آبیاری عمومی

 آبیاری عمومی

جلسه اول:

معرفی دستگاه تانسیومتر (مکش سنج):

مکش سنج دستگاهی است که برای اندازه گیری میزان رطوبت موجود در خاک مورد استفاده قرار می گیرد. این وسیله تغییرات مقدار رطوبت خاک را در منطقه گسترش ریشه نشان می دهد. دستگاه مکش سنج به ما نشان می دهد که در چه زمانی آبیاری را باید اجرا کنیم تا صدمه ای به گیاه وارد نشود.

اجزای تشکیل دهنده مکش سنج:

این دستگاه ساختمان ساده ای دارد و به راحتی در همه جا قابل استفاده است. این وسیله از 4 قسمت اصلی تشکیل شده که عبارتند از:

1-  پمپ و درپوش لاستیکی

2-  خلاء سنج

3-  بدنه

4-  کلاهک سرامیکی

1) پمپ و درپوش لاستیکی:

پمپ و درپوش لاستیکی در قسمت بالای بدنه قرار دارد و برای ریختن آب در داخل دستگاه از آن استفاده می شود. پمپ ضمن اینکه آب را به بدنه منتقل می نماید، از ورود هوا به داخل دستگاه نیز جلوگیری می کند.

2) خلاء سنج:

وقتی که آب از کلاهک سرامیکی به داخل خاک نفوذ می کند، سطح آب داخل لوله پایین می آید و چون هوا نمی تواند وارد لوله دستگاه شود، در نتیجه خلاء به وجود می آید، خلاء سنج مقدار این خلاء را نشان می دهد. در بیشتر مکش سنج ها، خلاء سنج از شماره صفر تا 100 سانتی بار درجه بندی شده است. هر 100 سانتی بار یک بار یا یک اتمسفر است. در این حالت که خلاء سنج بر حسب سانتی بار واسنجی شده، در محدوده بیت صفر تا 80 سانتی بار می توان با اعتماد از آن استفاده کرد.

3) بدنه:

بدنه از دو لوله تشکیل شده که یکی در داخل دیگری قرار دارد. جنس لوله از نوع پیرکس شفاف است. لوله بیرونی  لوله محافظ نامیده می شود و لوله اصلی مکش سنج در داخل لوله محافظ نصب شده تا از آسیب دیدگی در امان باشد. بدنه مکش سنج از بالا به پمپ، از بغل به خلاء سنج و از پایین به کلاهک سرامیکی وصل می باشد.

به مجموع لوله اصلی و لوله محافظ بدنه مکش سنج گفته می شود.

4) کلاهک سرامیکی:

کلاهک سرامیکی در قسمت پایین بدنه قرار دارد. این کلاهک از جنس سرامیک ( چینی) می باشد و دارای سوراخ های ریزی است که وقتی در مجاورت خاک خشک قرار می گیرد، آب از سوراخ های آن وارد خاک می شود.

محل نصب مکش سنج:

برای انتخاب محل مناسب نصب مکش سنج، نکات زیر را باید رعایت کرد:

1)  مکش سنج را در منطقه فعال ریشه نصب می کنند. عمق نفوذ و گسترش ریشه در گیاهان مختلف با هم متفاوت است.

2)  مکش سنج را باید طوری نصب کرد که در تماس کامل با خاک اطراف خود باشد.

3)  در آبیاری جوی و پشته ای ، مکش سنج را روی داغ آب نصب می کنند تا آب بتواند محیط اطراف آن را خیس کند.

4)  در روش آبیاری بارانی ، مکش سنج را در جایی نصب می کنند که تنه درخت شاخ و برگ و... مانع ریزش آب به محل نصب مکش سنج نشوند.

5)  محل نصب را باید طوری انتخاب کرد که در مسیر کارهای زراعی نباشد اما اگر مجبور به این کار شدیم لازم است مکش سنج را بین دو میله محکم با رنگ روشن قرار داد و یا از چوب و پرچم برای مشخص کردن آن استفاده نمود تا از وارد آمدن صدمات احتمالی به آن جلوگیری شود.

روش صحیح نصب دستگاه مکش سنج در زمین:

قبل از نصب دستگاه در محل مورد نظر، برای اطمینان از درستی کار دستگاه آزمایش زیر را باید اجرا کرد:

بعد از نصب کلاهک سرامیکی لازم است آن را به مدت چندین ساعت در آب مقطر یا آب جوشیده سرد شده قرار داد تا از اشباع کامل کلاهک و رسیدن به حالت تعادل، اطمینان حاصل شود. پس از پر کردن لوله دستگاه از آب و بستن در لاستیکی آن، کلاهک مکش سنج را در داخل آب مقطر قرار می دهند، در این حالت عقربه باید عدد صفر را نشان دهد. سپس کلاهک دستگاه را از آب مقطر خارج کرده و آن را بالای اجاق برقی روشن نگه می دارند. آب به آرامی از کلاهک سرامیکی خارج شده و بخار می شود و عقربه حرکت کرده و درجه های بالاتری را نشان می دهد. اگر دستگاه خراب باشد عقربه خلاء سنج قبل از اینکه به 85 سانتی بار برسد، به عقب بر می گردد که این نشان دهنده ورود هوا به داخل دستگاه و خراب بودن آن است. پس از آزمایش بالا در صورت سالم بودن دستگاه دوباره کلاهک را داخل آب مقطر قرار می دهند. آب از طریق کلاهک به آرامی وارد دستگاه می شود و عقربه بعد از مدتی عدد صفر را نشان خواهد داد در غیر اینصورت دستگاه خراب است.

برای نصب صحیح مکش سنج در محل های مشخص، ابتدا توسط اوگر یا لوله آهنی، سوراخی به اندازه قطر لوله مکش سنج و با عمق مورد نظر در زمین حفر می کنند و سپس دستگاه را از طرف کلاهک سرامیکی وارد حفره می کنند و به آرامی به طرف پایین فشار می دهند تا در محل خود قرار گیرد. بعد خاک اطراف آن را در سطح زمین فشار داده و با جمع کردن مقداری خاک و کپه کردن آن از تجمع و نفوذ آب به اطراف بدنه مکش سنج جلوگیری می کنند.

هنگام نصب مکش سنج در داخل حفره از زدن هر گونه ضربه به آن خودداری شود چون ضربه باعث کاهش دقت، شکستن دستگاه و غیر قابل استفاده شدن آن می شود. پس از قرار دادن دستگاه در داخل حفره، درپوش لاستیکی را کنار زده و داخل پمپ را با آب مقطر یا جوشیده پر می کنند با بستن درپوش و فشار دادن مکرر آن آب بطرف لوله اصلی و کلاهک سرامیکی هدایت می شود برای جلوگیری از رشد و نمو مواد آلی و بهتر دیده شدن آب در داخل لوله دستگاه از مواد ضدعفونی کننده و رنگی استفاده می شود. این عمل هواگیری آنقدر تکرار می شود تا سطح آب در لوله به محل تعیین شده برسد. سپس پمپ، دوباره از آب پر شده و درپوش در جای خود قرار می گیرد. مکش سنج بصورت قائم و طوری نصب می شود که پس از آبیاری خاک، اطراف آن حتما خیس شود.

نکته مهم:

ü     با هر بار خواندن درجه خلاء سنج، باید آب داخل پمپ را کنترل کرد و اگر بیش از 2-5 سانتی متر آب نسبت به درپوش لاستیکی کم شده باشد، دوباره آن را پر از آب می کنند.

