نحوه نگهداری و انبارداری سموم آفت کش

واچیک گرگی فریدن بخش تحقیقات شرکت سینجنتا

مقدمه :

استفاده از مواد شیمیائی خطرناک در تمامی آزمایشگاهها باید مطابق با اصول استاندارد ادارة ایمنی و سلامت شغلی (occupational safety and Health Administration (OSHA باشد.

برای اجرای این استاندارد باید تدابیر محافظت در برابر مواد شیمیایی (CHP) نوشته شود. این تدابیر باید سلامتی افرادی را که در آزمایشگاه با مواد شیمیائی خطرناک کار می کنند تأمین کند.

این بخش از دستورالعمل راهنمای ایمنی در آزمایشگاه، شامل تدابیر محافظت در برابر مواد شیمیائی (CHP) است و این تدابیر به شکل بارزی می تواند در مواقع ضروری از ورود مواد شیمیایی خطرناک به بدن جلوگیری کند.

علاوه بر دستورالعمل های اجرایی استانداردی که در سایت قرارداده شده، لازم است برای سایر موارد خطرناک (شیمیایی، فیزیکی و ...) نیز این دستورالعمل ها آماده شود.

بنابراین باید مواد شیمیایی خطرناک و سایر موارد مخاطره آمیز توسط مسئول هر آزمایشگاه مشخص شده و با همکاری واحد ایمنی ، سلامت و محیط پژوهشکده اقدام به تهیه دستورالعمل اجرایی استاندارد شود.

اثرات زیست‌ محیطی آفت کش ها :

در طی پنجاه سال گذشته، آفت کش ها جزء ضروری دنیای کشاورزی بوده اند. گرچه تقاضا برای تولید و توزیع آفت کش که باعث افزایش بهبود کیفیت و کارایی کشاورزی می شود آشکار است، ولی احتمال بکارگیری نابجا و غیر معقول، بسیار زیاد می باشد. یکی از مهمترین نکات سازمان بهداشت جهانی ، مسئله آفت کش ها می باشد . افزایش جمعیت و بدنبال آن افزایش مصرف مواد غذایی، بویژه محصولات کشاورزی، کشاورزان را بر آن داشته است که میزان محصولات خود را افزایش دهند . افزایش کشت محصولات متعاقبا افزایش مصرف آفت کش ها را به همراه داشته است. به دلیل بی توجهی کشاورزان در مصرف سموم در اثر ریزشهای جوی و چندین عامل دیگر آفت کش های کشاورزی وارد آب رودخانه ها و دریاها شده و باعث آلودگی آنها می شوند . تا دیروز زندگی بشر مملو از ترس از بلایایی جهان گستر چون وبا، حصبه ، تیفوس و طاعون بود ، اکنون خوشبختانه این بیماریهای مهلک که روزی همه جاگیر بودند با پیشرفت دانش پزشکی و رعایت اصول بهداشتی دیگر موجب نگرانی نیستند. امروزه ما نگران صدمات متفاوتی هستیم که در محیط زیست ما در کمین نشسته‌اند صدماتی که محصول پیدایش و تکوین شیوه زندگی جدید خود بشر هستند، نمونه‌اش پیدایش همین آفت کش‌های قوی است امروزه مشکلات اقتصادی و زیست محیطی ناشی از مصرف بی رویه این سموم بر کسی پوشیده نیست.

اثرات آفت کش ها بر روی انسان:

