موش کشها یا جونده کش ها

1-   موش کشهای ضد انعقادی: Anticoagulant Rodenticide مانند وارفارین و پیوال و کوماکلر و دی کومارین و غیره

2-   سایر موش کشهای آلی شامل آنتوفلئوراستات دوسدیم و کاستریکس

3-   مشتقات نباتی و آلکالوئید ها پودر سیسل – استریکس

4-   موش کشهای معدنی Inorganic Rodenticide: شامل تعداد زیادی از حشره کش های تدخینی و اختصاصا سیانور کلسیم – برموردومتیل- انیدرید کربنیک و غیره می باشد.

5-   موش کشهای گوناگون – شامل بعضی از حشره کش های کلره چون ددت و ترکیبات دی نیترو و غیره.

ترکیبات هیدروکسی کومارینی Hydroxycoumarins: این ترکیبات با معرفی سم وارفارین شناخته شدند از این گروه می توان به سمومی نظیر کوماتترالیل(راکومین)، کوما کلر، فومارین، دیفناکوم، برودیفاکوم(کلرات) دایفتیالون و برومادیولون اشاره داشت.

ترکیبات Indane-diones از جهت ساختمانی با گروه قبل متفاوت هستند اما نحوه اثر آنها مشابه یکدیگر است و سبب خونریزی داخلی می شوند. از این گروه می توان سمومی مثل پیوال، دیفاسیون، کلروفاسیون و والون را نام برد. نوع تکنیک این سموم بصورت پودرهای سبک و پف کرده می باشد، اغلب این ترکیبات فاقد بو هستند که این موضوع با توجه به خصوصیات موشهای اهلی، نکته مهمی در کاربرد انها محسوب می شود.

وارفارین : یا W.A.R.F.42 اولین بار توسط Overman و همکارانش مورد مطالعه قرار گرفت و خاصیت ضد انعقادی آن گزارش گردید. مطالعات ضد انعقادی ترکیبات کومارین که زمان لخته شدن خون را در پستانداران زیا می کند توسط مطالعات آقای Link روی خواص نوعی شبدر و یونجه که به گاوها و گوسفندان داده می شد کشف شد. گاوهایی که از شبدر استفاده می کردند بعلت خونریزی داخلی از بین می رفتند این مطالعات نشان داد علت خونریزی ترکیبات ضد انعقادی است که در یونجه و شبدر وجود دارد.

استفاده از ترکیبات کومارین برای مبارزه با موشها و جوندگان در سال 1948 توسط O,connor پیشنهاد شد. وارفارین را می توان از راه سنتز در اثر کندانسه کردن 4-hydroxy – caumarin  با  Benzalacetone در حضور Piperidine بدست آورد.

جسم حاصل بی رنگ کریستالیزه و جامد بوده نقطه ذوب آن 161-159 درجه سانتیگراد است.

معمولا بدون بو و بی طعمو نامحلول در آب و بنزین و سیکلو هگزان و حلالهای سبک نفتی است. بمقدار کم در الکل متیلیک / اتیلیک/ پروپیلیک حل می شود ولی در استون و دی اوکسان بخوبی و زیادی محلول است. بعلت وجود عامل هیدروکسی انولیک و گروه کتونی می تواند املاح و استرهای معدنی و مشتقات 4-2 دی نیترو فنیل هیدرازون تشکیل دهد.

اثرات قابل ملاحظه وارفارین بعنوان موش کش بدین سبب است که بمقادیر جزئی ولی بدفعات مؤثر واقع می شود. یک الی دو دز آن حتی اگر بمقدار لازم استفاده شود بندرت ممکن است کشنده باشد از این رو امکان مسمومیت حاد آن برای انسان و حیوانات اهلی کم خواهد بود.

برای مصارف عملی آنرا بصورت کنسانتره که دارای 5% ماده موثر است بفروش می رسانند ودر موقع استعمال آنرا باید تا 025/0 با مواد مختلف و طعمه ها رقیق نمود.

معمولا موشها پس از 6-5 بار استفاده روزانه از سم می میرند و ریشه کنی آنها تقریبا بعد از دو هفته انجام می پذیرد. مرگ بعلت ایجاد خونریزی در اثر وارفارین و بعلت کم شدن قدرت ایجاد انعقاد خون اتفاق نی افتد. این خونریزیها ممکن است داخلی یا خارجی باشد و در اثر صدمات یا ضربات کوچکی اتفاق بیافتد.

مطالعات Hages و Gaines نشان میدهد که رتوس نروژیکوس یا موش نروژی (موشهایی که در خیابانهای تهران دیده می شوند) دربرابر یک خوراک (دز 50 میلی گرم) در یک کیلو، از این سم مقاومت می نمایند ولی در اثر دزهای یک کیلوگرم برای 5 بار در روزهای بعد از بین می روند.

