● کنترل زنگ قهوه ای گندم:
قارچکشهایی مثل تریادیمفون (بایلتون) وبوتریزول( ایندار) در کنترل زنگ قهوه‌ای مؤثر هستند و در صورت وجود اپیدمی، مصرف آنها اقتصادی است.
ـ سایپروکونازول(آلتو) SL ۱۰% نیم لیتر در هکتار
ـ تبوکونازول(فولیکور) EW ۲۵% یک لیتر درهکتار
ـ فلوتریافول(ایمپکت) SC ۱۲.۵% یک لیتر در هکتار
ـ پروپیکونازول(تیلت) EC ۲۵% نیم لیتر درهکتار.
● زنگ سیاه ساقه گندم wheat black stem rust
زنگ سیاه ساقه یکی از بیماریهای شناخته شده غلات است. تقریباً در تمامی مناطقی که این محصول کشت میشوند وجود دارد. Puccinia graminis tritici گندم، پوکسینیا P. g. avenae یولاف، و گونه پوکسینیا P.g.secalis چاودار را آلوده میکند. علائم بیماری بیشتر روی ساقه وغلاف برگها ظاهر میشود پهنک برگ و خوشه‌ها نیز ممکن است آلوده شوند. اسپور روی میزبانهای مختلف غلات تولید میشود. یوریدیوسپورها در داخل تاولها یوریدیا توسعه یافته پس از مدتی اپیدرم را پاره کرده، توده‌ای از اسپورهای قهوه‌ای مایل به قرمز آشکار میشوند. تاولهای زنگ نواری بزرگتر است.
یوریدیا بیضی شکل یا کشیده وبافت اپیدرم در اطراف آنها پاره شده است. تاولها ممکن است در هر دو سطح زیرین و رویی برگ ظاهر شوند. یوریدیوسپورهای P.graminis قهوه‌ای مایل به قرمز، تخم مرغی شکل، با زواید خار مانند هستند. تولید اسپور تا زمانی که گیاه به مرحله رسیدن نزدیک میشوند ادامه می‌یابد. با شروع مرحله رسیدن گیاه تولید یوریدیوسپور کاهش می‌یابد. در این زمان تلیوسپورها درون تلیا که در محل یوریدیها در سایر قسمتها تشکیل میشود، به وجود می‌آیند. تلیوسپورها دو سلولی، تقریباً سه گوش وبه رنگ قهوه‌ای تیره هستند. تلیوسپور قسمتی از پایه خود را همراه داشته، دارای دیواره ضخیم است. سلول انتهایی گرد یا نسبتاً نوک دار است. تلیوسپورها اغلب اپیدرم را پاره کرده از آن خارج میشوند. در طول زمستان تلیوسپورها در بافت گیاهی باقی مانده یا ممکن است با تولید بازیدیوسپور، به صورت اولین مرحله تولید مثل جنسی به سربرند. زرشک معمولی Berberis vulgaris گونه‌های جنس ماهونیا Mahonia میزبانهای واسط برای Puccinia graminis هستند.
باد یوریدیوسپورهای زنگ سیاه غلات را به مناطق دور دست منتقل میکند. در طی دوره رشد گیاهان میزبان ، چرخه‌های تولید یوریدیا هر ۱۴-۲۱ روز تکرار شده، موجب پخش سریع بیماری در مناطق وسیع می‌گردد. این بیماری به همراه زنگ قهوه‌ای شدیداً مورد توجه متخصصان بیماری شناسی گیاهی، اصلاح نباتات وسایر دانشمندان است. در گذشته پیدایش نژادهای فیزیولوژیک جدید از طریق تولید مثل جنسی، روی میزبان واسط، زرشک، باعث کاهش شدید محصول می‌شد و کارایی ارقام مقاوم را کاهش می‌داد . جود اپیدمی در مرحله سنبله مبارزه انجام شود.
● کنترل زنگ سیاه ساقه:
ریشه کنی زرشک و کار حساب شده روی ارقام مقاوم ، از جمله عوامل مهم در افزایش پایداری مقاومت به زنگ ساقه و کاهش اپیدمی زنگهاست.
ـ سایپروکونازول(آلتو) SL ۱۰% نیم لیتر در هکتار
ـ تبوکونازول(فولیکور) EW ۲۵% یک لیتر درهکتار
ـ فلوتریافول(ایمپکت) SC ۱۲.۵% یک لیتر در هکتار
ـ پروپیکونازول(تیلت) EC ۲۵% نیم لیتر درهکتار.
کنترل شیمیایی به محض مشاهده اولین علائم کانون کوبی شود. درصورت وجود اپیدمی در مرحله سنبله مبارزه انجام شود.
● بیماری زنگ برگی( قهوه‌ای )جو Barley leaf rust
وجود این بیماری به طور وسیع در بسیاری از مناطق دنیا که جو کاشته میشود، گزارش شده‌است. قدرت بیماری زایی قارچ به جو و خویشاوندان نزدیک آن محدود میشود. بعضی از نژادهای P.recondita نیز قادرند تا حدودی جو را آلوده کنند.
یوریدیهای P.hordei کوچک بیضوی متمایل به گرد و زرد پرتقالی است. یوریدیها منحصراً روی پهنک و غلاف برگها تشکیل میشوند. یوریدیوسپورها تخم مرغی مایل به کروی، زرد نسبتاً بزرگ با ابعاد ۲۴-۲۸*۲۸-۳۶ میکرون هستند. پس از رسیدن گیاه، تلیا به رنگ قهوه‌ای تیره در بافت برگ تشکیل میشود که در ابتدا توسط اپیدرم پوشیده شده است. میزبان واسط زنگ گیاهی، اورنیتوگالوم آمبلاتوم Ornithogalum umbellatum در مناطق اروپا به عنوان یک منبع آلودگی مطرح است، اما در مناطق شمال آمریکا که آلودگی وجود دارد، مشاهده نمی‌شود؛ بنابراین به نظر نمی‌رسد که این گیاه نقش اساسی در بقای قارچ و تولید نژادهای فیزیولوژیک جدید داشته باشد.
شرایط گرم و مرطوب برای رشد، توسعه و انتشار بیماری زنگ قهوه‌ای جو بسیار مناسب است . در مناطق معتدل یوریدیهای قارچ روی جوهایی که در پاییز کاشته شده‌اند، زمستانگذرانی میکنند.