ü     بهترین موقع برای اضافه کردن آب به دستگاه برای جلوگیری از ورود هوا، بعد از آبیاری موقع بازگشت آب به مکش سنج می باشد زیرا بعلت کم بودن مکش خاک، درپوش لاستیکی براحتی جابجا می شود.

طرز کار دستگاه مکش سنج:

این دستگاه طرز کار بسیار ساده ای دارد و براحتی در همه جا قابل استفاده است. هنگام کار، کلاهک سرامیکی این دستگاه در داخل خاک قرار می گیرد و تبادل رطوبتی بین خاک و دستگاه ایجاد می شود همانطور که گفته شد کلاهک سرامیکی در انتهای بدنه دستگاه قرار دارد و وقتی لوله و کلاهک پر از آب شود، اگرآبیاری انجام نشود، آب به آرامی از سوراخ های کلاهک سرامیکی عبور کرده و توسط خاک جذب می شود در نتیجه سطح آب داخل لوله دستگاه، پایین می آید. در اثر بیرون آمدن آب از کلاهک و جذب آن بوسیله خاک، در داخل لوله دستگاه، خلاء بوجود می آید. عقربه خلاء سنج مقدار این خلاء را نشان می دهد. هر چه خاک خشک تر باشد نیرویی که باعث می شود آب را از داخل مکش سنج به بیرون بکشد افزایش می یابد در نتیجه آب بیشتری از کلاهک به بیرون نفوذ می کند و خلاء ( فشار منفی) داخل لوله زیاد می شود و عقربه خلاء سنج درجه بیشتری را نشان می دهد پس از آبیاری یا بارندگی، مکش خاک کم می شود یعنی میل خاک به جذب آب کم می شود اگر مقدار آب به اندازه ای باشد که خاک میل به جذب آن نداشته باشد مکش منفی خاک به صفر می رسد از طرف دیگر چون در لوله دستگاه مکش سنج، خلاء بوجود آمده بود طبیعی است که این خلاء کشش ایجاد می کند و به دلیل وجود آب آزاد در اطراف کلاهک سرامیکی( پس از آبیاری یا بارندگی) این بار آب از راه کلاهک سرامیکی به داخل لوله دستگاه وارد می شود و سطح آب داخل لوله بالا میرود. ورود آب به داخل دستگاه آنقدر ادامه می یابد تا فشار داخل و خارج دستگاه به حد تعادل برسد در این حالت خلاء موجود از بین می رود و خلاء سنج درجه صفر را نشان خواهد داد. به مرور که خاک ، آب خود را از دست می دهد و خشک تر می شود، دوباره آب از داخل مکش سنج بطرف خاک وارد می شود و در داخل آن خلاء بوجود می آید خلاء سنج مقدار آن را نشان می دهد. خلاء سنج از عدد صفر تا 100 شماره گذاری شده است آب سهل الوصول بیشتر گیاهان در همین محدوده قرار دارد. با آزمایش های مختلف مشخص شده که آب سهل الوصول برای هر گیاه چه درجه ای می باشد. وقتی عقربه خلاء سنج عددی را نشان دهد که آن عدد نشان دهنده حداقل مقدار موجود آب سهل الوصول گیاه مورد نظر در خاک می باشد، آنوقت آبیاری انجام می دهیم. وقتی مکش سنج در حال کار است و عقربه اعداد بین صفر تا 5 را نشان می دهد معنی آن اینست که خاک از آب اشباع است و منطقه گسترش ریشه فاقد هوا می باشد. درجه های بین 10-25 سانتی بار حاکی از تهویه خوب و رطوبت مناسب خاک می باشد و معمولا نیازی به انجام آبیاری ندارد. وقتی عقربه خلاء سنج اعداد بالاتر از 25 را نشان می دهد گیاهان حساس به کم آبی و گیاهانی که دارای ریشه سطحی هستند و یا در خاک هایی با بافت درشت کشت شده اند، کم کم با کمبود رطوبت مواجه می شوند. در درجه های بیش از 75-80 سانتی بار، حتی اگر گیاه ظاهرا تشنگی را نشان ندهد باید آن را آبیاری نمود چون در این شرایط گیاه ممکن است قادر به تامین آب مورد نیاز خود از خاک نباشد. باید توجه داشت بیشتر گیاهان زراعی که ریشه آنها تا عمق 50 سانتی متر یا بیشتر در خاک نفوذ می کنند، تا درجه های 40 الی 50 دچار هیچگونه خسارت ناشی از کمبود رطوبت نخواهند شد.

در بعضی مناطق، این دستگاه ها به روش شبکه ای نصب شده اند و توسط رایانه و به صورت کنترل مرکزی اداره می شوند. با توجه به جنس خاک، نوع و مرحله رشد گیاه و شرایط اقلیمی، می توان درجه ای را که گیاه کشت شده، توانایی جذب آب سهل الوصول را دارد، تعیین نمود سپس هرگاه که عقربه به عدد مورد نظر رسید، توسط رایانه دستور آبیاری را صادر کرد. و پس از انجام آبیاری و قرار گرفتن عقربه در نقطه کافی بودن، آبیاری خودبخود قطع شود.

زمان مناسب خواندن درجه مکش سنج:

24 ساعت پس از نصب و آماده سازی مکش سنج می توان با اطمینان درجه را خواند و اقدامات لازم را انجام داد بهترین زمان برای خواندن درجه، صبح زود است چون در این زمان حرکت آب در خاک و گیاه متوقف شده و حالت تعادل بین آنها برقرار می شود. در فاصله بین دو آبیاری باید حداقل 3بار درجه را بازدید نموده و نیز دقت کنیم که در این فاصله تغییرات مکش خاک از 10 الی 15 سانتی بار بیشتر نشود. اگر آبیاری هفته ای یکبار می شود، روزی یکدفعه خواندن و اگر ماهی یکدفعه آبیاری انجام می شود هفته ای دو دفعه خواندن لازم است و در طول زمستان هفته ای یکبار خواندن درجه کافی است. عواملی مثل خاک ، آب هوا و نوع محصول روی زمان آبیاری موثر می باشد بنابراین صحیح ترین کار این است که هر استفاده کننده از دستگاه با توجه به شرایط مزرعه آن را تعیین کند و یا از نتایجی که برای هر منطقه ارائه شده استفاده نماید.

ثبت درجه های خوانده شده:

هنگام استفاده از مکش سنج، بهترین روش این است که پس از هر بار خواندن درجه آن را ثبت کرده و منحنی مربوطه را رسم کنیم این منحنی به ما نشان می دهد که در گذشته چه اتفاقی افتاده است. با بررسی کامل آن تا اندازه ای می توان تغییرات احتمالی آینده را پیش بینی کرد و آمادگی بیشتری را برای آبیاری بعدی پیدا کرد و نیز نقاطی که در آبیاری قبلی، آب نفوذ کافی به زمین نداشته است را مشخص کرد.

