همه چیز در مورد ماهی قزل آلا

سیستماتیک ماهی قزل آلای رنگین کمانی

قزل آلا از خانواده آزادماهیان محسوب می شود .از مشخصه های این خانواده ، بدن دوکی شکل و شعاع باله ای نرم و همچنین وجود باله چربی است . این ماهیان تخمهای بسیار زیادی به قطر چند میلیمتر را تولید می کنند و جنس های نر و ماده از یکدیگر جدا هستند . این ماهیان معمولا در بسترهای پوشیده از سنگ ریزه رودها و گاهی اوقات ئر نوار ساحلی دریاچه ها یا در آبهای لب شور واقع در مناطق خورها مبادرت به تخم ریزی می کنند .

قزل آلای رنگین کمان نخستین گونه از خانواده آزادماهیان است که به عنوان غذای انسان رام شد و پرورش یافت . رده بندی آن به صورت زیر است :

Class : Ostreichthyes

Order : Salmoniformes

Family : Salmonidae

Genus : Onchorynchus

از میان گونه های فوق ،ماهی قزل آلای رنگین کمان بهترین بازدهی و سازگاری تولید را در بین انواع آزاد ماهیان در سرار جهان به خود اختصاص داده است .

موطن اصلی این گونه در عرض های شمالی قاره آمریکا است . این ماهی در آبهای جریان دار و رودخانه های تمیز در منطقه بالایی رودخانه ها زندگی می کند .

نشانه های ظاهری بارز در این گونه رنگین کمان خط جانب است که در دو طرف بدن از ناحیه سرپوش برانشی تا دم ادامه دارد .از دیگر مشخصات این گونه وجود لکه های ستاره ای شکل کوچک است که در سرتاسر بدن ماهی مشاهده می شود .

در صورت شرایط مساعد و مناسب برای رشد ،این ماهیان را در 7 ماهگی می توان به بازار عرضه کرد . کیفیت گوشت ماهی قزل آلا بستگی زیادی به آب محیط زیست آن ،موادی که در تغذیه این ماهی استفاده شده است و مدت زمان رشد این ماهی دارد .

بطور معمول و در شرایط بهینه ماهی قزل آلای نر از سال دوم و ماهیان ماده از سال سوم زندگی خود می توانند تولید مثل نمایند . بر اساس نژاد ماهی ، مولدین 2تا4ساله نر و 3 تا6ساله ماده بهترین و سالمترین بچه ماهیان را تولید می کنند .زمان تولید مثل در ماهی قزل آلا متفاوت است . در کشور ما با توجه به دمای آب تکثیر طبیعی ماهیان از مهر ماه آغاز شده و در برخی از نواحی تا انتهای اردیبهشت ادامه پیدا می کند . البته در تکثیر مصنوعی (مزارع تکثیر) ، تکثیر خارج از فصل نیز انجام می شود که این کار با تغییر رژیم نوری روز و شب بطور مصنوعی انجام می شود .

البته در تخمریزی در برخی از ماهیان سلولهای جنسی زودتر رسیده و در برخی دیرتر می رسد که این موضوع از خصوصیات فردی ماهیان است . بطوریکه ماهیان قزل آلا در آبهای جاری خیلی سریع تر به رسیدگی جنسی می رسند . این ماهیان را به راحتی می توان در مزارع تکثیر نمود و بطور مصنوعی نسبت به تولید بچه ماهی از آنها اقدام کرد .

در صورتی که در ابتدای زندگی ماهی قزل آلای رنگین کمانی به دلیل شرایط نامساعد زیست محیطی یا بدلیل تغذیه نامطلوب و کمبود مواد مغذی و ویتامینها ، ماهی در اصطلاح شیرسوز شود در ادامه زندگی رشد کمی داشته و دوره پرورش آن طولانی تر می شود و در اکثر مواقع به دلیل ضعف در مقابل انگل ها و پارازیت های مختلف ،بیمار شده و به سن بلوغ نخواهد رسید و عموما تلف خواهند شد .