در حال حاضر استفاده از ارقام مقاوم، اقتصادی‌ترین شیوه کنترل بیماری است
● بیماری زنگ نواری یا زنگ زرد گندم Wheat strip rust
زنگ زرد یا زنگ نواری(سرخو)Puccinia striiformis یکی از بیماریهای مهم گندم و جو است و تا حدودی تریتیکاله و چاودار و بعضی از گرامینه‌های دیگر را تحت تاثیر قرار می‌دهد. به نظر می‌رسد یولاف نسبت به این بیماری مصون باشد. تا کنون میزبان واسطی برای آن شناخته نشده است. این بیماری در درجه حرارت پایین‌تر از درجه حرارت مناسب برای توسعه زنگ ساقه و برگ صورت می‌گیرد. یوریدیها به صورت نوارها یا خطوط زرد باریک عمدتاً روی برگها و سنبلچه‌ها تشکیل میشوند. زمانی که خوشه‌ها آلوده میشوند تاولها در سطح داخلی پوشینه‌ها و پوشینکها ظاهر شده، در بعضی مواقع دانه‌های درحال تشکیل را مورد حمله قرار می‌دهند. یوریدیوسپورهای دو سلولی ، به رنگ قهوه‌ای تیره و از نظر شکل و اندازه شبیه به P.recondita است. تلیوسپورها نقش چندانی در چرخه زندگی قارچ ندارند. تلیاها بر روی سطح غلاف وبرگ به صورت نوارهای قهوهآی تیره که به وسیله اپیدرم پوشیده شده‌اند، به وجود می‌آیند. در مناطقی که درجه حرارت خیلی پایین نیست ، قارچ به صورت یوریدیوسپور ومیسلیوم روی غلاتی که در پاییز کشت شده‌اند، زمستانگذرانی میکند. شیوع وتهاجم ثانوی در شرایط خنک بهار آغاز میشود هستند.
▪ کنترل زنگ زرد:
استفاده از ارقام مقاوم و یا متحمل در اولویت قرار دارد.
ـ سایپروکونازول(آلتو) SL ۱۰% نیم لیتر در هکتار
ـ تبوکونازول(فولیکور) EW ۲۵% یک لیتر درهکتار
ـ فلوتریافول(ایمپکت) SC ۱۲.۵% یک لیتر در هکتار
ـ پروپیکونازول(تیلت) EC ۲۵% نیم لیتر درهکتار.
کنترل شیمیایی به محض مشاهده اولین علائم کانون کوبی شود. درصورت وجود اپیدمی در مرحله سنبله مبارزه انجام شود.
● زنگ تاجی یولاف Crown rust
زنگ تاجی یک بیماری یولاف است که توسط قارچی موسوم به Puccinia coronata ایجاد میشود. صرف نظر از تعداد بسیار معدودی از گرامینه‌ها، سایر غلات زراعی را مورد حمله قرار نمی‌دهد. این بیماری در هر جا که یولاف کشت میشود، شایع است. تنوع در نژادهای فیزیولوژیک قارچ؛ بویژه مناطقی که میزبان واسط یعنی سنجد تلخ Rhamnus cathartica و گونه‌های مشابه آن وجود دارد، خیلی زیاد است.
جوشهای یوریدیها غالباً در سطوح برگ توسعه می‌یابند؛ اما ممکن است در غلافهای برگ وسنبله‌ها نیز دیده شوند. یوریدیها به صورت تاولهای کوچک و پراکنده و تخم مرغی شکل با یوریدیوسپورهای نارنجی رنگ ظاهر میشوند. اپیدرم در نواحی اطراف تاولها مختصراً برآورده میشود. یوریدیوسپور کروی یا تخم مرغی، خاردار، به رنگ زرد نارنجی است. زمانی که رسیدن گیاهان نزدیک میشوند، تلیاها در برگها آلوده توسعه می‌یابند. جوشهای تلیا ممکن است به صورت خطوط سیاه روشن در اطراف یوریدیها رشد کنند، اما به وسیله اپیدرم پوشیده شوند. تلیوسپورها از نظر شکل، از تلیوسپورهای گونه‌های دیگر کاملاً مشخص هستند. نوک سلولهای انتهایی تلیوسپورها پهن و چندین برآمدگی روی آن وجود دارد که به اسپور شکل تاج می‌دهد. وجه تسمیه قارچ نیز اسپورآن است.
قارچ در آب وهوای گرم با تولید مداوم یوریدسپور از فصلی به فصل دیگر منتقل میشود. در مناطق خنکتر، بیماری به وسیله اسپورهایی که توسط اسپورهایی که توسط جریان باد از مناطق گرم حمل میشوند. یا ایسیوسپورهایی که روی سنجد تلخ تشکیل میشوند، آغاز میشود.
در بسیاری از مناطق تولید یولاف مثل آفریقا، آمریکای جنوبی و مکزیک، به تناسب پیدایش نژادهای فیزیولوژیک جدید پاتوژن، اقدامات لازم جهت اصلاح ارقام مقالوم صورت نگرفته است؛ بنابراین تولید یولاف در این مناطق به دلیل خسارت زنگ تاجی، زنگ ساقه و ویروس کوتولگی زرد جو کاهش یافته است
● هیپرپارازیت زنگ Rust hyperparasite
Darluca filum یک پارازیت اجباری قارچهای مولد زنگ است که غالباً در آب و هوای گرم دیده میشود. قارچ اندامهای باردهی سیاهرنگ خود ( پیکنیدها) را در داخل جوشهای زنگ تشکیل می‌دهد.
اندامهای باردهی قارچ به صورت گروههای متعدد، شامل پیکنید کروی سیاه در داخل جوشهای زنگ ظاهر میشود. کنیدیها به صورت توده ژله‌ای به رنگ سفید تا خاکستری روشن، از طریق منفذ پیکنیدم آزاد میشوند. کنیدیها، بی رنگ ، دو سلولی ، بیضی شکل وکشیده هستند. اندازه‌کنیدیها۳-۴*۱۴-۱۶ میکرون است. در دو انتهای اسپور چند سیخک کوتاه دیده میشود. رشد آهسته قارچ D.filum مانع از آن شده است که این قارچ به عنوان یک عامل مؤثر در کنترل بیولوژیکی زنگها مطرح شود
● کوتولگی زبر ذرت Maize Rough Dwarf virus
اولین بار در سال ۱۳۶۲ توسط دکتر ایزدپناه از فارس گزارش گردید. در سالهای اخیر بیماری در شهرستان مرودشت مشکل ساز شده است.
علائم بیماری در مزرعه عبارت است از کوتاه ماندن فاصله میان گره ها وکوتولگی شدید بوته ها، راست ایستادن برگها، وجود برجستگیها یا گالهای ریزی روی دمبرگ و در پشت برگ وهمچنین روی غلاف میوه، این برجستگیها به پشت برگ حالت زبری می دهد. گاهی برای تشخیص گالها نیاز به ذره بین می باشد. در برگهای جوان انتهائی ممکن است حالت رنگ پریدگی دیده شود.
عامل بیماری(MRDV) ویروسی از گروه Reoviridae که دارای دو لایه کاپسید می باشد. در طبیعت فقط زنجره Laodelphax striatellus به عنوان ناقل شناخته شده است.
▪ کنترل:
۱) تناوب زراعی که در این تناوب غلات باید حذف شود.
۲) استفاده از علف کشها برای نابودی علفهای هرزی که ویروس در روی آنها زمستانگذرانی می کنند.
۳) مبارزه با ناقل بوسیله حشره کشهای دیازینون و فوزالن
۴) کاشت لاینهای متحمل اینبرید، هیبرید و واریته های مقاوم
● سیاهک آشکار جو و یولاف Crown & barley loose smut
یولاف و جو نسبت به فرم گونه‌های مختلف قارچ U.nigra حساسند. این گونه نیز دارای دو نوع است که یک نوع آن تنها به جو حمله میکند و نوع دیگر آن تنها به یولاف. علائم بیماری کاملاً شبیه علائم سیاهک آشکار U.nuda است. ریشکها و گلومهای گیاه آلوده در بعضی موارد بویژه در جو رشد میکند؛ اما این خصوصیت با توجه به شرایط محیطی و رقم گیاه ممکن است تغییر کند. توده اسپور به رنگ قهوه‌ای شکلاتی تیره تا کاملاً سیاه است. غشایی که توده‌های اسپور را احاطه کرده است، معمولاً سخت‌تر از غشایی است که در U.nuda دیده می شود. زمان پخش اسپورها نیز بسته به میزان دوام غشای پوششی به تأخیر می‌افتد.