هر چند وارفارین نسبت به سموم معدنی قدیمی ارجحیت دارد اما دارای معایب زیر نیز می باشد.

1-   وقت زیاد و کافی لازم است تا بتوان مبارزه را انجام و موشها را ریشه کن کرد.

2-   نسبتا مقدار زیادی طعمه برای مصرف لازم است.

3-   در صورتی که سبزیجاتی مانند کاهو که حاوی منابع متنهابهی ویتامین K است در دسترس موشها باشد (مثل جوبهای کنار سبزی فروشیها و بازار تره بار) موشها با خوردن آنها از مرگ نجات می یابند.

از آنجائی که موشها نسبت به طعمه حاوی وارفارین بی اعتنائی نشان نمی دهند معمولا به اندازه کافی و تا حد ظرفیت از آن تا موقع مرگ استفاده می کنند.

A-   نمک سدیم وارفارین را که در آب محلول است را می توان بعنوان موش کش مصرف کرد و از این نوع مبارزه در محلهایی که آب از غذا کمتر است استفاده نمود.

در صورتی که وارفارین توسط انسان از راه دهان بمقدار قابل ملاحظه مصرف شده باشد ترانسفوزیون خون و تزریق داخل وریدی مقادیر زیاد و دزهای بالای ویتامین K توصیه می شود. تست PT  و PTT برای اندازه گیری زمان انعقاد خون و تخمین مقدار وارفارین در آزمایشگاهها انجام می شود.

برای حیوانات خانگی که غفلتا مسموم شوند تجویز مقادیر زیاد ویتامین K توصیه می شود.

B-   Pival

این ماده در سال 1952 معرفی شده و تقریبا دارای همان خواص فیزیولوژی وارفارین می باشد. در موشهایی که چند دوز آنرا مصرف می کنند مرگ بعلت هموراژی بهمان ترتیبی که در مورد وارفارین ذکر شد انجام می گیرد. ضمنا این جسم کمی دارای خاصیت حشره کشی و ضد قارچی است بدین ترتیب از رشد و پرورش حشرات در طعمه های حاوی پیوال اثری دیده نمی شود.

کنسانتره پیوال بصورت 5/0% ماده مؤثر موجود است که آنرا با طعمه های لازم بمقدار 025/% جهت مصرف آماده می کنند.

C-   Dicomarin یا Dicomarol

نام شیمیایی آن 3/3- Mehylene –bis- 4 hydroxy – coumarin

 از نظر تاریخی این ماده اولین سم آنتی کواگولان میباشد که در سال 1948 توسط Oconnor بعنوان موش کش پیشنهاد شده است و اولین بار روی موشهای سفید Albino rats و سپس روی موشهای وحشی آزمایش شده است. با پیدایش وارفارین و سایر سموم ضد انعقاد مصرف این موش کش کم شده است.

D-   ANTU (α-naphthylthiourea)

در سال 1931 Fox بطور تصادفی متوجه شد که فنیل تیواوره که فنیل تیو کاربامید هم خوانده می شود بین اغلب مردم دارای طعم تلخی است ولی در بین برخی افراد بدون طعم می باشد در اثر آزمایشات وی معلوم شد که قدرت درک طعم تلخ این جشم ارثی است. در مطالعاتی که برای تشخیص طعم ان بین موشها انجام شد مشخص گردید که مقادیر جزئی فنیل تیواوره برای موشهای آزمایشگاهی بسیار سمی است. بطوریکه LD50 آن حدود 4-3 میلی گرم برای هر کیلو گرم است.(هرچه LD50 کمتر باشد اثر کشندگی زیاد است.)

مطالعات بعدی نشان داد که حیوانات آزمایشگاهی از خوردن غذاهائی که با فنیل تیواوره مسموم شده اند ابائی ندارند بدین ترتیب استفاده از آن بعنوان یک موش کش پیشنهاد شد. بعد ها نوع جدید و مؤثر تر یکی از مشتقات این ماده با نام تجارتی انتو با درجه سمیت بالا وارد بازار شد.

این ماده را می توان رد آزمایشگاه از اثر 1- naphtaline با تیوسیانات آمونیوم بدست آورد. نوع تجارتی آن پورد نرم خاکستری رنگی است که در آب نا محلول است ولی نوع خالص آن بصورت کریستالهای سفید با درجه ذوب 198 درجه سانتیگراد می باشد. این ماده بمقدار کم در اتر و حلالهای polar حل می شود. نوع تجارتی آن بغلظت هایی بین یک تا سه درصد بمصرف می رسد.

