جزوه خاک شناسی عمومی

تعریف خاک : قشر فوقانی سطح زمین  است که ابزار و واردات کشاورزی در آن فعالیت می منند.

دلمون : خاک قشر طبیعی سطح زمین است دارای ساختمانی نرم و ضخامت متغیر است که از تبخیر و تعرق مادر که از پدیده های مختلف بوجود آمده است .

پدر علم خاک شناسی داکو چایف است .

 پوسته به دو قسمت تقسیم می شود :پوسته قاره ای ، پوسته اقیانوسی

 پوسته قاره ای : که بطور میانگین ضخامت آن 30 کیلومتر است .

 پوسته اقیانوسی بطور میانگین ضخامت آن 3 تا 7 کیلومتر است .

مراحل تشکیل خاک عبارتند از : تخریب سنگ ها و تجزیه گیاهان و جانوران ،ترککیب اجزائ آلی و معدنی با هم (مخلوط)

فاز های تشکیل دهنده خاک عبارتند از : فاز جامد 50 درصد ، فاز مایع 25 درصد ، فاز گاز 25 درصد

فاز جامد به دو دسته تقسیم می شود : جزء آلی از تجزیه گیاهان وجانوران ، جزء معدنی از تخریب سنگ ها به وجود آمده

سنگ عبارتند از مجموعه ای از چند نوع کانی همان گونه بدن موجودات زنده از سلول تشکیل شده سنگ ها

کانی : جسمی است که جامد طبیعی غیر آلی با فرمول شیمیای و خواص فیزیکی مشخص

بیش از 2000کانی در طبیعت شناخته شده است .

 تمام سنگ ها به طور کلی از کانی تشکیل شده است .

هماتیت و لیمونیت یک کانی قرمز رنگ است.

کرنون و بوکسیت رنگ روشن را به خاک می دهد  .

 فیروزه جزء کانی فسفاتها است.

کوارتز رنگ خاصی به خاک نمی دهد اما نقشی که دارد باعث تشکیل خاک های درشت بافت می شود.

افق های تشکیل دهنده خاک : به ضخامتی از خاک گفته میشود که دارای ویژگی های خاص خود را دارد که این ویژگی ها آن را از قسمت های بافت و پایینی خود مجزاء می کند.

پرفیل : چاله ای است که جهت مطالع افق های خاک .

 سیستم نامگذاری افق های خاک به دو صورت اروپای و آمریکای است .

افق o در همه ی خاک ها پیدا نمی شود .

 جزء آلی یعنی بقایای گیاهی و جانوری

هوازدگی : فر آیندی است که سبب تبدیل اجزاء سخت و پیوسته به اجزاء نرم و ناپیوسته در طی زمان می گردد.

عوامل هوازدگی عبارتند از : بخار آب (آب ) ، اکسیژن دی اکسید کربن .

 هوازدگی خود به خود به وجود نمی آید.

معمولا در اغلب هوازدگی ها نیازی به صرف انرژی نیست .

انواع هوازدگی : فیزیکی ، شیمیای ، بیولوژیکی

اسید ها معمولاخاصیت خورندگی  دارند .

 خاک های ایران ترکیبات قلیای دارند .

بطور میانگین در هر 300 سال 20 تا 25 سانی متر خاک تسکیل می شود

سنگ های آذرین دگرگونی رسوبی دیر یا زود در طبیعت هوازده می شود  مقاومت سنگ نقش مهمی در برابر هوازدگی دارد

کانی کوارتز مقاومت بالای در برابر هوازدگی دارد کانی کلسیت مقاومت کمی در برابر هوازدگی دارد .

سنگ های آذرین بیشترین مقاومت را دارد .

 دما یک ویژگی فیزیکی است .

ضخامت خاک توسط سنگ مادر کنترل می شود ،

 سنگ مادر آهکی رنگ روشن را در خاک ایجاد می کند .

عوامل موثر در پدوژنز عبارتند از : سنگ مادر آب و هوا

در هوازدگی فیزیکی سنگ ها فقط از نظر فیزیکی خورد می شود ،

 در هوازدگی شیمیای عناصر بهتر از کانی ها آزاد شده ود اختیار گیاه قرار می گیرد .

به پستی و بلندی های سطح زمین توپوگرافی می گویند .