تجمع مواد سمی در غذا ، آب ، زمین و هوا یکی از بحث‌های روز و خطرناک برای سلامتی محیط زیست و بشر است . با توجه به اینکه اثرات خطرناک زیستی آفت کش ها در درازمدت بطور تجمعی در بدن انباشته می‌شود و صدمات وارده بر فرد ممکن است متناسب با تجمع مقدار سم دریافت شده در طول عمر باشد به همین دلیل است که خطر ناشی از سموم کشاورزی نادیده گرفته می‌شود . میزان ناشی از درمعرض قرارگرفتن با آفت کش ها شیمیائی در کشورهای درحال توسعه 13 برابر از مورد کشورهای کاملاً صنعتی می باشد که خود 85 درصد از تولید جهانی آفت‌کش ها را مصرف می کنند. دلیل آن مشخص است آموزش و آگاهی دادن به جمعیت و افراد مشغول در حوزه فعالیت های کشاورزی و سموم شیمیائی. مشخص گردیده است که علف کش 2-4-D برای دستگاه تولید مثلی بدن خطرناک است بطوریکه آزمایشات نشان داده است که بین این سم و کاهش تعداد اسپرم ، افزایش اسپرم های بد شکل ارتباط مستقیم وجود دارد. هم چنین ثابت گردیده است که زنانی که درمحیطی با آبهای آلوده به سموم زندگی می کنند درمقایسه با سایر افراد تاخیر قابل ملاحظه ای در رشد درون رحم دارند .

شرایط محل نگهداری:

1. 1- توصیه می شود، مواد شیمیایی را در داخل کابینت‌های درب‌دار و یا در قفسه‌های محکم لبه دار که لبه آن‌ها حدود cm5/1 باشد نگهداری نمود تا مانع افتادن مواد شیمیایی گردد.
2. 2- قفسه‌ها به طور محکم به دیوار و کف آزمایشگاه متصل باشند.
3. 3- تمام محل های نگهداری مواد شیمیایی باید دارای قفل باشند.
4. 4- مواد شیمیایی را دور از دسترس کودکان نگهداری کنید.
5. 5- محل نگهداری مواد شیمیایی دارای سیستم تهویه مناسب باشد.

شیوه مرتب کردن مواد

1. 1- مواد شیمیایی را با توجه به نوع ترکیب آن ها(رجوع کنید به جدول الگوی پیشنهادی قفسه بندی مواد) مرتب کنید.
2. 2- هر مورد از گروه ترکیب ها را برحسب حروف الفبا مرتب کنید.
3. 3- اسیدها در کابینت مخصوص اسید نگهداری شوند. نیتریک اسید باید به تنهایی نگهداری شود، مگر اینکه بخش جدایی در کابینت برای آن تعبیه شده باشد.

الگوی پیشنهادی برای قفسه بندی کابینت‌ها:

پیشنهاد می‌شود مواد شیمیایی را برحسب خانواده آنها در قفسه‌های کابینت انبار آزمایشگاه مرتب کنید. برای این‌کار ابتدا مواد شیمیایی را به دو دسته آلی و معدنی تقسیم بندی کنید. سپس همانند جدول زیر آن‌ها را در گروههای جداگانه قرار دهید.

مواد معدنی	مواد آلی
1- فلزات ، هیدریدها	1- اسیدها ، انیدریدها ، پراسیدها
2- هالیدها ، هالوژن ها ، فسفات‌ها ، سولفات ها ، سولفیت‌ها ، تیوسولفات ها	2- الکل ها ،آمیدها ،آمین ها ،گلیکول ها، ایمیدها ، ایمین ها
3- آمیدها، آزیدها، نیترات ها (بجز آمونیوم نیترات)، نیتریت ها ، نیتریک اسید	3- الدهیدها ، استرها ، هیدروکربن ها
4- کربن ، کربنات ها ، هیدوکسیدها ، اکسیدها ، سیلیکات ها	4- اترها*، اتیلن اکسید ، هیدروکربن‌های هالوژن دار، کتین ها، کتون ها
5- کابیدها ، نیتریدها، فسفیدها ، سلنیدها ، سولفیدها	5- ترکیب های اپوکسی ، ایزوسیانات ها
6- کلرات ها، کلریدها، هیدروژن پراکسیدها*، هیپوکلریت ها، پرکلرات ها *، پرکلریک اسید* ، پراکسیدها	6- آزیدها*، هیدروپراکسیدها ، پراکسیدها
7- آرسناتها ، سیانات ها ، سیانیدها	7- نیتریل ها ، پلی سولفیدها، سولفیدها، سولفوکسیدها
8- بورات ها، کرومات ها، منگنات ها، پرمنگنات ها	8-کرزولها، فنل ها
9- اسیدها ( بجز نیتریک اسید)
10- آرسنیک، فسفر، فسفرپنتاکسید، گوگرد