این ماهی نیز مانند سایر ماهیان در روزهای اول پس از هچ بسیار حساس و آسیب پذیر است . در محیطهای طبیعی به سرعت توسط جانوران دیگر تهدید و صید می شوند و در محیطهای پرورشی نیز ضربات مکانیکی و استرسهای محیطی آنها را تهدید می کند . به همین دلیل هر ماهی مولد در فصل تکثیر اقدام به رهاسازی تعداد زیادی تخم می نماید . در طبیعت آنها معمولا مناطقی را برای تخم ریزی انتخاب می نمایند که مسیر عبور ماهیان بزرگ نبوده و جریانهای قوی نداشته باشد . بنا بر این نهرها و جویبارهای کوچک مناسب ترین محل برای تخمریزی این ماهی است .

سنین قبل از یک سالگی حساس ترین مرحله پرورش ماهی قزل آلا (ودیگر ماهیان ) می باشد . در استخرهای پرورش بچه ماهیان را هم با غذای طبیعی و هم با استفاده از غذای دستی تغذیه می کنند .عادت دادن بچه ماهیان به تغذیه آنها با غذای دستی یکی از بزرگترین مشکلات در پرورش بچه ماهی ها است . بطور معمول قزل آلای رنگین کمان در اثر تغذیه دستی خوب در سن دو سالگی بالغ و در شرایط ایده آل در 8ماهگی به وزن قابل فروش می رسد .

 فیزیولوژی گوارش در قزل آلا

فیزیولوژی دستگاه گوارش ماهی اولین پله برای درک فرآیند هضم و جذب غذا و شناخت و ارزیابی نیاز مندیهای مختلف غذایی گونه های مختلف ماهیان است.ماهیان قزل الا گوشتخوار و در شرایط طبیعی شکارچی می باشند.انها با جستجو و شکار کرم ها و نرم تنان حشرات ابی و ماهیان کوچکتر تغذیه می نمایند.بررسی دستگاه گوارشی این ماهی نیز مبین همین مطلب است.

ماهی قزل الا جز ماهیانی است که از جانوران ماکروسکپی تغذیه می کنند .دندان ها به سبت اکثر ماهیان رودخانه ای به خوبی رشد کرده و ماهی با حس بینایی و اندام های حسی خط جانبی به خوبی شکار را تشخیص می دهد و با حرکات تند و دقیق طعمه ی خود را می بلعد.گرسنگی طولانی مدت ماهی باعث جذب و مصرف بافت چربی اطراف سکومهای گوارشی خواهد شد.

به طور خلاصه می توان گفت که دستگاه گوارشی ماهی قزل الا ابتدا از دهان و مری شروع شده و سپس به معده می رسد.بعد از معده یک دریچه بنام باب المعده و پس از ان  روده قرار گرفته و در روده مجددا غذا خرد می شود و تحت تاثیر انزیم ها قرار می گیرد. غذای تجذیه شده به قند ها،چربی ها و اسید های امینه ، برای حمل به کبد وارد جریان خون شده و غذای حضم نشده به روده ی بزرگ منتقل می شود  و به صورت مدفوع دفع می گردد.در ادامه دستگاه گوارش به صورت مفصل بررسی می گردد.

 دهان

دستگاه گوارشی ماهی قزل الا از دهان شروع می شود .دهان این ماهیان به سمت جلوست.برای صید کردن و نگهداری غذا و طعمه در داخل دهان(نه برای جویدن)،زواید دندان مانندی دو ارواره زیرین و بالایی وجود دارد که در ماهی به وسیله این زواید غذای خود را نگه داری می نماید.ماهی غدد بزاقی ندارد و فقط در عملیات گرفتن طعمه و بلع آن در دهان صورت می گیرد(نه هضم و جذب آن).

 حلق و مری

بعد از دهان حلق و مری قرار دارد که رابطه بین دهان و معده می باشند . حلق لوله ای با ماهیچه های کلفت و چین خورده است که قبل از مری قرار دارد . ترشح موکوسی از لایه غشایی حلق درون لایه های چین خورده قابل اتساع ریخته می شود و عمل بلع غذا را آسان می نماید .