 ژئومورفولوژی یعنی زمین ریخت شناس .

در مناطقی که هوازدگی شیمیای غالب است حاصل خیزی خاک نیز بیشتر است چون اکسیژن بیشتری را آزاد می کند .

در مناطق کویر خاک حاصل خیز وجود ندارد بعلاوه در هوازدگی شیمیای سرعت تخریب بیشتر از هوازدگی فیزیکی است .

سدیم وپتاسیم دو عنصر قلیای هستند .

 یکی از مهم ترین عواملی که خصوصیات فیزیکی و شیمیای خاک را کنترل می کند بافت خاک است.

فاز جامد خاک از جزء آلی و معدنی تشکیل شده است ،

 اسم هر ذره ی جامد توسط اندازه آن کنترل می شود .

ذرات معدنی تشکیل دهنده خاک از سه ذره شن ، سیلت ، رس تشکیل شده است .

یکی از راه های جدا سازی شن ، سیلت ، رس از ذرات درشت تری استفاده از غربال است .

 درصد هریک از ذرات تشکیل دهنده خاک شن ، سیلت ، رس را بافت خاک می گویند .

رس ها دارای بار منفی است ،

 مناسب ترین مقدار رس بین 21 تا 26 درصد می باشد ،

 مقاومت سنگ نقش مهمی بر سرعت هوازدگی سنگ دارد .

مقاومت سنگ توسط  کانی های سازنده ی سنگ کنترل می شود .

 کمترین مقاومت را سنگ های رسوبی دارد.

بافت خاک یعنی زبری و نرمی خاک ، و ریزی اجزاء تشکیل دهنده خاک .

 اگر سنگ مادر حاوی کوارتز فراوان باشد خاک بافتی درشت دارد .

رنگ خاک توسط سنگ مادر کنترل می شود ،

 سنگ مادر حاوی هماتیت است ،

 رنگ خاک به قرمز متمایل است .

سنگ مادر آهکی رنگ روشن در خاک ایجاد می کند .

 منزیم از اندازه کانی اش بزرگ است .

آب و هوا کنترل کننده هوازدگی غالب در یک منطقه است .

 در هرمنطقه ای یک نوع هوازدگی فیزیکی یا شیمیای غالب است .

اگر آب و هوا گرم و خشک یا سرد و خشک باشد هوازدگی فیزیکی غالب است .

هرچه مقدار انرژِ حرارتی دریافتی بیشتر باشد نوسانا است دمای متعادل تر است و رشد گیاهان بهتر می شود و تکامل خاک مناسب تر می شود .

تمام عواملی مانند سنگ مادر آب و هوا ، توپوگرافی در طی زمان منجر به تکامل خاک می شود .

همه نمونه ای که از منطقه مورد مطالعه از آزمایشگاه آورده شده است خاک نیست .

نحوه استقرار ذرات شن سیلت رس در کنار هم معرف ساختمان خاک است .

ذرات پس از استقرار در کنار یکدیگر اجزاء درشت تری را به وجود می آورد که به آن خاک دانه می گویند .

هر قدر مقدار مواد متصل کننده رس ها ، اکسیدهای آهن ، آلومینوم و مواد آلی در خاک بیشتر باشد اندازه خاک دانه درشت تر می گردد.

برای تشکیل خاکدانه دو شرط لازم است : اجزا به هم نزدیک تر ند ، پس از استقرار شدن اجزا به هم ود کنار هم ثابت باقی بماند .

عاملی که سبب می شود که اجزا به هم متصل شوند آب و رطوبت است. مواد چسبنده نق مهمی ایفا می کند .

مواد چسبنده یا آلی هستند یا معدنی .

مواد معدنی مانند رس ها و اکسید آهن و آلومینوم

 مواد آلی مانند هوموس .

 هوموس یعنی مواد تجزیه شده .

 هوموس ها انواع مختلفی دارند.

برخی از کاتیون ها ، باعث کاهش پایداری ساختمان خاک می شوند .

 چسبندگی و پیوستگی در خاک ارتباط مهمی با مقدار رطوبت دارد.

 ارتباط رطوبت با پیوستگی یک رابطه منفی است که به آن منحنی منفی یا معوس می گویند.

هر چه قدر پیوستگی زیاد تر شود رطوبت کمتر می شود.