تلیوسپورها پس از آزاد شدن پخش میشوند و در سطح خاک و پوسته بذرهای گیاهان مجاور قرار گرفته، به صورت غیرفعال تا زمان کاشت مجدد بذر باقی می‌مانند. پس از کاشت بذر، تلیوسپورهای موجود در سطح بذر یا خاک اطراف آن، جوانه زده، پس از تولید اسپوریدی، هیف مستقیماً وارد بافت گیاهچه میشود.
تلیوسپورها قهوه‌ای تیره تا سیاه، کم و بیش با قطر ۶-۵/۷ میکرون هستند. تعداد خار موجود در سطح اسپورها متفاوت است. این تلیوسپورها قبل از جوانه زنی عملاً از تلیوسپورهای قارچ یوستیلاگونودا قابل تشخیص نیستند. پس از جوانه زنی، تلیوسپور تولید یک میسلیوم اولیه و اسپوریدیهای کشیده میکند. اسپوریدیهای ثانویه نیز ممکن از طریق جوانه‌زنی (شبیه مخمر) ایجاد شود. تشکیل اسپوریدیها وسیله تشخیص مناسبی است.
ضدعفونی بذرها با قارچکش مناسب می‌تواند از آلوده‌شدن گیاهچه جلوگیری کند. استفاده از ارقام مقاوم با ضدعفونی بذر معمولاً بیماری را تحت کنترل قرار می‌دهد
۱) دیفنوکونازول(دیویدند) DS۳% ۲در هزار
۲) تبوکونازول(راکسیل) DS۲% ۵/۱ درهزار
۳) کاربوکسین تیرام FL۴۰% ۵/۲ درهزار
۴) دی نیکونازول(سومی ایت) WP ۲% ۲در هزار : سیستیمیک دو منظوره
ازسموم فوق برای ضد عفونی بذر قبل از کشت استفاده می کنیم
● سیاهک سخت جو Barley covered smut
بیماری سیاهک سخت (پوشیده) Ustilago hordei، تنها در جو و یولاف باعث کاهش شدید محصول میشود. قارچهای مولد بیماری سیاهک سخت در جو و یولاف، از نظر خصوصیات مرفولوژیک مشابهند؛ اما از نظر ایجاد بیماری در یولاف و جو با یکدیگر تفاوت دارند؛ یعنی یک نوع تنها جو را و نوع دیگر تنها یولاف را آلوده می کند.
ـ کاربوکسین تیرام wp ۷۵% یک تادو در هزار ضد عفونی بذر
ـ مانکوزب wp ۸۰% یک تا دو در هزار ضد عفونی بذر قبل از کشت
● سیاهک نیشکر Sugarcane smut
این بیماری به قسمتهای هوایی گیاه بخصوص برگ حمله میکند برگ پاره پاره (رشته رشته) شده و آویزان می شود، همچنین بجای گل آذین هاگینه دراز وشلاق مانندی بوجود می آید. تلیوسپور Ustilago scitaminea جوانه زده و بازیدیوسپور تولید می کند. بازیدیوسپورروی گیاه می افتد و جوانه نیشکر (در غلاف) (جوانه جانبی) را آلوده میکند. سال بعد که قلمه کاشته میشود گیاهچه آلوده تولید میکند و سیاهک در اواخر فروردین دیده میشود. جایی که هوا خشک است اسپورها سریع پخش میشوند و در جاهای مرطوب اسپورها به هم می چسبند و کمتر(دیرتر) پخش میشوند. بازیدیواسپورها با تشکیل پل لقاح تولید ریسه دیکاریون میکنند. در ایران سه رقم تجارتی نیشکر به نامهای ۳۱۰- Nco ، ۴۸-Cp و۷- Cps کاشته میشود. ۳۱۰- Nco خیلی به این بیماری حساس است ولی دو رقم دیگر مقاوم هستند. البته این رقم مناسب ترین رقم است. چون نیشکر را باید به محض برداشت به کارخانه برد و پروسه کرد، ارقام زودرس را زودتر و ارقام دیررس را دیرتر برداشت میکنند. بنابراین با توجه به کمبود کارخانه رقم دیررس لازم داریم که ۳۱۰- Nco دیررس است، پر محصول است و به گرمای حدود ۵۰ درجه سانتیگراد و نیز به سرما مقاوم است.به بیماریهای مهم و بعضی آفات مثل سزامیا (کرم ساقه خوار) نیز مقاوم است. فعلاً این رقم را حذف کرده اند ولی مزارع مخلوط شده (ارقام گوناگون) و این باعث شده مزارع آلوده و سالم و را مخلوط در هم ببینیم.
این سیاهک بسیار گرمادوست است. تلیوسپورها در دمای ۲۵ درجه سانتیگراد به خوبی جوانه نمی زنند. بهترین دما برای جوانه زنی یک تلیوسپور ۳۵ درجه سانتیگراد است. در تلیوسپورزیاد دوام ندارد بخصوص وقتی خاک مرطوب باشد. بقای قارچ در قلمه هاست. بنابراین اگر قلمه سالم داشته باشیم ،سیاهک را نخواهیم داشت. ورود قلمه بسیار مشکل است چون گران است و ورود دو قلمه خوب حدود۱۵-۱۰ دلار است بنابراین رقم را نمیتوان تغییر داد. اصلاح نژاد هم در ایران صورت نمی گیرد.
● سیستمهای سالم سازی قلمه :
۱) استفاده از آب گرم. حرارت حدود ۵۲ درجه سانتیگراد برای مدت کوتاه(حدود ۱۰تا۲۰ دقیقه) و دمای ۵۰ درجه سانتیگراد برای مدت طولانی(حدود۲ساعت). متأسفانه دمای۵۰درجه سانتیگراد موزاییک را از بین نمی برد. این روش با امکانات کشور ما ممکن نیست.
۲) استفاده از قارچ کش ها (تیلت): متأسفانه قارچ کشها فقط برای سال اول خیلی موثرهستند. سال دوم بیماری ظاهر میشود و سال سوم کاملاً زیاد میشود. مشخص نیست که سیاهک از کجا می آید و گیاه از طریق ریشه آلوده میشود و یا نه بلکه قارچ کش Fungistatic است و از بین می رود و بنا براین قارچ ظاهرمی گردد. گیاه سال اول را Plant و سالهای بعد به تر تیبRatoon I، II Ratoon، ........وRatoon IV می نامند. درخوزستان تا Ratoon IV پیش میروند. در جاهای سیاهک دار بخا طر سیاهک و در جاهای دیگر بخاطر متراکم شدن خاک. روش دیگر مبارزه کندن بوته های سیاهک زده است . این راهی است که رقم را خالص می کند.
