنها را برداشت کرد.  این ارقام گلهای فراوانی درگره های میانی تولید می کند. گلدهی آنها عمدتاً تحت تاثیر دمای محیط قرار داده و به مقدار کم فتوپریود روی آنها اثر می گذارد. آنها زودرس بوده و برای کشت در مناطق شمالی (نیمکره شمالی) توصیه می شوند. مانند گروههای رسیدگی 00 و 000 .

 ۲. تیپ رشد نیمه محدود یاSemideterminete : مشابه رشد رشد نا محدود بوده و زمانیکه گیاه نسبتا کوچک است گل می دهد و همزمان به رشد رویشی و زایشی خود ادامه می دهد.  نمو غلافها در بخشهای پائینی گیاه پیشرفته تر از بخش بالایی است. در عین حال کلیه آنها همزمان می رسد. این ارقام نسبت به ارقام رشد نامحدود در مراحل رشدی مشابه زودتر به ارتفاع کامل می رسد. گره های کمتری روی ساقه اصلی داشته و در گره انتهایی ساقه اصلی غلاف های بیشتری دارند. و در مناطق با عرضهای جغرافیایی کمتر کشت می شوند. مثل ویلیامز.

 ۳. ارقام رشد محدود Determinate: در این ارقام ساقه اصلی زمانی که گلدهی شروع می شود حداکثر طول خود را داراست و پس از آن رشد طولی ساقه محدود شده یامتوقف می شود. نمو زایشی این ارقام در طول دوره رشد گیاه همزمان ادامه می آید این ارقام نسبت به سایر ارقام در مراحل رشدی مشابه دارای گره های کمتری روی ساقه اصلی بوده و در گره انتهایی ساقه اصلی گل و غلافهای بیشتری دارند. گلدهی این ارقام عمدتاً تحت تاثیر فتوپریود قرار دارد تا دمای محیط. آنها دیر رس بوده و در مناطق جنوبی نیم کره شمالی و نزدیک به خط استوا کشت می شوند. (مانند گروه های رسیدگیforest، hill، tracy، ۸، ۷، ۶، ۵ ). سویا نسبت به طول روز و دما حساسیت زیاد دارد و متناسب با محل ارقام مناسب بایستی انتخاب شود. ارقام رشد محدود در عرضهای جغرافیایی کمتر از ۴۰ درجه کشت می شود، در عرضهای جغرافیایی کمتر محدودیت رشد روش مؤثری در کنترل ارتفاع و خوابیدگی  گیاه است.

 ارقام رشد نیمه محدود امروزه به صورت وسیعی به کار می روند، (مثل کشور ما) ارتفاع کمتر آنها سبب کاهش مختصر خوابیدگی آنها در مقایسه با رشد محدودها می گردد. همانطوری که ذکر شد ارقام سویا به طول روز حساسیت های متفاوتی دارند و دما عمدتاً روی ارقام با حساسیت کمتر به طول روز تأثیر می گذارد. بنابراین ارقام دیررس سویا بیش از ارقام زود رس به تغییرات طول روز و ارقام زود رس بیش از دیر رس به تغییرات دما حساس می باشند.

 تثبیت نیتروژن در سویا: سویا می تواند مقدار زیادی از نیتروژن مورد نیاز خود را تأمین کند میزان تثبیت نیتروژن شبیه به شرایط مختلف متفاوت است ولی برای یک عملکرد حدود سه تن ۱۶۰کیلو گرم در هکتار تثبیت تخمین زده می شود. در آزمایشهایی که در آمریکا انجام شده نشان داده شده اگر راضی به عملکرد سه تن از هکتار باشیم، احتیاج به افزایش نیتروژن نیست. ولی بالای سه تن نیاز است. اما مشکلی که وجود دارد این است که با افزایش نیتروژن خاک تعداد و اندازه گره های تثبیت نیتروژن کاهش مییابد. یعنی در حقیقت باکتری ها تنبل می شوند. لذا در سالهای گذشته نیتروژن اضافه می شده و عملکردهای بالایی بدست می آمده اما بعد از دهه ی ۱۹۸۰ که موضوع آلودگی آبهای زیرزمینی مطرح شد دیگر نیتروژن اضافه نمی شود. سویا درست در مرحله قبل از گلدهی بیشتر از آنچه که نیتروژن در خاک وجود دارد و یا از طریق تثبیت بدست می آورد نیازمند است. در حقیقت در تثبیت نیتروژن توسط باکتریهای سویا سه مرحله وجود دارد که عبارتند از: 

 ۱. در مرحله قبل از گلدهی که بین ۳۰ تا ۵۰ درصد نیتروژن تثبیت می شود.

 ۲. در مرحله گلدهی و تشکیل بذر که مصارف با حداکثر رشد و نمو گیاه (LAI)  است، تثبیت نیتروژن سریعتر شده و گره ها بین ۸۰ تا ۹۰ درصد نیتروژن تثبیت شده را منتقل می کند.

 ۳. در مرحله پر شدن دانه که با کاهش (LAI) همراه است تثبیت نیتروژن کند شده و انتقال نیتروژن از گره ها به حداکثر می رسد. همزیستی فعال گره های نیتروژن ساز در دوره پر شدن دانه کاهش مییابد به ویژه در تحت شرایط تنش های محیطی میزان مواد غذایی میزبان کم شده و فعالیت باکتریها نیز کاسته می شود. کاهش جریان مواد فتوسنتزی به طرف پائین که در اثر حرکت مواد پرورده به طرف دانه صورت می گیرد ممکن است تثبیت نیتروژن و جذب عناصر عمده را در این مرحله که گیاه به مقادیر زیادی مواد غذایی نیاز دارد محدود سازد.

 ریزش اندام ها در سویا هم مثل پنبه رشد نا محدود است و بخشی از اعضای زایشی خود را از دست می دهد. ریزش گلها و غلافها از ۸۰-۴۰ درصد تخمین زده شده است. ریزشها در گرههای پائینی و روی شاخه های فرعی بیشتر است. چون مواد غذایی کمتری به آن ها می رسد. سقط تخمک در غلافهای پائینی بیشتر از میانی و بالایی است و عمدتاً زمانی صورت می گیرد که بذر انتهایی حالت چیرگی کامل پیدا می کند. البته ریزش اندام ها مشابه پنبه اغلب در اثر تنشهای محیطی بویژه تنش آب و گرما نیز افزایش مییابد. فتویریودهای طولانی، دماهای بالا و کمبود نور، ریزشها را تشدید می کنند. به طور کلی اولین و آخرین گلهای تشکیل شده روی گیاه اغلب دانه های خود را سقط می کنند. در یک آزمایش در دمای بیشتر از ۴۰ درجه تشکیل غلاف از ۷۱-۵۷٪ کاهش یافته بود. همینطور دماهای پائین (۱۰درجه) دو هفته قبل از گلدهی تشکیل غلاف را شدیداً تحت تاثیر قرار می دهد. تاثیر دماهای کم در میزان زیاد کود نیتروژنه تشدید می شود.