الگوی پیشنهادی برای قفسه بندی مواد معدنی

مواد معدنی	مواد آلی
گروه 10 # مواد معدنی آرسنیک ، فسفر ، فسفرپنتاکسید ، گوگرد	گروه 7 # مواد معدنی آرسناتها ، سیانات‌ها ، سیانیدها
گروه 5 # مواد معدنی کابیدها ، نیتریدها ، فسفیدها ، سلنیدها ، سولفیدها	گروه 2 # مواد معدنی هالیدها، هالوژن‌ها، فسفات‌ها، سولفات‌ها، سولفیت‌ها، تیوسولفات‌ها
گروه 8 # مواد معدنی بورات‌ها ، کرومات‌ها ، منگنات‌ها ، پرمنگنات‌ها	گروه 3 # مواد معدنی آمیدها ، آزیدها ، نیترات‌ها (بجز آمونیوم نیترات)، نیتریت‌ها ، نیتریک اسید
گروه 6# مواد معدنی کلرات‌ها ، کلریدها ، هیدروژن پراکسیدها*، هیپوکلریت‌ها ، پرکلرات ها *، پرکلریک اسید*، پراکسیدها	گروه 1# مواد معدنی فلزات ، هیدریدها مواد متفرقه
مواد متفرقه	گروه 4 # مواد معدنی کربن ،کربنات‌ها ، هیدوکسیدها ، اکسیدها ، سیلیکات‌ها

الگوی پیشنهادی برای قفسه‌بندی مواد آلی

مواد معدنی	مواد آلی
گروه 8 # مواد آلی کرزولها ، فنل ها	گروه 2 # مواد آلی (کابینت ویژه مواد اشتعال پذیر) الکل ها ،آمیدها ،آمین ها ،گلیکول ها ، ایمیدها،ایمین ها
گروه6 # مواد آلی آزیدها*، هیدروپراکسیدها ، پراکسیدها	گروه3 # مواد آلی (کابینت ویژه مواد اشتعال پذیر) آلدهیدها ، استرها ، هیدروکربن ها
گروه 1 # مواد آلی (کابینت ویژه نگهداری اسیدها) اسیدها ، انیدریدها ، پراسیدها	گروه 4 # مواد آلی (کابینت ویژه مواد اشتعال پذیر) اترها*، اتیلن اکسید ، هیدروکربن های هالوژن دار، کتین ها، کتون‌ها
مواد متفرقه	گروه 5 # مواد آلی ترکیب های اپوکسی، ایزوسیانات ها
مواد متفرقه	گروه 7 # مواد آلی نیتریل ها، پلی سولفیدها ، سولفیدها ، سولفوکسیدها

شیوه نگهداری و استفاده از کپسول گاز متراکم :

کپسول‌های گاز متراکم به علت داشتن مقدار زیادی انرژی نهفته و همچنین خطر اشتعال پذیری و یا سمّی بودن، می‌توانند خطرناک باشند. بنابراین باید در نگهداری، جابجایی و هنگام استفاده از آنها نکات ایمنی توصیه شده را به خوبی رعایت کرد. فهرستی از توصیه‌های لازم برای جابجایی، نگهداری و استفاده از کپسولهای گاز متراکم در زیر آمده است.