چه تعداد مکش سنج مورد نیاز است:

بطور کلی هر سطحی از مزرعه یا باغ که با سطح دیگر از نظر بافت خاک، نوع گیاه یا روش آبیاری تفاوتی داشته باشد به یک و ترجیحا دو دستگاه مکش سنج نیاز دارد. ممکن است لازم باشد تعدادی مکش سنج در عمق های مختلف یک نقطه نصب شود که تعداد مورد نیاز بستگی به نوع خاک و عمق گسترش ریشه ها خواهد داشت. گیاهانی که عمق ریشه های آنها کمتر از 40 سانتی متر است در یک عمق، آنهایی که در عمق بیش از 40 سانتی متر دارای ریشه فعال می باشند در دو عمق و برای ریشه های عمیق تر از 120 سانتی متر اندازهگیری باید در 3 عمق صورت گیرد. برای مزارع بزرگ و یکنواخت ممکن است یک دستگاه برای 5/4 هکتار کافی باشد در حالیکه برای یک باغ میوه 5/4 هکتاری مسطح که با روش تحت فشار آبیاری می شود اندازه گیری در شش نقطه و هر نقطه در دو عمق مختلف لازم است.

جابجا نمودن دستگاه مکش سنج:

در صورت نیاز می توان دستگاه های مکش سنج نصب شده را از محلی به محل دیگر منتقل نمود. برای محصولات یکساله قبل از برداشت و محصولات چند ساله شاید هر دو یا سه سال یکبار، آن هم در صورتیکه دستگاه تحت تاثیر نفوذ ریشه ها قرار گرفته باشد، جابجایی صورت می گیرد. باید توجه داشت در هر جابجایی تعدادی از سوراخ های کلاهک سرامیکی ( مخصوصا در خاکهای شور و آهکی) بسته می شوند به همین دلیل تا جایی که ممکن است نباید آنها را جابجا کرد. اگر جابجایی چندین دفعه در سال انجام شود کلاهک دیگر قابل استفاده نخواهد بود.

سرویس و نگهداری:

1)  برای جلوگیری از یخ زدگی دستگاه در فصل یخبندان باید آن را پوشاند. برای پوشاندن آن می توان از کیسه های کرباس، پتو، کپه خاک یا جعبه پر از خاک اره استفاده نمود.

2)  بسته شدن کلاهک سرامیکی باعث پایین آمدن دقت کار مکش سنج می شود، در صورت بسته شدن سوراخ کلاهک، باید مدتی آن را داخل آب جوش قرار داد. در صورتیکه سوراخ های آن توسط آب جوش باز نشود لازم است کلاهک سرامیکی را تعویض نمود.

3)  گاهی وقت ها در اثر تشکیل رسوبات بلوری در گلوی خلاء سنج، دقت دستگاه کم می شود در این صورت ذرات رسوبی را بوسیله یک قطعه سیم مفتولی تمیز می کنند.

4)  اگر آب به خلاء سنج برسد ممکن است باعث زنگ زدگی آن شود در چنین مواقعی، آن را از دستگاه جدا کرده و قطعات آن را باز می نمایند و پس از خشک کردن با روغن ضد زنگ تمام سطوح و قسمت های متحرک آن را روغن کاری و پس از تمیز کردن روغن در روز بعد، با پارچه ای نازک، قسمت های مختلف آن را دوباره با روغن رقیق تر روغن کاری نموده و قطعات را می بندند و بعد از کنترل با پمپ آزمایشی، آن را به دسنگاه وصل نموده و مورد استفاده قرار می دهند.

5)  اگر خلاء سنج یخ زده باشد، آزمایش با پمپ، اختلاف قابل ملاحظه ای را بین درجه های خوانده شده نشان خواهد داد.

6)  اگر خلاء سنج، روی عدد صفر ثابت بایستد احتمال وجود شکاف یا سوراخ در دستگاه وجود دارد. در این حالت دستگاه را از آب پر کرده و از پمپ مکش کمک می گیرند. البته ممکن است که دستگاه بعلت خشکی خاک از آب خالی شده باشد.

-       اگر کلاهک بخاطر خشکی خاک از آب خالی شده باشد هنگام استفاده از پمپ آزمایشی، حباب های ریزی برای چند دقیقه به سرعت بالا خواهد آمد.

-       اگر حباب ها درشت و مداوم باشد دلیل بر وجود شکاف یا سوراخ در دستگاه بوده و باید محل آن را مشخص نمود.

-       اگر حباب ها از پایین به بالا بیایند باید کلاهک سرامیکی را تعمیر یا تعویض کرد.

-       اگر حباب ها از سمت خلاء سنج بالا بیایند، ممکن است در اثر نفوذ هوا به داخل خلاء سنج و یا خراب شدن رزوه های؟ گردن آن باشد.

-       اگر حباب ها زیاد بزرگ نباشد علت آن ممکن است ترک خوردن درپوش لاستیکی و یا درست جا نیافتادن آن باشد برای اطمینان از سالم بودن درپوش و پمپ، سالی 3 الی 4 بار آن را آزمایش می کنند.

جلسه دوم:

اندازه گیری رطوبت خاک:

به دو روش رطوبت خاک را می توان اندازه گرفت:

1-  روش وزنی

2-  روش حجمی

روش وزنی:

 ابتدا یک ظرف مخصوص فلزی را وزن نموده و مقدار مشخصی داخل آن خاک می ریزیم، مجددا آن را وزن کرده و سپس داخل آون گذاشته( به مدت 24 ساعت در دمای 105 درجه ) و خاک را خشک می کنیم و پس از مدت سپری شده ظرف را مجددا وزن نموده و از وزن قبلی آن کسر می نماییم. اختلاف این دو وزن مقدار رطوبت را بر حسب گرم نشان می دهد که با استفاده از فرمول زیر درصد رطوبت خاک را بدست می آوریم:

درصد رطوبت = W1-W2/W2*100

روش حجمی:

در این روش از سیلندرهای مشخصی استفاده می کنیم که دارای حجم مشخصی است برای نمونه برداری سیلندر را بصورت وارونه داخل خاک با استفاده از زدن ضربات خفیف فرو می بریم پس از آنکه کاملا در آب فرو رفت به کمک بیلچه خاک اطراف آن را برداشته و سیلندر را از خاک خارج می کنیم، سپس خاک سطح آن را برش داده و تا جاییکه لبه های سیلندر با خاک یکدست شود سپس آنرا به آزمایشگاه منتقل نموده ابتدا آن را وزن می کنیم و در آون گذاشته (به مدت 24 ساعت در دمای 105 درجه) و پس از این مدت مجددا آن را وزن می کنیم، اختلاف وزن اول و دوم مقدار رطوبت را بر حسب سانتی متر مربع نشان می دهد.

تفاوت روش وزنی و حجمی:

در روش وزنی بر حسب وزن است و در روش حجمی بر حسب حجم است، در روش وزنی باید وزن را به درصد تبدیل کنیم و در این روش فشردگی خاک برای ما اهمیت ندارد ولی در روش حجمی اهمیت دارد.

روش پیدا کردن بازه زمانی آبیاری:

ابتدا یک کرت به مساحت 1 متر مربع تهیه می نماییم و در روز اول آن را کاملا اشباع از آب نموده و سپس بوسیله نایلون سطح آن را کاملا پوشانده تا تبخیر به حد اقل ممکن برسد. روز دوم پس از اطمینان از گاورو شدن خاک برداشت نمونه را آغاز می کنیم در طی یک دوره زمانی حد اقل یک ماه در ساعت مشخصی از روز حتی الامکان در صبح زود نمونه برداری انجام گیرد. یک جدول تهیه ی تاریخ می زنیم و نمونه ها را در آون گذاشته و روز بعد آن را وزن کرده و رطوبت را تعیین می کنیم و داخل جدول می نویسیم، مسلم است که اعداد به مرور کمتر می شود.

جلسه سوم:

لوله های پلی اتیلن:

آغاز استفاده از لوله های پلاستیکی تحت فشار از حدود 1950 میلادی بود.