▪ کنترل:
۱) ضد عفونی قلمه با پروپیکنازول EC۲۵% دو در هزار
۲) ارقام مقاوم
۳) عدم استفاده از راتون بالا
۴) سوزاندن قلمه های آلوده
● ویروس موزائیک نیشکر sugarcane mosaic virus
مزارع نیشکرخوزستان آلودگی شدیدی دارد. بسته به رقم بین۱۰۰-۰ درصد آلودگی دیده می شود . بیشتر رقم۳۱۰-Nco کشت می شود که آلودگی دراین رقم %۵۰ -۴۰است. عامل بیماری
Sugarcane mosaic Virus(ScMv)ازجنس Potyvirusاست که در حدود۷۵۰nmطول دارد وتوسط گونه های Ropalosiphum انتقال می یابد. یکی از راههای انتقال وپایداری ویروس در قلمه ها است. در شمال ایران مقدارکمی نیشکر کشت می شود که احتمالاً نیشکر از جنوب به شمال برده شده است. در شمال شکر قهوای تولیدمی کنند. در ساری بوته سالم وعاری از ویروس دیده نشده است،شاید به این دلیل است که شرایط برای شته ها مناسب است. آلودگی در ذرت خیلی کم است.
پایداری ویروس در خود بوته های نیشکر می باشد.
▪ کنترل:
۱) قلمه سالم (سالم گزینی قلمه): باروشELISA می توان تا حدود زیادی بیماری را در قلمه ها تشخیص داد. برای این کار جوانه های واقع در بند قلمه راگرفته وتست سرولوژیکی انجام می دهند. برادشتن این جوانه ها صدمه ای به قلمه نمی زند
● پوسیدگی باکتریائی ساقه maize bacterial stalk rot
این بیماری در سال ۱۳۶۵ از منطقه دشت ناز مازندران توسط بناپور و امانی گزارش گردید. در سال ۱۳۶۷ توسط معصومی و ایزدپناه در فارس مشاهده شد.
علائم بارز بیماری لهیدگی و قهوه‌ای شدن ساقه، قاعده برگها و میوه (بلال) می‌باشد. پژمردگی یا خشک شدن قسمتهای انتهائی یا تمام بوته، پیچ‌خوردگی و تیره شدن قسمتهائی از ساقه و شکسته شدن و افتادن بوته‌ها در بسیاری از موراد مشاهده شده است.
عامل بیماری یک باکتری به نام Pectobacterium chrysanthemi pv.zeae می‌باشد که همنام آن Pectobacterium carotovora var.zeae sabet می‌باشد(در بعضی منابع عامل بیماری راErwinia chrysanthemi pv. Zeae ذکر کرده اند). این باکتری در محیط کشت Nutrient Agar در ۲۸ درجه سانتیگراد کلنی‌های گرد و صاف، به رنگ سفید مایل به خاکستری یا کرم تشکیل می‌دهد و روی محیط YDC (یک درصد عصاره مخمر، ۲درصد کربنات کلسیم و ۲درصد دکستروز) بعد از ۵ روز تولید رنگ آبی خاکستری تا آبی تیره می‌نماید. باکتری مزبور گرم منفی، متحرک و دارای بیش از ۴ تاژک غیر طبیعی (Peritrichus) می‌باشد.
حساسیت باکتری جدا شده به اریترومایسین، تولید گلوکز، ذوب ژلاتین، تولید رنگ آبی در محیط YDC، رشد در دمای ۳۶ درجه سانتیگراد و عدم توانائی تولید اسید از لاکتوز با خصوصیات Pectobacterium chrysanthemi تطبیق داشته و آن را از بقیه گونه‌های مولد پوسیدگی از جنس Pectobacterium نظیر Pectobacterium carotovora متمایز می‌سازد.
▪ کنترل:
کاشت ارقام مقاوم و کشت صحیح ذرت و عدم غرقاب زمین در کاهش بیماری مؤثر است
● سیاهک معمولی ذرت Common corn smut
سیاهک معمولی ذرت در شهریور ماه سال۱۳۶۰ در مزرعه کوچکی در سمنان مشاهده گردید و در سال ۱۳۶۲ در گرگان و ورامین نیز از چند مزرعه بوته های آلوده به این بیماری جمع‌آوری شد. در حال حاضر این بیماری در مزارع ذرت شهر ری، کرج و ورامین خسارت وارد می کند.
▪ علائم: این سیاهک روی کلیه اندامهای هوائی ذرت از قبیل برگها، ساقه، خوشه و ریشکها دیده میشود. نشانه‌های بیماری به این طریق است که روی اندامهای مختلف نبات میزبان برجستگیهائی با گالهای شفاف و براق در اندازه‌های مختلف از ۰.۶ تا ۱۵ سانتیمتر تشکیل میشوند. بزرگترین و بیشترین گالها روی بلال و گل نر تشکیل می‌گردند. گالها توسط غشاء با پوسته سفید براق (نقره‌ای) پوشیده شده که در داخل این غشاء و پوسته توده‌های اسپور قارچ به رنگ قهوه‌ای تیره و به صورت پودری شکل قرار دارند. این گالها بندرت روی برگها نیز تشکیل میشوند. گالهای روی برگ سفت و خشک هستند و حاوی تعداد کمی اسپور می‌باشند. گال ابتدا نرم و سبز است و سرانجام سخت شده و در آن بافت لیفی تشکیل میشود که در آن مناطق سیاه دیده میشود که آغاز تشکیل اسپورها را نشان می‌دهد. قارچ عامل بیماری با فعالیت و رشد و نمو خود بخش درونی گالها را از بین برده و در نتیجه گالها با غشاء نازک و شفافی پوشانده میشوند که با پاره شدن آنها اسپورها آزاد می‌گردند. بافتهای جوان نسبت به این سیاهک حساسیت بیشتری دارند و به همین علت در بعضی موارد این سیاهک باعث مرگ گیاهان جوان میشود ولی این حالت عمومیت ندارد
عامل بیماری قارچی است به نامDC) Ustilago maydis )که از خانواده Ustilagaceae و راسته Ustilaginales می‌باشد.
توده‌های اسپور پودری شکل و به رنگ قهوه‌ای تیره یا سیاه هستند. کلامیدوسپورها قهوه‌ای روشن و کم و بیش کروی تا بیضی شکل هستند.
● زیست‌شناسی
انتقال این بیماری اغلب از طریق خاک و گاهی هم به مقدار کمی از طریق بذر صورت می‌گیرد. زمستانگذرانی قارچ توسط تلیوسپور در خاک و روی بقایای گیاهی ذرت صورت می‌گیرد.
کنترل سیاهک ذرت:
۱) بهترین و مطمئن‌ترین راه کنترل این بیماری کشت ارقام مقاوم است.
۲) از بین بردن و نابود ساختن خوشه‌ها و بوته‌های آلوده قبل از پاره شدن پوسته گالها و پخش اسپورها
۳) همچنین جلوگیری از زخمی شدن گیاه میزبان توسط ماشین آلات کشاورزی در مزرعه در زمان داشت می‌تواند در جلوگیری از گسترش آلودگیها و اشاعه بیماری مؤثر باشد.
۴) مصرف کودهای شیمیایی به میزان متناسب در مزرعه نیز تا حدی از توسعه بیماری جلوگیری می‌نماید.