1. 1- مطمئن شوید که کپسولهای گاز متراکم از جنس فولاد زنگ نزن و معتبر، با نشان ماندگاری طولانی هستند.
2. 2- هرگز کپسولی را که کد سازنده آن رنگ یا پاک شده است را استفاده نکنید .
3. 3- قبل از استفاده از کپسول، نقص آن را کنترل کنید .
4. 4- قبل از استفاده از کپسول خواص و خطرات گاز محتوی کپسول را بشناسید .
5. 5- به هنگام استفاده از کپسول گاز، از پوشش محافظ مخصوص چشم استفاده کنید .
6. 6- از تنظیم کننده(ریگلاتور) مناسب برای هر کپسول گاز استفاده کنید .
7. 7- تنظیم کننده (ریگلاتور) را دست کاری و یا قصد تعمیرآن را نداشته باشید .
8. 8- هرگز به دریچه کپسول روان کننده دست نزنید و آن را به زور تغییر ندهید .
9. 9- دریچه کپسول را تنها با پیچاندن آرام و یا با ابزاری که متصدی در اختیارتان قرار می‌دهد ، به‌دور از اشخاص باز کنید.
10. 10- نشتی دریچه کپسول را با محلول آب و صابون ویا آشکارساز الکترونیکی بررسی کنید.
11. 11- زمانی که از کپسول استفاده نمی‌کنید، دریچه کپسول را ببندید و فشار تنظیم کننده را کاهش دهید.
12. 12- برروی کپسول خالی برچسب خالی بودن و نیز تاریخ مصرف بزنید.
13. 13- به هنگام جابجایی و نگهداری کپسول‌ها، درپوش ایمنی را روی دریچه آن قرار دهید.
14. 14- کپسول‌ها را با چرخ دستی مناسب و دارای زنجیر ایمنی حمل کرده و از چرخش دادن آنها در سطح زمین خودداری نمایید.
15. 15- کپسول‌های گاز (خالی یا پر) را با گیره، زنجیر و یا پایه فلزی بطور عمودی به دیوار یا سکوی آزمایشگاه محکم کنید.
16. 16- کپسول‌ها را برحسب نوع گاز نگهداری کنید. گازهای اکسید کننده مثل اکسیژن و کلر را ‌دور از گازهای اشتعال پذیر مثل هیدروژن یا هیدروکربن‌ها نگهداری کنید.
17. 17- کپسول‌های گاز را در جای خشک و خنک با تهویه هوای مناسب، به‌دور از مواد ناسازگار و منبع آتش‌گیر نگهداری کنید.
18. 18- هیچ قسمتی از کپسول نباید در دمای بالاتر از 50 درجه سانتی گراد و یا کمتر از 10 درجه سانتی گراد قرار گیرد.
19. 19- کپسول‌های پر را جدای از کپسول‌های خالی نگهداری کنید.

توسعه نتیجه اندیشه ، خلاقیت و سازندگی انسانهاست . نیروی انسانی به عنوان مهم ترین عامل تولید در صنعت و خدمات محسوب می گردد و این عامل در محیط کار توسط عوامل متعددی تهدید می گردد که از مهمترین آنها عوامل شیمیایی بوده که باعث حوادث و بیماری های ناشی از کار ( بخصوص بیماریهای مزمن) می باشد . MSDS یا برگه های شناسایی ایمنی مواد شیمیایی حاوی اطلاعات مربوط به مخاطرات ، کارکردن ایمن و اطلاعات بهداشتی مواد شیمیایی برای مصرف آنها در محیط کار بکار می رود. بنابراین MSDS برای شناخت تهدیدات سلامتی کارکنان توسط مواد شیمیایی و استفاده ایمن از این مواد و جلوگیری از اثرات آنها بر سلامتی نیروی انسانی و محیط زیست بکار می رود .

قوانین:

• * کارمندان و کارگران حق دارند اطلاعات ایمنی ماده ای را که با آن کار می کنند بدانند و MSDS باید به زبان قابل فهم در اختیار آنها قرار گیرد.
• * بدون MSDS نباید هیچ ماده مخاطره آمیزی مورد استفاده قرار گیرد.
• * عرضه کنندگان مواد شیمیایی باید MSDS ماده مورد نظر را در اختیار مصرف کننده قرار دهد .
• * مدیران بر اساس MSDS بر نحوه صحیح و نگهداری و … نظارت کنند.
• * مدیران بایستی MSDS تمام مواد شیمیایی را در دسترس کارگران قرار دهند.
• * برگه های MSDS بایستی توسط کارشناسان مربوطه تکمیل گردند.
• * MSDS مواد شیمیایی بایستی در مکان های استفاده ، انبار ، حمل و نقل ، آتش نشانی ، مدیریت و HSE در دسترس باشد .
• * برگه های MSDS هر سه سال یکبار بایستی به روزرسانی شوند.