پلی اتیلن چیست؟

پلی اتیلن مصرفی از پلیمریزاسیون اتیلن تولید می شود. این مواد از مقاومت تنشی بالا و جوش پذیری بسیار خوب و مقاومت قابل توجه در مقابل خوردگی برخوردار می باشد. خصوصیات مکانیکی بسیار عالی را در لوله ها تضمین می نماید. طول عمر لوله ها 50 سال در نظر گرفته می شود.

چرا پلی اتیلن؟

1)  بهداشتی بودن این لوله ها طبق استانداردهای ملی و بین المللی و مایعات غذایی مجاز شمرده شده است.

2)  تولید این لوله ها هیچگونه آثار زیست محیطی ندارد و در مقابل حمله میکروارگانیسم ها مقاوم است چرا که ماده ای تغذیه ای برای آنها نمی باشد.

3)  تکه های این لوله دارای قابلیت بازیافتند و می توانند در موارد دیگر استفاده شوند. لوله های غیر قابل استفاده به دلیل میل شیمیایی بسیار پایین هیچگونه آثار زیست محیطی ندارند.

4)  از خصوصیات دیگر این لوله ها مقاومت در برابر سایش و خراشیدگی است چراکه لوله ها به دلیل الاسیته پایین و ضربه پذیری بالا و ضریب اصطکاک پایین و اینرسی بالای شیمیایی و بسیاری خصوصیات دیگر بهترین و ارزانترین راه حل برای انتقال مایعات با قابلیت سایندگی می باشند.

5)  پلی اتیلب بدلیل سبکی و انعطاف پذیری زیاد، از نظر قابلیت برگشت به شکل اولیه بسیار راحت تر از لوله های دیگر می باشد.

توضیحات ضربه موج:

وقتی مایع در لوله جریان دارد در اثر سرعت در جرم این مایع در حال جریان انرژی جنبشی زیادی ذخیره شده است. حال اگر این سرعت در اثر شیر فلکه بشکند این انرژی نمی تواند جذب و یا به مصرف برسد، در اثر بستن دریچه موجی در لوله ظاهر شده که دارای فشار زیاد است و باعث شکستن اتصالات لوله می شود، در نتیجه در بشکه هایی با لوله های طویل از شیرهای پیچی که زمان بستن آن ها طولانی تر است، استفاده می شود.

روش های اتصال در لوله های پلی اتیلن:

1)  جوشکاری لب به لب

2)  جوشکاری به روش الکترومینوژن

3)  اتصالات رزوه ای

حمل و نقل و بارگیری در لوله های پلی اتیلن:

لوله ها با نوارهایی محکم به هم بسته شده و باید از هرگونه نوار یا سیستم یا زنجیر فلزی خودداری کرد. و تخلیه باید حتی المقدور بوسیله نیتراک و جرثقیل های مخصوص صورت گیرد. در زمین لوله های پلی اتیلن در گوشه ای به هم مرتبط و به وسیله غلطک به محل اجرا برده می شود.

مزیت های لوله های پلی اتیلن:

-       مقاومت در مقابل حرارت تا 80 درجه سانتی گراد

-       عدم حساسیت در مقابل خوردگی

-       مقاومت بالا در برابر خوردگی شیمیایی و پوسیدگی و زنگ زدگی

-       مقاومت در مقابل نور خورشید به اشعه مادون قرمز و ماورای بنفش

-       قابلیت جوش لب به لب

-       عایق صوتی مناسب جهت استفاده در صنایع مخابراتی

-       مقاومت عالی در مقابل ارتعاشات ناشی از زمین لرزه

-       قابلیت عرضه بصورت حلقه در متراژ مختلف

-       طول عمر زیاد

-       حمل و نقل آسان بعلت سبکی

-       قابلیت استفاده در زمین های نا هموار

-       سهولت نصب و سرعت بالا در عملیات اجرایی

-       صد در صد بهداشتی

-       عدم امکان ایجاد رسوب و پوسته در دیوار لوله

موارد استفاده لوله های پلی اتیلن:

-       آبرسانی شهری ، روستایی، صنعتی، گازرسانی

-       آبرسانی کشاورزی تحت فشار و زهکشی

-       فاضلاب شهری، روستایی، صنعتی

-       پوشش کابل ها

-        پوشش لوله های فلزی

-       استفاده در ساختمان و...

کنترل کیفی:

1)  تست فشار هیدرواستاتیک و ترکیدگی توسط دستگاه مولد فشار

2)  تست درصد دوده

3)  استحکام کششی و اندازه گیری وزن مخصوص

4)  شاخص جریان مذاب

5)  برگشت حرارتی

6)  کنترل کیفی مواد و تست مقاومت در برابر ترک ناشی از تنش های محیطی

7)  کنترل ابعادی و وضعیت ظاهری

8)  اثر لوله بر آب

جلسه چهارم:

اندازه گیری کلر آب:   

در اندازه گیری شوری یکی از مهمترین عناصر کلر است، این عنصر بیشتر در مکانیسم آنزیمی گیاه شرکت می کند و به مقدار کم مورد نیاز است و کمبود آن باعث اختلال در امر فتوسنتز گیاه می شود از طرفی در برقراری تعادل الکتریکی داخل سلول نقش دارد. اساس اندازه گیری آن تیتراسیون رنگ سنجی است. برای اندازه گیری کلر 5cc از نمونه آب را با استفاده از پیپت برداشته و داخل ارلن می ریزیم. 7-6 قطره معرف کرومات پتاسیم (K2CrO4)  به نمونه اضافه می کنیم و سپس بورت را با نیترات نقره  AgNo3 پر کرده و با استفاده از آن تیتر را آغاز می کنیم. برای اندازه گیری کلر از نیترات نقره به عنوان تیتر کننده استفاده می شود که به No3 و  Ag تبدیل می شود که کلر در ترکیب با یون نقره تشکیل AgCl  می دهد و رسوب می کند.

AgNo3+Cl                    AgCl    +No₃                                                                                  

زمانیکه کلر نمونه آب به پایان برسد دیگر AgCl تولید نمی شود و در این زمان اولین قطره AgNo3 به محیط وارد شده و باعث می شود نقره با کرومات پتاسیم تولید کرومات نقره دهد و ایجاد رنگ آجری کند که با ایجاد رنگ آجری به پایان تیتراسیون رسیده و میزان نیترات نقره مصرفی را برای اندازه گیری کلر آب یادداشت کرده و محاسبات را بر اساس میلی اکی والان بر لیتر meq/lit انجام می دهیم.

K2CrO4+2AgNo3                    Ag2CrO4+2KNo3

محاسبات:

 Cl -  = [       V*N      ]  *  1000                                       

                                                                     (حجم عصاره)         

 N : میزان نیترات نقره مصرفی برای اندازه گیری کلر.

جلسه پنجم: (بازدید 1)

آبیاری قطره ای:

آبیاری قطره ای عبارتست از پخش آهسته آب بر سطح یا زیر خاک بصورت قطرات مجزا، پیوسته جریان باریک یا اسپری ریز از طریق قطره چکان هایی که در طول خط انتقال آب قرار دارد.