● سیاهک پاکوتاه dwarf bunt (سیاهک بدبو stinking smut)
سیاهک پنهان(common bunt) که توسط گونه‌های مختلف جنسTilletia ایجاد می شوند، از بیماریهای مخرب گندم هستند که علاوه بر گندم، به جو و تعداد معدودی از گونه‌های غلات نیز آسیب می‌رسانند. اغلب گونه‌های دیگر بندرت آلوده میشوند.
چرخه زندگی قارچهای مولد سیاهک پنهان، شباهت زیادی به سیاهک سخت جو دارد. بوته‌های آلوده معمولاً کوتاهتر از حد طبیعی شده، تعداد پنجه در آنها افزایش می‌یابد. میزان کاهش ارتفاع بوته های آلوده، به نژاد قارچ و رقم گیاه بستگی دارد. علائم بارز بیماری غالباً بعد از مرحله خوشه‌دهی گیاه آشکار می شود. سنبله‌های آلوده دارای رنگ سبز مایل به آبی هستند و گلومهای آنها نسبت به سنبله های سالم بازتر میشود. پس از رسیدن محصول، سنبله‌های آلوده با رنگ تیره‌تر و سنبلچه‌های بازتر که نوک دانه‌های آلوده در آنها قابل رؤیت است، براحتی از سنبله‌های سالم قابل تفکیک است.
اختلاف در ارتفاع، شکل و اندازه غیرطبیعی سنبله های آلوده نیز به تشخیص آنها کمک می کند. سنبله‌های آلوده معمولاً بلندتر و تراکم سنبلچه‌های آنها کمتر از سنبله‌های سالم است.
دانه‌های آلوده به جای رنگ زرد طلایی، دارای رنگ خاکستری مایل به قهوه‌ای هستند. شکل دانه آلوده شبیه دانه‌های سالم، اما معمولاً کمی گردتر و کوچکتر است. با فشار دادن دانه، پودر سیاه (تلیوسپورهای قارچ) از آن خارج می شود که دارای بوی ماهی گندیده است. اسپورها در زمان خرمنکوبی پخش شده و دانه های سالم و خاک را آلوده میکنند. تلیوسپورها تا زمانی که رطوبت و شرایط مناسب برای جوانه‌زنی فراهم نشده، زنده باقی می مانند. در شرایط مساعد، تلیوسپورها جوانه‌زده، میسلیوم اولیه از آن خارج می شود و روی آن ۸-۱۶ عدد اسپریدی اولیه یا بازدیدیوسپور سوزنی شکل بوجود می‌آید که دو به دو با هم تلاقی کرده، ساختمان H شکل را به وجود می‌آورند. در نهایت اسپوریدیهای ثانویه و هیف بیماری‌زا به وجود می‌آید. هیف آلوده کننده گیاهچه جوان و یا نقاط رویشی پنجه‌ها را قبل از خروج از خاک مورد حمله قرار می‌دهد و پس از ورود، خود را به بافت مریستم می‌رساند و به صورت درون بافتی، همراه با گیاه رشد می کند و در مرحله خوشه‌دهی محتویات تخمدان را مورد حمله قرار می‌دهد. عامل بیماری در شرایط آب و هوایی معتدل روی گندمهای پاییزه بخوبی رشد میکند.
سه گونه مختلف قارچ از جنس تیلشیا که دارای خصوصیات مشابهی هستند، به عنوان مهمترین عوامل ایجاد بیماری سیاهک پنهان در گندم شناخته شده‌اند که عبارتند از: گونه‌های Tilletia Foetida و T.caries وT.laevisکه سیاهک معمولی را ایجاد می کنند؛ گونه T.controversa که سیاهک پا کوتاه را به وجود می‌آورد.
گونه‌های T.caries و Tilletia Foetida از نظر مرفولوژی، چرخه زندگی، مراحل رشد و پیدایش نژادی‌های فیزلوژیک کاملاً مشابهند، به طوری که می‌توانند واریانتهای یک گونه محسوب شوند. البته این دوگونه از نظر شکل تلیوسپور و بافت دیواره اسپور با هم تفاوت دارند. در T.caries دانه‌های آلوده تقریباً کروی و دارای رنگ قهوه‌ای مات هستند، در صورتی که در Tilletia Foetida دانه‌های آلوده کشیده‌تر هستند. تلیوسپورهای T.caries تقریباً گرد و کروی با قطر ۱۵-۲۲ میکرون و سطح دیواره مشبک هستند. توده اسپور نیز به رنگ سیاه متمایل به قهوه‌ای است. تلیوسپورها در Tilletia Foetida کروی تا بیضوی با دیواره صاف و قطر ۱۷-۲۲ میکرون است.
تفکیک گونه T. Controversa (عامل سیاهک پا کوتاه) از گونه T. caries از روی خصوصیات ظاهری بسیار مشکل است اما خصوصیات دیگری وجود دارد که این دو گونه را کاملاً از هم جدا می کند. در سیاهک پا کوتاه ، توقف رشد در گیاه میزبان بمراتب بیشتر از T . caries (سیاهک معمولی) است. قارچ T. Controversa به مناطقی که دارای پوشش برف زمستانی هستند ، محدود می شود. اسپورهای T. Controversa برای جوانه زنی به مدت زمان بیشتری نیاز دارند و در نتیجه این تأخیر ، آلودگی توسط این قارچ بیشتر در مرحله ۲-۳ برگی شدن گیاه صورت می گیرد.
▪ کنترل:
موثرترین روش مبارزه با سیاهک پنهان گندم ، استفاده توأم از قارچکشها ( برای ضد عفونی بذر ) و ارقام مقاوم است . از جمله قارچکشهایی که در کنترل اسپورهای خاکزاد و بذر زاد موثرهستند ، می‌توان هگزا کلرو بنزن ( HCB)، پنتاکلرو نیترو بنزن (PCNB ) کربوکسین و تیابندازول را نام برد.
دیفنوکونازول(دیویدند) DS ۳% دو در هزار ضد عفونی بذر
تیابندازول(تکتو) WP ۵۲.۵% یک و بیست و پنج صدم در هزار ضد عفونی بذر
● سیاهکهای پنهان موضعی(هندی) Karnal bunt
بیماری در مناطقی چون فارس، هرمزگان، بوشهر، جیرفت و کرمان انتشار دارد. عامل بیماری قارچ دیگری از جنس تیلشیا به نام T.indica این قارچ در اصل به گندم معمولی (گندم نان) حمله میکند ، اما تریتیکاله و گندم دوروم نیزممکن است آلوده شود بیماری معمولاً در خرمن و از روی دانه‌های شکسته که قسمتی از آنها آلوده به سیاهک است ، قابل تشخیص است. تشخیص در مزرعه مشکل است ، زیرا تنها چند گل در هر سنبله آلوده می شود (جز در مواردی که بیماری خیلی شدید باشد ) بنابراین در مزرعه ، بوته های آلوده براحتی از چشم مخفی می مانند . در بذرهای بیمار قسمتی از بذر سالم باقی می ماند و قسمت دیگر آن همراه با جنین به توده‌ای از اسپورهای سیاه و خشک تبدیل می‌سود . در اینجا نیز مانند سیاهک معمولی ، بوی زننده ماهی گندیده متصاعد می شود .