مری پس از حلق قرار دارد و به معده متصل است . سلولهای مخاطی آن ماده لزج و موکوسی را برای عبور راحت غذا به معده ترشح می نماید . دیواره مری سه لایه دارد : لایه مخاطی یا موکوسی ،لایه زیر مخاطی و بخش ماهیچه ای مه غالبا از دو لایه ماهیچه صاف و حلقوی تشکیل شده

 معده

معده که یک عضو U شکل است می تواند با انبساط خود مقدار زیادی غذا را در درون خود جای دهد ، در واقع غذا در معده جویده می شود . در معده غذا بوسیله اسید و آنزیمهای گوارشی و توسط انقباض عضلاتی دیواره معده خرد می شود . در ماهیان گوشخوار ،معده کاملا رشد کرده و مشخص می باشد . مخاط معده دارای سلول های ترشح کننده موکوسی و غده های لوله ای شکل است که اسید کلریدریک رقیق محیط معده را ترشح می نمایند . PH معده در حدود 2 تا 3 است .

اتساع معده که در اثر ورود غذا به معده رخ می دهد باعث تحریک ترشح اسید کلریدریک و پپسینوژن می شود . پپسینوژن بعدا در اثر عمل هیدرولیز به پپسین تبدیل می شود . پروتئین ها در اثر عمل هضم در معده به پلی پپتید ها شکسته می شوند .مواد معدنی نیز به حالت محلول در آمده ، اما هیچ گونه عملیات هضمی بر روی چربی ها و کربوهیدرات ها انجام نمی شود . غذا که در این حالت عمل هضم مختصر بر روی آن انجام شده و با موکوس و شیره های معده مخلوط شده و به آرامی و از طریق اسفنکتر پیلوریک به محیط قلیایی روده راه کی یابد .

بخش ابتدایی روده ماهیان گوشخوار به لوله های نسبتا دراز و کوری متصل است که به سکوم های گوارشی مشهورند . اینها یکسری کیسه های ته بسته بنام سکوم های گوارشی هستند و تعداد آنها بین 30 تا 80 عدد است . مخاط داخلی آن ها دارای سلول ها ی جامی شکل هستند و وظیفه این اندام ترشح برخی از آنزیمهای  گوارشی برای هضم چربیها است . برخی مواد موم شکل نیز توسط این سکوم ها جذب می شوند . سکوم های گوارشی در احاطه بافتهای سفید چربی می باشند . روده نیز یک لوله عضلانی است . مخاط روده بافت پوششی ساده و چین های ظریف حاوی پرزهای بسیار کوچک دارد که مخصوص جذب غذاست .

 کبد و کیسه صفرا
کبد در بخش قدامی حفره شکمی قرار دارد و خون را از سرخرگ هپاتیک و سیاهرگهای پشتی دریافت می کند . ترشحات خارجی جگر که همان مایع صفرا است در کیسه صفرا ذخیره می شود و مجاری صفراوی در بخش قدامی باز می شوند . انقباظ عضلات نرم کیسه صفرا مایع صفراوی را به داخل روده می ریزد و محیط آن را در حدوده 7-8 و قلیایی نگه دارد . صفرا حاوی نمک های صفراوی کلسترول ، فسفولیپیدها ، یون های آلی و غیرآلی است . البته بخش زیادی از صفرای ترشح شده و نمک های آن مجددا از روده جذب می شود . صفرا چربی ها را به ذرات ریز تقسیم می کند . با این کار سطح تماس چربی با آنزیم های لیپاز زیادتر شده و بهتر می توانند آنها را هضم کنند .

 لوزالمعده (پانکراس)
لوزالمعده در بیشتر ماهیان شکل مشخص ندارد و سلول های آن به صورت پراکنده در اطراف سکوم ها ی گوارشی پخش شده اند . لوزالمعده مجازی بسیار باریکی دارد که ترشحات سلول ها  ابتدا در آن ها و سپس توسط یک مجرای اصلی به بخش قدامی روده می ریزند .