طرز کار کلی سیستم قطره ای:

در آبیاری قطره ای آب از یک شبکه لوله کم فشار بصورت یک الگوی از قبل تعیین شده پخش می گردد وسیله خروج آب به خاک قطره چکان نام دارد. قطره چکان ها از طریق یک نازل باریک یا مسیر جریان طویل فشار موجود در شبکه لوله را کاهش می دهند و موجب کاهش دبی تخلیه تا حدود چند گالن بر ساعت می شوند. آب بعد از خروج از قطره چکان توسط نیرو های کاپیلاریتی و ثقل در نیمرخ خاک جریان می یابد بنابراین سطحی که بوسیله هر قطره چکان خیس می شود با عوامل محدود کننده جریان افقی آب محدود می گردد. در سیستم قطره ای دور آبیاری یک روز و حتی در صورت نیاز کمتر امکان پذیر است.

اجزای اصلی:

واحد کنترل مرکزی شامل ایستگاه پمپاژ، تجهیزات تصفیه، وسایل تزریق کود و مواد شیمیایی، کنترل کننده یا کنترل کننده های اصلی فشار، شیرهای آب و وسایل اندازه گیری آب می باشد. لوله های اصلی آب را از منبع به مانیفولدهای متصل به لوله های اصلی توسط شیرهای کنترل منتقل می سازند. مانیفولدها به لوله های فرعی از یک یا دو جهت متصل شده و آب می رسانند. آنها ممکن است بر سطح زمین نیز قرار گیرند اما معمولا زیر خاک مدفون هستند. سر لوله ها که موازی و متصل به مانیفولد هستند آب را در اراضی شیب دار به دو یا پنج لوله فرعی منتقل می نمایند. لوله های فرعی از جنس شلنگ یا لوله پلی ولفین یا P.V.C می باشند. لوله فرعی آب را به قطره چکان می رساند اما لوله های باریک متخلخل تک محفظه ای و دو محفظه ای سوراخ هایی دارند که آب را پخش می نمایند کنترل کننده های فشار، شیرهای آب و صافی های ثانویه معمولا در ورودی مانیفولدها، سر لوله ها یا لوله های فرعی قرار دارند.

واحد کنترل مرکزی:

واحد کنترل اصلی سیستم آبیاری قطره ای شامل وسایل اندازه گیری دبی، شیرهای آب، تزریق کننده های اتوماتیک، کنترل کننده های فشار و صافی های مورد نیاز برای کار پیوسته سیستم می باشد. صافی های ثانویه یا توری های ایمنی اغلب در ورودی های مانیفولد یا سر لوله های فرعی قرار دارند. تزریق کننده ها برای پخش کود، قارچ کش و مواد دیگر به درون لوله ها بکار می روند.

صافی های شنی:

صافی های شنی درجه بندی شده دارای سنگریزه و شن با قطرهای معین در داخل یک مخزن استوانه ای است. با عبور آب از این مخزن سنگریزه و شن فرآیند تصفیه مقادیر زیاد شن ریز و مواد آلی بکار می رود این صافی ها بنحوی ساخته می شوند که بتوان آنها را بطور اتوماتیک با عبور جریان معکوس آب شستشو داد.

صافی های توری:

این توری ها ساده بوده و موثرترین وسیله برای صاف کردن آب محسوب می گردد در چنین صافی ها قطر حفره و مقدار کل مساحت دهانه باز و راندمان و حدود بهره برداری را تعیین می کند.

مزایای آبیاری قطره ای:

آسانترین راه آب دادن به هز گیاه مانند درختان و تاک هاست و کمبود رطوبت خاک را قبل از پیدایش مکش بالا بر اثر مصرف آب بوسیله آب از طریق تبخیر و تعرق برطرف می سازد. یک سیستم آبیاری قطره ای به علت کاربرد موثر آب و نیروی کارگر دارای مزایای آگرونومیکی، آگروتکنیکی و اقتصادی منحصر به فرد ایت.

معایب آبیاری قطره ای:

هزینه نسبتا بالا

گرفتگی قطره چکان ها

ایجاد شوری موضعی و پخش نا منظم رطوبت خاک

از معایب اصلی سیستم های آبیاری قطره ای به شمار می آیند.

جلسه ششم:

اندازه گیری سرعت آب (دبی آبراهه) :

می توان سرعت آب را به چند روش کلی اندازه گیری کرد:

الف) اندازه گیری با بهره گیری از جسم شناور یا مواد رنگی

ب) اندازه گیری به کمک مولینه

ج) بهره گیری از موج ها و الکتروسوند.

توزیع سرعت آب در یک لوله یا مقطعی از نهر یا آبراه، یکنواخت نیست و بستگی به ریخت مقطع، زبری جداره آبراه، عمق آب و پیچ و خمهای آبراه دارد . روی هم رفته سرعت آب در کف، آبراه به سبب اصطکاک آب با کف کمتر از سرعت در سطح آب است.

نیمرخ توزیع عمودی سرعت بگونه توانی است، با این فرض که در آن سرعت آب در فاصله y از کف بستر از معادله زیر بدست می آید:

V_y=V_I hⁿ                                                                                                                                                        

که V_y سرعت در فاصله y از کف آبراه

V_I سرعت در یک متری بالای کف کانال

و n  ضریبی است که برای رودخانه های طبیعی نزدیک به 7/1 است.

روی هم رفته سرعت میانگین در عمق 0/4 h از کف و یا 0/6 h از سطح آب رخ می دهد.

زمانیکه ابزار بسنده برای اندازه گیری آب در دست نباشد، می توان با بهره گیری از جسم شناور سرعت آب را اندازه گیری کرد. بهره گیری از جسم های شناور آسانترین روش اندازه گیری سرعت آب است. برای این کار باید در آغاز طول مشخصی از آبراه یا جوی را به شیوه ای برگزید که نخست مسیر مستقیم باشد و دوم اینکه کمترین افت و خیزهای سطح مقطع را داشته باشد سوم اینکه شکل سطح مقطع تا آنجا که شدنی ست منظم باشد. بگونه ای که تقییرهای شایانی در سطح مقطع و شیب کف دیده نشود. درازای آبراه باید به اندازه ای باشد که جسم شناور دست کم 20 ثانیه در مسیر حرکت کند.

در ابتدا برای بالا بردن دقت کار آغاز و پایان مسیر گزینش شده را به کمک طناب یا چوبهای راستی محدود می کنیم که آنها باید عمود بر راستای جریان باشند سپس با رها کردن جسم شناور در چند متری بالاتر از آغاز مسیر زمان سنج را آماده می کنیم همین که جسم شناور به زیر طناب یا چوبی رسید که در آغاز مسیر است زمان سنج را روشن می کنیم و همراه با جسم شناور به راه می افتیم. هرگاه جسم به پایان مسیر رسید زمان سنج را خاموش می کنیم و زمانی را یادداشت می کنیم که جسم شناور در راه بوده است. با تقسیم طول مسیر به زمان، سرعت جسم شناور به دست می آید. برای افزایش دقت اندازه گیری نیاز است این کار را چند بار انجام داد و در پایان میانگین اندازه گیری ها را با نام سرعت میانگین آب برای بدست آوردن دبی یاداشت کرد. در ضمن چون سرعت آب در سرتاسر ژرفای آبراه یکسان نیست و از سویی شدنی نیست که وزش باد سطحی خطای بیشتری در سرعت جسم شناور پدید بیاورد، بهتر است جسم شناور را به شیوه ای بکار برد که سرعت بدست آمده نمایانگر سرعت واقعی تری از آب باشد. برای انجام این کار بهتر است از جسم های شناوری بهره گیری شود که بخشی از آنها در درون آب و تا آنجا که می شود نزدیک به کف آبراه حرکت کند. همچنین می توان از جسم های پلاستیکی کروی یا صفحه ای بهره گیری کرد که به ته آنها نیز زنجیر سبکی آویزان شده است بگونه ای که زنجیر یا میله درون آب جا داشته باشد چنانچه جسم های شناور در دسترس نبودند می توان از جسم های شناور معمولی مانند تکه چوب یا قوطی کبریت و... بهره گیری کرد در آن هنگام نیاز است که سرعت بدست آمده در ضریبی همانند K ضرب شود که بین 85/0 تا 95/0 متغیر است تا سرعتی بدست آید که نزدیک تر به سرعت میانگین است.