تلیوسپورهای T.Indicaکم و بیش کروی، بزرگ با قطر۲۵-۳۰ میکرون و سیاهرنگ هستند. سطح آنها کم و بیش مشبک است . اسپور پس از جوانه زنی تولید یک میسلیوم اولیه می کند که از آن اسپوریدیهایی متعددی آزاد می شود . بذرها یا خاک آلوده به اسپور قارچ ، مهمترین منابع آلودگی اولیه هستند .تلیوسپورها در سطح خاک جوانه می زنند و اسپوریدهای زیادی تولید میکنند .
اسپوریدیها توسط باد و حشرات پخش میشوند و در طی مرحله گلدهی گیاه تخمدانها را آلوده کرده ، ممکن است تمام یا قسمتی از دانه ( در بیشتر موارد ) توسط میسیلیوم قارچ اشغال شده ، به توده اسپورتبدیل شود .
▪ کنترل:
هر چند برای توصیه روشهای مناسب کنترل بیماری به تحقیقات بیشتری نیاز است ، استفاده از بذر سالم ضروری است .اطلاعات جمع آوری شده درمکزیک روی ضد عفونی شیمیایی بذرها نشان داه که ضد عفونی با PCNB به میزان یک کیلوگرم برای هر تن بذر ، تأثیر مناسبی در کنترل اسپورهای بذر داشته است با وجود اینکه بیماری بومی منطقه پنجاب و شبه قاره هند است ، در سوریه ، لبنان ، عراق وترکیه نیزگزارش شده است . به نظر می رسد که وجود آن در سایر مناطق دنیا ، باتوجه به عوامل محیطی ، محدود باشد .
▪ کنترل شیمیایی:
۱) سایپروکونازول(آلتو) SL ۱۰% نیم در هکتار
۲) پروپیکنازول(تیلت) EC ۲۵% نیم در هکتار
۳) تبوکونازول(فولیکور) EW ۲۵% یک لیتر در هکتار
۴) فلوتریافول(ایمپکت) SC۱۲.۵% یک لیتر در هکتار
زمانی که ۸۰% بوته ها به خوشه رفته باشند، سمپاشی انجام شود
● سیاهک برگی غلات Flag smut
بیماری سیاهک برگ و ساقه غلات Urocystis tritici در درجه اول روی گندم پاییزه ، در مناطقی که زمستانهای معتدل دارند (بوشهر، خوزستان، گیلان) وجوددارد . البته در بعضی نواحی شبه قاره هند ، روی گندمهای بهاره ای که در یکی از ماههای زمستان کاشته شده اند نیزدیده شده است . سیاهک ساقه توسط قارچی که رابطه نزدیکی با قارچ Urocystis agropyri دارد ، در روی چاودار نیزایجاد می شود . تشخیص سیاهک برگی در مزرعه بسیار آسان است ، لیکن اغلب به دلیل کوتاه بودن بیش از حد بوته های آلوده ، از نظر دور می‌مانند . علائم بیماری بصورت نوارهای خاکستری متمایل به سیاه روی برگ و غلاف توسعه می یابد. بوته های آلوده اغلب کوتاه شده ، برگها پیچ خورده و لوله میشوند . اپیدرم ، در محل نوارهای آلوده به صورت طولی شکاف خورده ، توده سیاهرنگ اسپور ظاهر می شود . بوته های آلوده معمولاً خوشه نمی دهند .
توده اسپورآزاد شده ، سطح بذرها و خاک را آلوده میکند .گیاهچه ها وبوته های جوان توسط اسپوریدیهایی که در سطح خاک ایجاد شده آلوده می شوند . میسلیوم قارچ پس از ورود به درون بافت گیاهچه ، به طور درون بافتی به رشد خود ادامه داده ودرنهایت توده اسپور را در زیر کوتیکول برگ و ساقه بوجود می‌آورد جوشهای حاصل از سیاهگ برگی توسط توده اسپور بال پر شده است . هراسپور بال شامل ۱-۴ عدد تلیوسپور به هم چسبیده است که توسط چندین سلول عقیم احاطه شده اند. اسپورهای کروی یا زاویه دار ، قهوه ای تیره با دیواره صاف وقطر ۱۰-۲۰ میکرون هستند. تلیوسپور جوانه زده تولید یک میسلیوم اولیه با ۳-۴ اسپوریدیها با هم تلاقی انجام می‌دهند وهیف بیماری زا را بوجود می آورند .تناوب زراعی همراه با بذر سالم در کنترل بیماری موثر است.
▪ کنترل
این بیماری با استفاده از ارقام مقاوم و تناوب زراعی تقریباً کنترل شده است . ضد عفونی بذر با قارچکشهای سیستمیک مانند کربوکسین و بنومیل نیز موثر است .
● بیماری لکه چشمی غلات Graminicola eye spot
لکه چشمی غلات که بوسیله قارچ pseudocercosporella herpotrichoides ایجاد می شود ، در روی گندم زمستانی اهمیت بیشتری دارد ولی در بسیاری ازمناطق دنیا می‌تواند به غلات بهاره نیز خسارت زیادی وارد کند .این بیماری اغلب قسمتهای پایینی گیاه را مورد حمله قرار می‌دهد . با وجود این علائم بیماری روی ریشه تا حدود ۹ سانتیمتر بالی سطح خاک بندرت مشاهده می شود تمامی غلات و بسیاری از گراسها میزبان خوبی برای قارچ هستند . آب وهوای سرد و خنک بیماری را شدت می‌بخشد .علائم بیماری با افزایش سن گیاه بیشتر مشخص میشود . زخمهای بیضوی یا چشم مانند روی غلاف برگهای پایینی و همچنین روی پایین ترین میان گره (سطح خاک ) مشهوداست . زخمهای تازه ، قهوه‌ای و مرکز انها کاهی رنگ است . لکه ها ممکن است تمام قسمت پایین را احاطه کند قسمت مرکزی زخمها با افزایش سن گیاه تیره تر می شود . حمله شدید قارچ موجب بروز خوابیدگی (ورس) در بوته‌ها میشود . اسپورزایی قارچ در هوای سرد و مرطوب اوایل بهار شدید است و در تابستان کاملاً متوقفمی شود . اسپوردر روی ساقه‌های مسن بسختی تشکیل می شود . کنیدی برها راست ، بدون انشعاب و کوتاه در روی میسلیومهای فشرده شبه استروما ، بوجود می‌آیند . کنیدیها شفاف و کشیده، به طرف نوک باریکتر شده ممکن است کمی خمیدگی داشته باشند. کنیدی دارای ابعاد ۱.۵-۳.۵*۳۰-۶۰ میکرون با۳-۷ دیواره عرضی است . قارچ در روی بقایای گیاهی به صورت میسیلیوم زمستانگذرانی میکند .آلودگی اولیه ممکن است از کنیدیومهای تشکیل شده روی کاه و کلش آلوده یا از میسلیومها فعال موجود روی غلاف برگهای آلوده پایینی ، شروع شوند . میسلیوم قارچ در عمق وجوانب بافت ساقه گسترش می یابد و در مرکز ساقه که تو خالی است ، میسلیومهای پنبه ای شکل تولید میشوند . کنیدیها در مراحل اولیه رشد گیاه بیمار تشکیل شده ، به عنوان منبع ثانویه آلودگی عمل میکنند.