 هضم و جذب غذا

پروتئین ها،چربی ها و کربوهیدرات های موجود در غذا پس از اینکه از طریق دهان و مری و سپس از طریق معده مراحل هضم غذا را پشت سر گذاشتند برای جذب به روده منتقل می شوند . در روده علاوه بر آنزیم های معده که با غذای تقریبا هضم شده ،مخلوط است صفرا وترشحات لوزالمعده (آنزیم های لوزالمعده) نیز روی غذا اضافه می شود . در این فرآیند ،ترشحات صفراوی اسیدیته غذا را کاهش داده و PH محیط را به حدود 7-8 می رساند. اکنون محیط مناسبی برای فعالیت آنزیم های گوارشی لوزالمعده برای هضم غذا فراهم آمده و غذا به ملکول های کوچک و قابل جذب تبدیل شده است . پروتئین ها در این فرآیند توسط آنزیم پپسین به قطعات کوچکتری به نام پلی پپتید تبدیل می شود و پلی پپتید در روده توسط تریپسین و کیموتریپسین و کیموتریپسین به پپتیدها تبدیل می شوند . و بالاخره ،کربوکسی پپتیدازهای لوزالمعده و سپس روده ، آنها را به پپتیدهای ساده و اسیدهای آمینه قابل جذب تبدیل می نماید که به صورت انتقال فعال از طریق دیواره روده به داخل خون جذب می گردد .همچنین چربی ها توسط لیپازها از آنزیم ها یا استراز می باشند که تری گلیسیریدها ،فسففولیپیدها و استردهای موجی شکل را هیدرولیز نموده و پیوندهای استری آن را از هم جدا می سازند . گر چه غعالیت لیپازها در قسمت های مختلف گوارش ماهی ملاحظه شده است لیکن بزرگترین منبع ترشح آن ها لوزالمعده است . در فرآیند هضم کربوهیدرات ها قابل ذکر است که آنزیم آمیلاز مترشحه از لوزالمعده بر پلی ساکاریدها و اولیگوساکاریدها اثر نموده و آن ها را به قندهای پنج کربنی و شش کربنی تبدیل می نماید . پلی ساکاریدهایی نظیر سلولز به مقدار بسیار ناچیزی در ماهی هضم و جذب می گردد ولی وجود آنزیم بسیار فعال کیتیناز در لوله گوارش بعضی از گونه های ماهیان نشانگر آن است که این آنزیم کیتین را به قند تبدیل می نماید .جذب قندهای ساده هضم شده در بخش قدامی روده و با مکانیزم انتقال فعال صورت می گیرد . همچنین انتقال و جذب قندها به درجه حرارت بستگی دارد و در دمای پایین به کندی انجام می شود. برای پرورش دهندگان ماهی از نقطه نظر برنامه ریزی صحیح تغذیه  ، سرعت هضم  و جذب مواد غذایی مختلف و دفع مواد زاید حاصل از متابولیسم و تاثیر عوامل محیطی بر آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است . عوامل مهم در سرعت هضم غذای ماهی قزل آلا به قرار زیر هستند : درجه حرارت آب هر چه دمای آب بیشتر می شود سرعت هضم و جذب غذا نیز افزایش می یابد .در جدول ذیل ارتباط درجه حرارت آب با مدت زمان تخلیه مواد دفعی به ساعت مشخص شده است : درجه حرارت (سانتیگراد) مدت زمان تخلیه مواد دفعی (ساعت) 8 49-51 11 46 13.5 35 15 40 18 30 کیفیت کیفیت غذا نیز در سرعت هضم و جذب آن موثر است . لذا مواد غذایی زودهضم و دارای کیفیت بالا در سرعت هضم و بالاخره رشد سریع ماهی تاثیر بسزایی دارد. مواد غذایی دیر هضم می تواند باعث بیماری ماهی نیز بشود . گاهی این غذاها باعث ایجاد یبوست در ماهی می گردد . ذرات غذا غذاهای موجود در بازار در سایزهای مختلف تهیه می شوند. لذا بایستی به اندازه ای تهیه شود تا ماهیان به تناسب سن بتوانند از آن استفاده کنند . همچنین قابل ذکر است که هر چه ذرا غذا ریزتر باشد سطح تماس آن با آنزیم های گوارشی بیشتر می شود و بهتر تحت تاثیر آنزیم قرار می گیرند . اما اندازه بیش از حد ریز نیز باعث می گردد ماهیان غذا را نگرفته و غذا از دسترس ماهی خارج گردد . دستگاه گوارش آزاد ماهیان ابتدا برای هضم و جذب پروتئین ها و درجه بعدی برای هضم و جذب چربی ها سازگاری یافته است و در مورد هضم مواد قندی بسیار ضعیف عمل می کند .