معایب:

اگرچه این سم برای موش نروژی و موش خانگی بسیار سمی است ولی اگر کمتر از حد مؤثر خورده شود نوعی مقاومت و تحمل در حیوان ظاهر می شود.

این سم برای سگها خیلی سمی است.

ترکیبات جونده کش دیگر مثل کریمیدین C₇H₁₀CLN₃ و فلئور استامیدC₂H₄FNO و فوزاستیمC₁₄H₁₃CL2N_2O2PS و سیلاتران C₇H₁₄O₃NSiCLو فلئور استات سدیم و استرکینین C₂₁H₂₂N_2O2  جونده کشهای بسیار سمی هستند و برای انسان و سایر حیوانات فوق العاده خطرناک محسوب می شوند.

جونده کش نوروبرمایدC₃₃H₂₅N₃O₃ سمیت کمتری برای انسان و حیوانات دارند.

موش کش های معدنی

اغلب این ترکیبات ترکیبات خیلی خطرناک و سمی بوده و سموم غیر انتخابی هستند. تعدادی از آنها از زمانهای قدیم و نسل های پی در پی شناخته شده و بعنوان موش کش مصرف میشده اند.باید دانست که اغلب سموم معدنی و موش کش بقدری سمی هستند که بهیچ وجه نمی توان آنها را برای استفاده عمومی و افراد غیر متخصص توصیه نمود.

1-   تری اکسید آرسنیک : (AS₂O₃) این ماده در فارسی به مرگ موش معروف شده است ترکیبی یفید رنگ است که ظاهری شبیه آرد دارد. پودر آن در آب نا محلول است. برای کلیه جانداران سمی است و در طعمه های موش کش بین یک تا سه درصد مصرف می شود.

مصرف آن باید تحت نظر اشخاص با تجربه صورت گیرد و خصوصا با مواد غذایی و آرد اشتباه نشود.

2-   کربنات باریم

این ماده پودر سفید و سنگینی می باشد که در اسیدهای قوی محلول ولی در آب و حلالهای آلی نا محلول است. برای حیوانات اهلی و انسان سمیت آن کم ولیکن برای موشهای صحرائی که مقدار کافی از آن خورده باشند مسموم کننده است.

3-   فسفر زرد : این ماده فوق العاده سمی است و بعلت داشتن بوی سیر که بسیار شدید است اغلب حبوانات از آن دوری می کنند. موشها ظاهرا از این بو نفرتی ندارند و طعمه های حاوی فسفر را بدون اشکال مصرف می کنند. فسفر زرد جسمی است جامد و مومی شکل و نیمه شفاف و مات و در حرارت معمولی به اسانی با چاقو بریده می شود. در مجاورت هوا به سرعت اکسیده شده و تولید فسفرسانس می نماید. در حالت جامد باید فسفر را همیشه زیر آب نگهداری نمود. سموم موش کش حاوی فسفر اغلب بصورت خمیر یا شربت تهیه می گردد که در آنها فسفر به قطعات بسیار ریز پراکنده شده است.

دز کشنده برای موشهای صحرائی 7/1 میلیگرم در کیلو بوده و محصولات موش کش تجاری فسفر دارای دو درصد فسفر می باشد.

4-   فسفر دوزنگ: Zn3P2

این ماده پودری سیاه رنگ با بوی زننده که اغلب حیوانات از آن متنفرند ولی تا حدودی برای موشها آزار دهنده نیست. دوز کشنده آن 40 میلیگرم برای هر کیلوگرم است و بمقدار 1% در طعمه ها بکار می رود. از آنجائی که فسفر دوزنگ بزودی تجزیه و فاسد می شود طعمه های حاوی این سم بعد از چند روز سمیت خود را از دست می دهند.

استفاده فسفر دوزنگ حتما بایستی تحت نظر افراد متخصص و با تجربه و با احتیاط کامل صورت گیرد. در صورت استفاده از این طعمه در اماکن انسانی لازم است طعمه در اواخر روز و شب هنگام در محل های از قبل تعیین شده به تعداد معین استفاده شده و صبح فردا در اول وقت طعمه های باقی مانده با شمارش تعدا آنها و بازدید کامل محل جمع آوری شوند.

5-   موش کشهای تدخینی:

سیانور کلسیم و برموردمتیل و انیدریک کربنیک نمونه هایی از سموم موش کش تدخینی هستند.

منابع:

1-The 2007-2012World outlook for Household and Institutional Rodenticides. Parker, P

- شیمی آفت کشها قسمت جونده کشها دکتر غلامحسین ثنائی

-  شناخت و کنترل موش در محیط های شهری دکتر محمدمهدی صداق