برگه های مربوط به ایمنی موادشیمیایی باید اطلاعات لازم را درخصوص تشخیص مواد شیمیایی ، کارخانه تولید ، مشخصات فیزیکی ، طبقه بندی ، مخاطرات ، احتیاط های ایمنی و روشهای اورژانسی ، اطفاء حریق ، واکنش زایی ، حدود مجاز شغلی ، نگهداری ، حمل و نقل ، پاکسازی و حفاظتی و محیط زیست را در بر بگیرند .

شرح اطلاعات مورد نیاز فرم MSDS:

در قسمت بالای فرم بایستی نام ماده ، فرمول ، شماره های) CAS Chemical Abstracts Service ) و) ICSC International Chemical Safety Cards ) و برچسب ایمنی ماده بایستی قرار گیرد.

الف ) مشخصات کلی

نام ماده شیمیایی که در این فرم نوشته می شود بایستی همان نامی باشد که در روی بر چسب ماده شیمیایی بکار رفته که می تواند نام شیمیایی آن و یا نام تجاری آن باشد . نام کامل ، آدرس و شماره تلفن فروشنده بایستی جهت تماس در شرایط اضطراری ثبت گردد. نامهای مترادف شیمیایی و نام تجاری و خانواده شیمیایی آن در این قسمت نوشته می شود.
تا از این مشخصات برای شناسایی ماده در صورت نشتی و همچنین تغییر در ماهیت آن آگاهی پیدا کرد.

ب ) مشخصات فیزیکی لازم در فرم شامل :

1. • نقطه جوش
2. • فشار بخار
3. • وزن مخصوص
4. • حلالیت
5. • شکل ظاهری و بو
6. • نقطه ذوب
7. • وزن مولکولی
8. • چگالی بخار
9. • فراریت

 ج)خطرات انفجار و آتش سوزی

در صورت دارا بودن شرایط انفجار و اشتعال ، بایستی حدود اشتعال و انفجار آن اعم از UEL و LEL و نقطه اشتعال آن مشخص گردد . مواد اطفاء کننده و روش اطفاء آن و تصمیم گیری بهتر در چگونگی اطفاء ماده شیمیایی در شرایط اضطراری بکار رود.

د) واکنش زایی و پایداری

بایستی احتمال واکنش مخاطره آمیز در شرایط معین بیان شود.شرایط قابل اجتناب باید ذکر گردد برای مثال :

1. 1. شرایط فیزیکی برای مثال درجه حرارت ، فشار ، نور ، تماس با رطوبت یا هوا.
2. 2. رعایت مجاورت با مواد دیگر برای مثال اسیدها ، بازها ، عوامل اکسید کننده یا هر ماده مخصوص دیگر که ممکن باعث واکنش زایی گردد.

در صورتی در اثر تجزیه ، مواد شیمیایی مخاطره آمیز ایجاد شود این موضوع باید در قسمت محصولات خطرناک حاصل از تجزیه نوشته شود.

هـ ) خطرات بهداشت صنعتی

در این قسمت بایستی حدود آستانه مجاز تماس شاغل با ماده شیمیایی Threshold Limit Value) TLV) و راههای ورود ماده به بدن به منظور تعیین وسیله حفاظتی برای جلوگیری از ورود ماده شیمیایی به بدن و سایر عوارض آن اعم از مزمن (عوارضی که در طولانی مدت ایجاد میکند) ، حاد (عوارضی که در کوتاه مدت ایجاد میکند) ، سرطانزایی ماده و کمک های اولیه در صورت تماس با آن ماده مشخص شود. ودر صورت لزوم ترتیب برای درمان فوری و اختصاصی مشخص گردد .