به مقاومت خاک دانه در برابر تخریب ثبات خاک می گویند .

هنگامی که ذرات خاک در کنار همدیگر قرار گیرند بین اجزاء فضای خالی ایجاد می کند به این فضای خالی که توسط ذرات جامد خاک شده است تخلخل خاک می گویند .

گاهی فضای خالی در خاک که با هم در ارتباط باشند به فضاهای خالی موجود در خاک که باهم در ارتباط هستند تخلخل موثر می گویند .

تخلخل خاک در ذخیره سازی آب خاک نقش دارد .

 تخلخل موثر در هدایت آب از نقطه ای به نقطه دیگر در خاک نقش دارد .

خاکهای رسی فضای خالی بیشتری نسبت به خاک های بیشتری دارد .

وزن مخصوص خاک به دو صورت حقیقی و ظاهری صورت می گیرد .

 نمونه خاک به دو صورت نمونه دست خورده و دست نخورده امکان پذیر است .

خاک های رسی وزن کمتری دارند .

واحد وزن مخصوص خاک برابر است با گرم بر سانتی متر مکعب .

آب از عجیب ترین مولکول های هستی است ،

 آب تنها مولکولی است که به سه حالت جامد ، مایع ، گاز وجود دارد .

 آب تنها مولکولی است که با این وزن مولکولی به صورت مایع وجود دارد .

آبی که در اثر نیروی ثقل خاک را ترک می کند آب ثقلی یا آب آزاد می گویند .

خروج آب ثقلی از حاک اشباع بین 24 تا 48 ساعت می باشد .

 FC بالاترین رطوبت قابل نگهداری خاک است .

شکل های مختلف آب در خاک عبارتند از : ثقلی ، مولینه ، هیگروسکوپیک ، ترکیبی .

آب ثقلی : در روزنه های درشت و متوسط خاک قرار می گیرند و قابل استفاده برای گیاه نیست و باید خاک را ترک کند .

آب مولینه یا کاپیلاریته : در روزنه های ریز خاک قرار می گیرند و گیاه آب مورد نیاز خود را از آن تامین می کند که به این آب ، آب مولینه یا کاپیلاریته می گویند .

آب ترکیبی : در خاک به شکل مایع و و بخار دیده می شود  این آب در ساختمان کانی های آبدار خاک است مانند ژیپس و لیمونیت و بوکسیت .

آب هیگروسکوپبک : به شکل مایع نبوده و حالت بخار را دارد و قابل استفاده برای گیاهان نیست .

 نیروهای نگهدارنده آب در خاک عبارتند از : نیروی ادهیژن (نیروی چسبندگی ) ، نیروی کوهیژن (نیروی پیوستگی ).

نیروی ادهیژن : نیروی که بین ذرات خاک و مولکولهای آّ باهم بر قرار می گردد .

نیروی کوهیژن : نیروی که بین مولکولهای قطبی آب با هم برقرار می گردد..

ذرات رس دارای بار منفی است .

 حرکت رطوبت در خاک و نگهداشتن رطوبت در خاک تابع مقدار رطوبت نمی باشد .

پتانسیل آب در خاک : مقدار کاری که انرژی صرف می گردد تا یک گرم آب از محل خود جدا و به محجل مورد نظر ما نقل مکان می کند .

انواع پتانسیل آب در خاک عبارتند از : پتانسیل ثقلی ، پتانسیل ماتریک ، پتانسیل فشاری ، پتانسیل اسمزی

پتانسیل ماتریک همیشه مقدار آن منفی است ،

 پتانسیل فشاری در خاک اشباع وجود دارد ،

 پتانسیل فشاری هوا مثبت است .

هرقدر از سطح ایستابی دور تر شویم پتانسیل فشاری مثبت تر می شود .

 فاصله نقطه مورد نظر در سطح ایستابی بالاست .

پتانسیل اسمزی در خاک های اشباع وجود دارد و هم در خاک های اشباع و مقدار آن منفی است .

برای محاسبه پتانسیل فشاری از وسیله ای به نام پینرومتر استفاده می شود .

تانسیومتر به دو دسته جیوه ای و فلزی تقسیم می شود .

از تانسیومتر جیوه ای برای کارهای آزمایشگاهی استفاده می شود .

تانسیومتر فلزی برای کارهای صحرای استفاده می شود .