V= KV_f                                                                                                                                                              

V سرعت میانگین آب و V_f      سرعت جسم شناور در سطح آب بر پایه متر بر ثانیه هستند. برای افزایش دقت اندازه گیری سرعت آب پیشنهاد می شود کار اندازه گیری چند بار انجام شود. این روش دارای دقتی در حدود 90% است.

بهره گیری از مواد رنگی:

بجای بهره گیری از جسم شناور، می توان از ماده رنگی نیز بهره گیری کرد. اصول کار همانند بکار بردن جسم شناور در تعیین سرعت آب است باید طول معینی از آبراه را بر گزید آغاز و پایان مسیر را به کمک بند یا چوب مستقیمی محدود کرد به شیوه ای که عمود بر راستای جریان باشد. یک ماده رنگی که رنگ آن در آب دیده شود همانند پرمنگنات پتاسیم را باید بگونه ای یکجا و آنی در آغاز مسیر در آب ریخت و پس از رسیدن رنگ به پایان مسیر زمانی را یادداشت کرد که رنگ در آب ریخته شده و به پایان مسیر رسیده است. با تقسیم طول مسیر طی شده به زمان، سرعت آب به دست می آید البته باید به دو نکته نگرش داشت:

1)  چون رنگ، با تلاطم و حرکت جریان، با آب مخلوط می شود، می توان گفت که سرعت بدست امده نمایانگر سرعت میانگین است و نیازی به بهره گیری از ضریب K نیست.

2)  شدنی است که جبهه حرکت رنگ، بگونه ای یکنواخت به انتهای مسیر نرسد در آن هنگام باید با نگرش به آغاز و پایان جبهه حرکت رنگ، حالت میانگین را به یاد داشت. برای دقت بیشتر به هنگام بهره گیری از رنگ چنانچه حرکت رنگ یکنواخت نباشد و رسیدن رنگ ها به پایان آبراه همزمان نباشد، بهتر است چند بار، کار اندازه گیری را انجام داد و آنگاه میانگین اندازه گیری ها را برای بدست آوردن سرعت میانگین بکار برد.

جلسه هفتم:

سرریز ها:

یک سرریز در ساده ترین شکل خود عبارتست از تیغه ای از چوب  فلز و یا بتون که سوراخی با ابعاد ثابت تا لبه ی بالایی اش در آن ایجاد شده باشد. اجزای اصلی عبارتست از بدنه سرریز تاج سرریز و اشل اندازه گیری سطح آب

تقسیم بندی سرریزها:

سرریزها را می توان بر حسب یکی از پارامتر های زیر تقسیم بندی کرد:

1-شذایط آزاد یا مستغرق

2-ضخامت تاج سرریز

3-فشردگی یا عدم فشردگی جریان

4-شکل سرریز

شرایط آزاد و یا مستغرق بودن سرریزها:

در حالتی که سطح آب در پایین دست سرریز آنقدر پایین باشد که هوا بتواند به سهولت در زیر سفره آب (Nappe) حرکت نماید جریان را آزاد گویند. تحت این شرایط جریان پایین دست روی دبی عبوری اثری نداشته و با اندازه گیری عمق آب در بالا دست و محل مشخص و نیز استفاده از روابط سرریزها مقدار جریان آب محاسبه می شود. در حالتی که سطح آب پایین دست از تاج سرریز بالاتر قرار گیرد به نحوی کخ عمق آب بالای تاج در پایین دست ٪66 عمق تیغه آب روی سرریز بیشتر باشد جریان مستغرق بوده و فرمول های مورد استفاده باید بر حسب درصد استغراق تصحیح گردند. شرایط مطلوب برای استفاده از سرریزها جریان آزاد است و جز در موارد استثنایی طراحی سرریز در حالت مستغرق توصیه نمی شود.

ضخامت تاج سرریز:                        

سرریزها از جهت ضخامت تاج با دو گروه سرریزهای لبه تیز و سرریزهای لبه پهن تقسیم می شوند. سرریزهای لبه تیز در اندازه گیری مقدار جریان آب از دقت بیشتری برخوردار هستند.

شکل سرریزها:

از میان اشکال موجود 3 شکل معمول تر است که عبارتند از:

1-سرریز مستطیلی شکل

2-دوزنقه ای ( سیپولتی)

3-سرریز مثلثی

1)سرریزهای لبه تیز مستطیلس شکل: این سرریز معمول ترین نوع سرریز در اندازه گیری جریان می باشد. سرریزهای مستطیلی دو نوع اند:

الف) با فشردگی کامل

ب) بدون فشردگی

2) سرریزهای دوزنقه ای(سیپولتی): این سرریز توسط مهندس ایتالیایی به نام سیپولتی طراحی گردیده و دارای این خاصیت است که در حالت فشردگی کامل بده آن حدودا با بده سرریز مساطیلی بدون فشردگی و با عرض مساوی برابر است.

دقت در اندازه گیری این سرریز کمتر از سرریز مستطیلی و مثلثی می باشد. این سرریز باید در حالت فشردگی کامل مورد استفاده قرار گیرد.

3) سرریز مستطیلی شکل: سرریز مستطیلی شکل با زاویه 90 درجه و کمتر از آن ساخته می شود.

موارد کاربرد سرریزها:

سرریزها در هر جا که بار آبی لازم فراهم باشد به عنوان سازه های اندازه گیری در مسیر خریان اصلی و یا به همراه خعبه تقسیم ا و یا در ترکیب با آبگیرها مورد استفاده قرار می گیرند.

محاسن:

1-قادر است که در محدوده وسیع از جریان اندازه گیری را با دقت کامل انجتم دهد.

2-سادگی کار ساختمان و نصب

3-بصورت ترکیبی با آبگیره ساخته می شود

4-با سازه های تقسیم آب بکار گرفته شود.

5-علاوه بر حالت ثابت می تواند متحرک یا قابل تنظیم باشد.

معایب:

1ـ نسبت به سایر وسایل اندازه گیری افت بار نسبتا زیادی را به شبکه تحمیل می کند.

2- ورودی سرریز باید مداوما تمیز گردد و عاری از رسوب و علف های هرز باشد.

3- به آسانی می توان تنظیم آن را به هم زد و سهم بیشتری از آب را به خود اختصاص داد.

4- در مورد سرریزهای متحرک مقداری نشت در اطراف سرریز وجود خواهد داشت.

جلسه هشتم:

اندازه گیری PH خاک به روش الکتریکی:

این روش بر اساس اختلاف پتامسیل غلظت یون های هیدروژن یک محلول شناخته شده و محلول مورد اندازه گیری استوار است. بدین منظور دستگاه های اندازه گیری الکتریکی بنام PH متر مجهز به دو الکترود (شیشه ای و گالومل) ساخته اند که در آن اندازه گیری PH با دستور العملی ساده و سریع امکان پذیر است.

