درخت کوچکی است که ارتفاع آن حدود 6 متر ، شاخه های آن خاردارد، در جوانی خزی و رفته رفته صاف می شود. از مشخصات اختصاصی آن این است که دارای ریشه ای عمودی و پوست خاکستری نقره ای است. برگهای آن بیضی کمی کشیده نوک تیز کناره برگها بی دندانه یا چند دندانه دارد و ابعاد آن 13-10 × 5-3 سانتی متر تغییر می کند. روی برگ سبز تیره پشت برگ سبز خاکستری گلهای آن سفید درشت منفرد بدون پایه و میوه آن گرد و کروی و گاهی گلابی شکل و قهوه ای رنگ است. روی پوست میوه کرکهای نمدی مخملی و عدسکهای سفید دیده می شود. ابعاد میوه در حد گیلاس تا گردو می باشد. چوب آن سخت و بی رنگ حنایی روشن است . از چوب آن روستائیان عصا و داس و چوب دستی درست می کنند. چوب دستی پر گره درویشان معمولا از چوب ازگیل تهیه می شود.
پرورش درخت ازگیل
هر چند پرورش درخت ازگیل در مناطق شمالی کشور فراهم است ولی در کمال تعجب در شاهرود درخت تنومند ازگیلی در منزل حاج آقا موسوی در خیابان نواب رشد کرده که چندین سال است که به ثمر نشسته و میوه فراوانی نیز می دهد. از تعجب روزگار دیگر اینکه درخت به جای بهار در زمستان گل داده و به همین علت بسیاری از شکوفه هایش را سرمای سخت شاهرود از بین می برد.
حال بی مناسبت نیست تا که اطلاعاتی چند در مورد این درخت تقدیم گردد:
ازگیل در مکانی سایه روشن در جنگل های آفتابگیر رشد می کند و خاک مرطوب، سبک و شنی با خاک برگ یا خاک سنگین رسی و به خوبی زهکشی شده را می پسندد.
کاشت
بذرهای ازگیل بسیار سفت و محکم و نفوذ ناپذیرند به همین خاطر بعید است در همان سال اول تا پیش از گذراندن دو زمستان جوانه بزنند.
برای کشت تجاری آن معمولا بذرها را برای مدت کوتاهی در اسید سولفوریک می خوابانند تا پوسته بذر باز شود البته این کار بایستی با دقت زیاد انجام شود وگرنه بذر آسیب می بیند. باغداران خانگی می توانند به جای اسید، بذرها را به مدت 2 ساعت در آب گرم بگذارند و سپس به مدت 3 تا12 ماه در محلی سرد با دمای 10 تا 35 درجه سانتی گراد نگه دارند.
همچنین ازگیل را می توان به درخت گلابی پیوند زد.
ازگیل در تمام جنگلهای شمال ایران ارسباران تا گلی داغ و چناران از بجنورد و در تمام ارتفاعات سواحل دریا تا ارتفاعات بالای جنگل انتشار دارد. در دامنه های جنوبی البرز در دره کرج و مناطق استپی نیز دیده می شود.
در مناطق خشک برای تکثیر ازگیل از پیوند آن روی پایه زالزالک یا ولیک استفاده می شود. گاهی نیز در خاکهای غنی و قوی می توان ازگیل را روی پایه گلابی پیوند زد (البته بندرت ) و در زمینهایی که خاک زیرین آن مرطوب است، روی پایه به پیوند می زنند. نوع پیوند شکمی است که در تابستان انجام می شود.
بلندی درختچه های ازگیل به 5متر هم می رسد. برگ های پهنی به رنگ سبز تیره، بیضی شکل به طول 10تا 20 سانتی متر و به پهنای 5 تا 10 سانتی متر دارد. برگ ها پیش از خزان شدن به رنگ قرمز درمی آیند. گل های سفید پنج گلبرگی آن در بهار شکوفه می دهند. گل های ازگیل هرمافرودیت هستند یعنی هم دارای اندام های نر و هم اندام های تولید مثلی ماده اند و توسط زنبورها گرده افشانی می شوند. گیاه ازگیل خودبارور است.