▪ کنترل:
تأخیر در تاریخ کاشت پاییزه وتناوب با گیاهانی غیر از غلات ، موجب کاهش میزان ماده تلقیح قارچ می شود و درکنترل بیماری موثراست
● بیماری آنتراکنوز غلات Graminicola anthracnose
تقریباً تمامی غلات دانه ریز ، ذرت ، سورگم وتعداد زیادی از گراسها به این بیماری حساس هستند. علائم بیماری معمولاً روی قسمتهای پایینی گیاه ظاهر می شود ؛ ولی ممکن است برگهای بالایی وحتی خوشه ها نیز آلوده شود . علی رغم گسترش نسبتاً زیاد بیماری ، میزان خسارت و کاهش محصول شدید نیست .
قارچ عاملColletotrichum graminicola در مراحل اولیه آلودگی ، معمولاً هیچ گونه علامتی روی گیاه مشاهده نمی‌شود . با پیشرفت بیماری ،گیاه زردرنگ شده ،حالت رنگ پریدگی در گیاه به چشم می‌خورد و گیاه زودتر از موعد مقرر می‌رسد (رسیدگی زودرس ) .چنین گیاهانی ممکن است با گیاهانی که توسط سایر عوامل مولد پوسیدگی ریشه و ساقه آلوده شده اند ، اشتباه گرفته شود .
اندام باردهی قارچ ( آسروول) که مصادف با مرحله رسیدن گیاه ظاهر می شود ، وسیله خوبی برای تشخیص بیماری و عامل آن است . در بین تعداد بسیار زیادی از زوائد خار مانند ، تعداد بی شماری آسروولهای کوچک سیاهرنگ و تخم مرغی تا دوکی شکل در روی ساقه یا غلاف برگ تشکیل می شوند ؛ به همین سبب ظاهری برجسته دارند . کنیدیهای تک سلولی ، داسی شکل ، شفاف تا خاکستری روشن در درون آسروول به وجود می آیند . ابعاد کنیدی حدوداً ۴-۶*۲۰ –۳۰ میکرون است .قارچ معمولاً به صورت کنیدی یا میسلیوم در روی بقایای گیاهی آلوده زمستانگذرانی می کند. آلودگی اولیه توسط ماده تلقیح خاکزاد روی ریشه ها یا قسمتهای پایینی گیاه صورت می‌گیرد . سایر قسمتهای هوایی گیاه نیز ممکن است توسط کنیدیهای ثانویه آلوده شود . گونه های وحشی غلات اطراف مزارع ممکن است به صورت منابع اولیه وثانویه آلودگی عمل کنند . علی رغم پراکندگی وسیع جغرافیایی ، تاکنون تحقیقات محدودی روی این بیماری صورت گرفته است . علت این قصور احتمالاً عدم مشاهده حالت اپیدمی شدید عامل بیماری بوده است .
▪ کنترل:
بیماری در خاکهایی که از نظر فسفر و پتاس فقیر هستند ، شدید تر است . تناوب زارعی با حبوبات ، در مناطقی که بیماری شایع است ، روش مناسبی برای کنترل عامل بیماری است
● سفیدک کرکی غلات Cereal downy mildew
بیماری سفیدک دروغی معمولاً در مناطق مرطوب و مزارع آبی ، بخصوص قسمتهای آبگیر مزرعه دیده می شود . قارچ عامل بیماری درگندمSclerophthora graminicola ودرگیاه جو عامل قارچ Sclerophthora macrosporaاست.
علائم بیماری اغلب در مراحل اولیه رشد گیاه میزبان به صورت زردی برگها ، کوتولوگی شدید، و پنجه زنی زیاد مشاهده می شود . بسیاری از گیاهانی که آلودگی شدید دارند ، طی مرحله پنجه دوانی تا اوایل مرحله رشد طولی ساقه ، از بین می روند . در بوته هایی که آلودگی کمتری دارند نیز برگهای ضخیم و پیچ خورده می شوند و اغلب تولید خوشه نمی‌کنند .در صورت تشکیل خوشه ، پوشش گل ضخیم ،گوشتی و کشیده و بد شکل(پیچیدگی خوشه) میشود . دانه های حاصل از خوشه های آلوده فاقد قوه نامیه هستند . لکه های کرکی که بواسطه توسعه کنیدی برها و کنیدی های قارچ ، در بسیاری از گیاهان دیگر به وجود می آید ، در غلات مشاهده نمی شود .
اندام باردهی جنسی قارچ اُاسپور است که در بخش مزوفیل بافت برگهای پایینی و غلات برگهای آلوده بوفور تشکیل می شود. اُاسپورها کروی با دیواره صاف و قطر ۳۰-۶۰ میکرون هستند . پایداری اُاسپور در بقایای گیاهی آلوده و در خاکهای خشک بیشتر است . درون آب یا خاک مرطوب ، اُاسپورجوانه زده ، اسپورانجیوم تولید میکند که حاوی تعداد زیادی زئوسپور است . زئوسپورهای آبزی مسئول ایجاد آلودگی هستند . گیاهچه های جوان نسبت به گیاه بالغ حساسیت بیشتری دارند
● بوته گنایی غلات Cereal crazy top
بیماری ناشی از Sclerophthora macrospora که نشانهای آن حالت پیسه ای، کوتولگی گیاه، ضخیم شدن و بد شکلی برگها، زردی بوته، پیچیدگی خوشه و عقیم شدن گیاه است.
این قارچ گندم، جو، یولاف، انواع سورگوم را آلوده می کند. زئوسپورهای آبزی مسئول ایجاد آلودگی هستند. قارچ در گیاه سیستمیک می شود
● بیماری سفیدک پودری غلات Cereal powdery mildew
سفیدک حقیقی یکی از بیماریهای مهم غلات در مناطق مرطوب است . عامل بیماری قارچ Erysiphe graminis (Blumeria graminis) است که یک انگل اجباری است و روی جو بیشتر از سایرغلات خسارت وارد می کند .
علائم بیماری بصورت لکه های سفید رنگ است که توسط توده میسلیومی سفید مایل به خاکستری در سطح برگ و سنبله ها نیز آلوده شوند . اندامهای باردهی قارچ به رنگ خاکستری مایل به زرد تا تیره در سطح میسلیومهای پیر تشکیل می شود . در سطح زیرین برگ ؛ در محل آلودگی ، نقاط زرد ریز با بافت مرده دیده می شود . در سطح میسلیومهای کنیدی برها به وجود می‌آیند که کنیدیهای پودری زیادی تولید میکنند .