آنچه در تعیین آزمایشگاهی PH اهمیت دارد انتخاب روش یکنواخت و اصولی در آماده نمودن نومونه مورد اندازه گیری است با توجه به اینکه نمونه های خاک در طبیعت بطور یکسان مرطوب نیستند و گاهی رطوبت آنها آنقدر کم است که جریان الکتریسیته به زحمت از خاک عبور می کند لدا در اندازه گیری PH همواره سعی می شود که خاک را مصنوعا با آب مقطر به رطوبت شناخته شده یی برسانند.

در انتخاب نسبت وزنی خاک به آب در نمونه مورد آزمایش تجارب بسیاری از محققین نشان داده است که اندازه گیری PH بر روی گل اشباع روشی سریع تر و تطابق آن با وضع طبیعی خاک بیشتر است.

گل اشباع تهیه شده را به مدت یک ساعت به حال خود می گذارند و پس از بهم زدن مجدد نمونه برای اندازه گیری PH آماده خواهد بود. معمولا برای کنترل و اطمینان بیشتر قبل از تعیین PH نمونه مورد آزمایش اندازه گیری ابتدا بر روی دو نمونه از محلول شناخته شده با PH های معین ( مثلا 4 و 7) انجام می شود و انحراف عقربه دستگاه بر روی صفحه مدرج تنظیم می گردد.( محلول های شناخته شده با PH معین را محلول های تامپون یا محلول های بافر می نامند.)

تمیز نگه داشتن الکترودها و دقت در تنظیم درجه حرارت از اساس کار است. معمولا PH متر دارای محلول های تامپون مخصوص به خود می باشدیا اینکه می توان محلول های استاندارد تامپون را مستقیم از شرکت های داروهای شیمیایی تهیه کرد.

طرز کار با دستگاه PH متر :

PH متر دستگاهی است که غلظت یون هیدروژن H⁺ را در محلول اندازه گیری می کند.

PH را می توان بصورت رابطه زیر نمایش داد:

PH=Log 1   = -Log(H⁺)                                                         

(H⁺)                                                                                                                 

^{این دستگاه از PH 0 تا 14 را نشان می دهد و از سه قسمت تشکیل شده است:}

^{1-                 الکترود ترکیبی Combined electrode}

2-            آمپلی فایر

3-            ولت متر

در Com.electrode الکترود شیشه ای بکار رفته که انتهای این الکترود از شیشه مخصوص ساخته شده که نسبت به یون هیدروژن حساسیت دارد این قسمت از الکترود از طرف داخل با اسیدکلریدریک ( که غلظت آن همیشه ثابت است) در تماس است و از طرف خارج با محلول مورد آزمایش.

تفاوت غلظت یون هیدروژن در داخل و خارج الکترود ایجاد اختلاف پتانسیل می کند که این اختلاف پتانسیل بوسیله ولت متر اندازه گیری می گردد. ولی قبل از آنکه جریان به ولت متر برسد اختلاف پتانسیل بوسیله آمپلی فایر تقویت می شود که ولت متر قادر به اندازه گیری آن باشد.

برای آنکه جریان برق در شبکه الکتریکی دستگاه کامل بشود مولکول های HCl که در الکترود دومی وجود دارد باید دائما به خارج نفوذ کرده و وارد محلول مورد آزمایش بشوند. هر چند وقت یکبار باید به الکترود  KCl 3mol اضافه نمود.

طرز کار:

1-دستگاه را بوسیله دکمه قرمز رنگ جلو دستگاه روشن کنید.

2-دکمه Stand by را فشار داده تا آمپلی فایر آن گرم شود.

3- درجه حرارت PH متر را بوسیله پیچ مخصوص که روی دستگاه است مطابق درجه خرارت محلول تنظیم کنید.

4- الکترود را که قبلا در آب مقطر قرار دارد خارج نموده و در محلول تامپون استاندارد که PH ثابت و مشخص دارد قرار بدهید. بطوریکه الکترود به ته ظرف نچسبد و حدود 3-2 سانتی متر داخل ظرف قرار گیرد.

5- دکمه PH را فشار دهید در این حالت ولت متر PH نا معینی را نشان می دهد.

6- بوسیله پیچ مخصوص که کلمه U_{comp در زیر آن نوشته شده است عقربه ولت متر را طبق PH محلول بافر روی PH مورد نظر تنظیم کنید. اگر مثلا PHمحلول تامپون مساوی 7 می باشد عقربه را بر روی 7 قرار دهید. به این ترتیب دستگاه بر اساس یک PH معین میزان شده و آماده برای اندازه گیری PHمحلول مورد آزمایش است.}

_{7- قبل از آنکه الکترود را جهت اندازه گیری PH محلول مورد آزمایش از محلول بافر خارج نمایید باید جریان برق را از الکترود خارج کنید. به این منظور دکمهStand by را بزنید.}

_{8- پس از خارج نمودن الکترود آن را با آب مقطر به دقت بشویید و سپس در محلول مورد آزمایش قرار دهید.}

9- دکمه PH را فشار دخید و PH محلول مورد آزمایش را با دقت 1/0 بخوانید.

10- هر دفعه که محلول مورد آزمایش را عوض می کنید الکترود را با آب مقطر بشویید.

اندازه گیری هدایت الکتریکی خاک: Ec یا Electric conductivity

سهولت عبور از محلولی واقع بین دو الکترود به فاصله یک سانتی متر از هم (سطح الکترود یک سانتی متر مربع).  معرف هدایت الکتریکی آن محلول است.

هر قدر غلظت املاح محلول (شوری) در عصاره خاک بیشتر باشد هدایت الکتریکی آن زیادتر خواهد بود بطوریکه میزان این هدایت می تواند وسیله یی برای اندازه گیری غلظت محلول باشد. در عمل دستگاهی به همین نام موجود است که با قرار دادن عصاره خاک در کپسول های مخصوص و بر قراری جریان الکتریسیته از داخل محلول هدایت الکتریکی عصاره اندازه گیری و از روی آن غلظت املاح محلول ارزیابی می شود.

هدایت الکتریکی خاک را به دو روش می توان اندازه گیری کرد:

1)هدایت الکتریکی گل اشباع شده

2)هدایت الکتریکی عصاره اشباع شده.

 امروزه فقط به هدایت الکتریکی عصاره اشباع شده اکتفا می کنند. زیرا با تعیین هدایت الکتریکی گل اشباع شده می توان از روی فرمول تجربی هدایت الکتریکی گل اشباع شده را نیز تعیین نمود. طبق نظریات متخصصین امریکا خاک ها را از نقطه نظر هدایت الکتریکی می توان به چند بخش تقسیم کرد:

-      خاک غیر شور Ec=2 mmhos/cm                      

-      خاک کمی شور Ec=2-4 mmhos/cm                 

-      خاک شور متوسط Ec=4-8 mmhos/cm             

-      خاک بطور کامل شور        Ec=8-16 mmhos/cm

-      خاک خیلی شور Ec>16 mmhos/cm                  

میزان هدایت الکتریکی یک محلول در درجات حرارت مختلف متفاوت است وقتی درجه حرارت یک درجه سانتی گراد تقلیل می یابد از میزان هدایت الکتریکی محلول ٪2 کاسته می شود به همین دلیل در هر اندازه گیری درجه حرارت عصاره را نیز تعیین و میزان هدایت الکتریکی اندازه کیری شده را در ضریب حرارتی مربوطه ضرب می نمایند. تا این هدایت برای کلیه نمونه ها در درجه حرارت معینی منظور گردد. ( معمولا در 20 یا 25 درجه سانتی گراد) در دستگاه های مدرن معمولا عقربه ای تعبیه شده که با قرار دادن آن بر روی درجه حرارت اندازه گیری شده عمل تصحیح بطور خودکار انجام می شود.