و ) نگهداری و حمل و نقل

بایستی در خصوص شرایطی که توسط عرضه کننده و سازمانهای ایمنی به منظور انبار و حمل و نقل توصیه می کنند اطلاعات لازم را بدست آورد مانند :

1. • رعایت تجانس مواد شیمیایی با هم
2. • راعیت ضبط و ربط
3. • شرایط ذخیره مانند درجه حرارت و دور بودن از تابش مستقیم خورشید
   

ز ) پاکسازی

در این قسمت بایستی روشهای پاکسازی ماده اعم از استفاده از مواد جاذب ، شستن با آب ، استفاده از عوامل خنثی کننده و بکار بردن تهویه و .... در صورت نشتی چه به صورت گاز یا بخار و یا ریختن ماده و همچنین روشهای دفع با رعایت قوانین ایمنی و زیست محیطی ذکر گردد.

ح ) حفاظت ویژه
در خصوص وسایل حفاظت فردی که در حین کار با مواد شیمیایی مورد استفاده واقع می شوند و همچنین در خصوص نوع وسایلی که حفاظت مناسب لازم را تامین می نمایند اطلاعات لازم فراهم شود. بنابراین باید تمامی وسایل حفاظت فردی(PPE) لازم جهت جلوگیری از تماس های تنفسی ، پوستی ، چشمی کارکنان و دیگر اقلام حفاظتی و همچنین روش های تهویه ( موضعی یا عمومی ) مشخص گردند.

ط ) احتیاطات ویژه
سایر اطلاعاتی که برای بهداشت وایمنی کارکنان ممکن است اهمیت داشته باشد مانند دستورالعملهای ایمنی ، و خطرات دیگری که لازم باشد و همچنین آموزش ، منابع و مراجع جهت گرد آوری اطلاعات و غیره می تواند در این قسمت ذکر گردد.

ظ ) محیط زیست

اثراتی که ممکن است این ماده بر روی محیط زیست ( آب ، هوا ، خاک ) داشته باشد و روشهای جلوگیری از این اثرات بر روی محیط زیست و راههای دفع آن بایستی درج گردد .
در پایان نام ونام خانوادگی کارشناس تکمیل کننده و همچنین امضاء آن برای پاسخگویی به شبهات و شرایط لازم ذکر می گردد .
شیوه صحیح نگهداری مواد شیمیایی در آزمایشگاه همیشه یکی از مطالب بسیار با اهمیت است.
مواد شیمیایی که به شیوه ناصحیح در کنار همدیگر نگهداری می شوند ممکن است با همدیگر واکنش داده و محصولات خطرناک تولید کنند.
گاهی اوقات نگهداری ناصحیح مواد شیمیایی علاوه بر آلودگی، باعث هدر رفتن مواد و کاهش خواص و اثرات مواد شیمیایی می شود.

رعایت نکات ذیل می توان خطرات ناشی از ناسازگاری مواد را حذف کند:

1. • از نگهداری اسیدها در مجاورت بازها یا فلزات فعال مانند سدیم- پتاسیم و منیزیم خودداری کنید.
2. • از نگهداری جامدات یا اسیدهای اکسیدکننده در مجاورت اسیدهای آلی و مواد قابل اشتعال اجتناب نمائید.
3. • از نگهداری موادی که با آب واکنش می دهند در اطراف سینک دستشویی یا نزدیکی محلولهای آبی خودداری کنید.
4. • از نگهداری اسیدها در مجاورت موادی که در تماس با آنها گازهای سمی تولید می کنند اجتناب کنید (مانند سدیم سیانید- سولفید آهن)

---

 منابع :

1. مدیریت خرید و انبارداری علف کشها -مجید اسماعیل پور، طهمورث حسنقلی پور - نشر: یادواره کتاب 1387
2. اصول انبارداری مواد شیمیایی - نادر دیبائی - ناشر: ترمه
3. انبارداری مواد و تجهیزات شیمیایی - اثر علیرضا غدیانی- نشر آموزش عالی علمی، کاربردی
4. انبارداری و ذخیره سازی -1384 -رضا زنجیرانی فرهانی, نسرین عسگری
5. انبارداری مواد شیمیایی – علی فاتحی - ناشر: گسترش علوم
6. شرایط نگهداری سموم و ایمنی در انبارها – محمد عیوضی – 1388 نشر الگو