در اواخر فصل رویش ، اندامهای باردهی جنسی قارچ ( کلیستوتیشیوم ) ، به رنگ تیره در سطح توده میسلیوم ، به صورت پراکنده قابل تشخیص است . میسلیومهای قارچ معمولاً به صورت سطحی توسعه می یابند . و تناه در قسمتهای که هوستوریوم تولید می شود ، میسلیوم به داخل سلولهای اپیدرمی نفوذ می کند . در سطح میسلیوم کنیدی برهای زیادی تشکیل می شود که حامل کنیدی های تخم مرغی ، شفاف و تک سلولی به ابعاد ۸- ۱۰* ۲۰-۳۵ میکرون است . اندامهای تولید مثل جنسی (کلیستوتیشیوم ) قارچ کروی ، سیاهرنگ با دیواره سخت و به قطر ۱۵۰-۳۰۰ میکرون است . این اندامها برای تولید آسکوسپور رسیده و به شرایط آب و هوایی و یا زمستانگذرانی نیاز دارند و کلیستوتیشیومهایی که روی گیاهان در حال رشد دیده می شود ، معمولاً دارای آسکوسپورهای نارس هستند. قارچ E.graminis از حالت تخصصی بالایی در مقابل میزبان برخوردار است ، به طوری که برای هر یک از میزبانها ، فرمهای اختصاصی مخصوص به آن میزبان وجود دارد. مثلاً ترتیکاله نسبت به فرمهای مربوط به جو و گندم مقاومت بیشتری از خود نشان می دهد . هر یک از فرمهای اختصاصی نیز نژادهای فیزیولوژیک مختلفی را شامل می شود .
عکس العمل ارقام مختلف میزبان متفاوت است وجود لکه های زرد و قهوه ای همراه با رشد توده میسلیوم و اسپور زایی زیاد ، از مختصات ارقام حساس محسوب میشود : در حالیکه در ارقام مقام لکه ها روشن بوده ، توده میسلیومی دیده نمی شود .کلیستوتیشیوم قارچ بوفور در روی بافت آلوده میزبن تشکیل می شود ؛ اما آسکوسپور رسیده در آنها بندرت یافت می شود . ظاهراً آسکوسپورها در ایجاد آلودگی اولیه نقش زیادی ندارند . توسعه قارچ بیشتر توسط میسلیومهایی که در روی بقایای گیاهی آلوده یا سایر گیاهان زنده زمستانگذرانی میکنند صورت می‌گیرد .
▪ کنترل:
بهترین روش کنترل قارچ انگل ، استفاده از ارقام مقاوم است . هر چند سمپاشی اندامهای هوایی گیاه توسط قارچکشها(آلتو، فولیکور، تیلت) نیز در بعضی از مناطق متداول است
● بیماری کچلی (اسکالد) جو Barley scald
کچلی یا اسکالد ، در درجه اول یک بیماری برگی در جو و چاودار است که توسط قارچی موسوم به Rhynchosporium scalis ایجاد می شود . گرچه ممکن است سایر غلات وحشی (گراسها ) نیز آلوده شوند که در این صورت گیاه آلوده به صورت منبع آلودگی ، به توسعه بیماری کمک میکند.
کچلی یکی از بیماریهای مهم جو در نواحی معتدل سرد مرطوب و مرتفع مناطق گرمسیری است . عامل بیماری بیشتر برگهای جو را مورد حمله قرار می دهد ؛ اما در مواقعی که بیماری شدید است ممکن است پوششهای گل و ریشکها نیزآلوده شوند
بیماری را از روی علائم برگی می‌توان براحتی تشخیص داد . علائم اولیه به صورت لکه های کوچک بیضوی یا دوکی شکل است . مرکز لکه ها به رنگ خاکستری مایل به سفید است و اطراف آنها توسط یک نوار قهوه ای یا مایل به قرمز احاطه شده است . باگذشت زمان لکه های کوچک توسعه یافته و به یکدیگر می‌پیوندند و لکه های بزرگتر با ابعاد و اشکال مختلف بوجود می‌آید . مرکز لکه ها نیز ممکن است از خاکستری مایل به آبی تا قهوه ای تیره تغییر رنگ دهد .
اسپورزایی قارچ در شرایط آب و هوایی خنک و مرطوب به خوبی صورت می‌گیرد . شرایط گرم و خشک موجود در مرحله رسیدن خوشه های گیاه ، سبب کاهش تعریق یا توقف تولید اسپور می شود . لکه های ایجاد شده در روی گیاه میزبان ، محیط بسیار مناسبی برای نفوذ و رشد سایر عوامل بیماری زا ست . کنیدیهای قارچ توسط میسلیومهای کنیدی زا و به وصورت یک لایه ژلانتینی نازک ، در سطح لکه ها ایجاد می شود . توده کنیدی به صورت یک لایه متراکم و مرطوب از سلولهای مخمری شکل بی رنگ تشکیل می شود . کنیدیهای بی رنگ با یک دیواره عرضی به شکلهای مختلف و معمولاً دارای نوک هستند . اندازه اسپورها به ۳-۵*۱۶-۲۰ میکرون می‌رسد . بعضی کنیدی ها در محل نوک دارای خمیدگی هستند . زمستانگذرانی قارچ به صورت میسلیوم روی بقایای گیاهی آلوده صورت می گیرد . تولید اصپور معمولاً در اوایل فصل که هوا خنک و مرطوب است ، صورت می گیرد . کنیدیها مسئول ایجاد آلودگی اولیه و ثانویه هستند .
▪ کنترل:
بهترین روش مبارزه استفاده از ارقام مقاوم و تناوب زراعی با استفاده از سایر نباتات زراعی است
● نماتدهای مولد زخم ریشه غلات
نماتدهای Pratylenchus thornei و P. Neglectus و نماتد دیگری به نام Paratylenchoides ritteri در استانهای مازندران، گلستان، آذربایجان شرقی، کرمانشاه، ایلام، لرستان، خوزستان،گیلان انتشار دارد و به ریشه غلات خسارت می‌زند.
● نماتد مولد غده ریشه Meloidogyne naasi
نماتد Meloidogyne naasi دامنه میزبانی وسیعی دارد. آلودگی از طریق گره‌ها یا گالهای کوچکی که روی ریشه ایجاد میشود،قابل تشخیص است. نوک ریشه‌های آلوده دچار پیچ خوردگی میشود. در برخی موارد انشعاب شدید ریشه‌ها دیده میشود. نماتداغلب در بهار یا اوایل تابستان گیاه را مورد حمله قرار می‌دهد. باعث ایجاد غده یا گال روی ریشه‌ها میشود. در داخل هر غده یک یا چند نماتد ماده وجود دارد.
● نماتد گالی گندم seed gall nematode
نماتد گالی گندم Anguina tritici، اولین نماتدی است که به عنوان انگل در غلات شناخته شده است. این نماتد علاوه بر گندم،ممکن است چاودار، تریتیکاله و دیگر گونه‌های مشابه را نیز مورد حمله قرار دهد. نماتد گالی در خاور میانه و خاور دور خسارت زیادی به مزارع گندم می‌زند.
▪ علائم:
در مراحل اولیه رشد گیاه،علائم به صورت چروکیدگی برگها ظاهر میشود. در مراحل رشد نهایی گیاه ،گالها در داخل اندامهای گل،شکل گرفته، جایگزیندانه میشوند. دانه‌های آلوده تقریباً شبیه دانه‌های سالم هستند؛ ولی رنگ آنها کمی تیره‌تر واندازه آنها کمی کوچکتراز دانه‌های سالم است و بسیارسخت‌ترند. در هر گال تعداد بسیار زیادی پوره نماتد وجود دارد. وجود گالها به صورت مخلوط با بذر سالم، باعث انتشار نماتد میشود.
مناسبترین روشهای کنترل:
۱) تناوب زراعی
۲) استفاده از ارقام مقاوم
۳) استفاده از بذر سالم و عاری از گال نماتد( بهترین روش پیشگیری )َ