K = C           

CR

K= ضریب دستگاه

C= عدد قرائت شده از جدول

CR= عدد قرائت شده از دستگاه

در دستگاه PH متر اختلاف پتانسیل بین یون های هیدروژن آب و محلول داخل الکترود ( محلول اشباع کلرور پتاسیم) توسط خلل و فرج ها ایجاد می شود.

به ازای هر 1/59 میلی ولت اختلاف پتانسیل 1 واحد PH داریم که با هم نسبت مستقیم دارند.

PH=8                 K=0/1                Ec=11/14m/s               

                        6/19=دما                                25=درجه حرارت

                 (آب شورتر بود) 

چون Ec بالاست با واحد M نشان نمی دهند و با ms نشان می دهند.

Ec  =   991 ms                                                           

= 492 ppm                                                           

                                                            (تغییر واحد)  

جلسه نهم:

تعیین مقدار سولفات ها (So₄) ( گچ Ca So₄) در عصاره اشباع خاک:

5cc  عصاره اشباع خاک + 5cc استون را داخل لوله آزمایش می ریزیم و به مدت چند دقیقه تکان می دهیم و بعد به مدت 5min در حالت ساکن نگه می داریم اگر رسوب سفید رنگ (گچ) در ته لوله ته نشین شد ادامه آزمایش را انجام می دهیم وگرنه آزمایش به پایان می رسد و خاک فاقد گچ است.

اگر رسوب سفید رنگ ته نشین شد بصورت مجزا 20cc عصاره اشباع + 20cc استون را داخل لوله آزمایش ریخته و به مدت 5min تکان می دهیم و بعد به مدت 10min به حالت ساکن نگه می داریم تا رسوب گچ بوجود بیاید و بعد به مدت 3min در داخل تیوپ مخصوص دستگاه سانترفیوژ قرار می دهیم ( با دور 2000 در دقیقه). لوله آزمایش را به آرامی از داخل دستگاه خارج کرده بدون اینکه محلول داخل لوله تکان بخورد و رسوب جابجا شود. مایع روی محلول را خارج کرده و 10cc استون را به مایع اضافه کرده و دوباره مایع حاوی استون را به مدت 5min بهم می زنیم و به مدت  10min در حالت ساکن نگه می داریم و بعد به مدت  3min ( با دور 2000 در دقیقه) در داخل دستگاه سانتریفیوژ قرار می دهیم و بعد بدون اینکه رسوب جابجا شود مایع را جدا کرده و بعد به مایع 40cc آب مقطر اضافه می کنیم و محلول را تکان می دهیم و با دستگاه Ec متر Ec را حساب می کنیم.

فرمول: meq ( CaSo₄ ) = Ec * 10³ * 12/5                       

Lit                                                                                

جلسه دهم:

اندازه گیری دبی در مناطق کوهستانی:

در مسیرهایی کا اندازه گیری سطح مقطع دشوار است و یا به سبب جریان های بسیار آشفته اندازه گیری سرعت آب با روش های معمولی انجام شدنی نیست و یا مسیر آب از سرزمین های کوهستانی با شیب های تند و مقطع های نا منظم می گذرد روش بهره گیری از مواد شیمیایی یا ردیابی بکار گرفته می شود. گرچه در این روش سرعت آب و سطح مقطع بگونه ی مستقیم بکار گرفته نمی شود اما بنیان کار بر پایه ی همان فرمول پیوستگی است. در این روش طولی از مسیر بین دو مقطع را بکار می برند بگونه ای که حجم معینی از آب که در طول دلخواه از مقطع نخست می گذرد از مقطع دوم نیز بگذرد و جریان آب دائمی باشد. برگزیدن ردیاب که گونه ای ماده ی شیمیایی است در این روش مهم است و باید دارای ویژگی های زیر باشد:

الف) به آسانی در آب و درجه حرارت معمولی حل شدنی باشد.

ب) از سوی گیاهان آبزی و مواد دیگردر رودخانه جذب نشود.

ج) در آب رودخانه موجود نباشد و یا بسیار کم باشد.

د) پیامهای زیست بومی نداشته باشد.

ه) هزینه ی اندکی داشته باشد.

و) بتوان به آسانی هزینه های کم آن را شناسایی و اندازه گیری کرد.

سدیم دی کربنات در گروه ردیابی هایی است که بیشتر ویژگی هارا داراست. همچنین به کمک روش رنگ سنجی به آسانی اندازه گیری شدنی است. می توان سدیم یدید- سدیم نیترات و منگنز سولفات را نیز بکار برد. سدیم کلراید یا نمک طعام معمولی یکی دیگر از ردیاب های در دسترس ارزان است که می توان با تعیین هدایت الکتریکی آب به آسانی غلظت آن را بدست آورد. مواد رادیو اکتیو را هم می توان با دقت بسیار زیادی برای اندازه گیری بکار برد ولی از دیدگاه زیست محیطی بی خطر نیستند. روش ردیابی با مواد شیمیایی به دو شیوه انجام می شود:

الف) تزریق با دبی ثابت

ب) تزریق بگونه ی ناگهانی

1-تزریق با دبی ثابت: بر پایه ی فرمول پیوستگی می توان معادله ی ساده ی زیر را برای این آزمایش بکار برد:

QC₀ +Qc₁ = ( Q+q ) C₂                                                       

Q : دبی رودخانه ( متر مکعب بر ثانیه)

C₀ : غلظت ماده شیمیایی در رودخانه ( پیش از افزودن ماده شیمیایی)

q : دبی ماده شیمیایی که در آب رودخانه بگونه ی یکنواخت افزوده می شود ( متر مکعب بر ثانیه)

C₁ : غلظت ماده شیمیایی که با دبی q بگونه یکنواخت در آب تزریق می شود.

C₂ : غلظت ماده شیمیایی در آب رودخانه پس از اختلاط کامل.

 با اندازه گیری غلظت های  C₁ و C₂ و همچنین با مشخص بودن اندازه ی C₁ و q به آسانی می توان اندازه ی Q یعنی دبی رودخانه را از معادله ی زیر بدست آورد که شکل دیگری از معادله بالاست:

Q = q  C₁ - C₂           

C₂ - C₀        

می توان این آزمایش را با نمک طعام نیز انجام داد که ارزان بها و دسترسی به آن آسان است.

کنترل علف هرز سویا در منطقه استان گلستان

کنترل علف هرز سویا در منطقه استان گلستان مهم بوده و این محصول را می توان از قبل از کشت تا برداشت سم پاشی نمود ........

کنترل علف هرز سویا :

کنترل علف هرز سویا در منطقه استان گلستان مهم بوده و این محصول را می توان از قبل از کشت تا برداشت سم پاشی نمود علی رغم این گستره ی زمانی سم پاشی در مورد سویا، اما تنوع علف کش نداریم یکی از روشهای کنترل قبل از کشت ماخار کردن می باشد.

ماخار کردن : یعنی بعد از برداشت گندم ،40-30روز قبل از کشت سویا زمین را آبیاری کنیم که این عمل باعث سبزشدن وجوانه زدن علف های هرز یکساله می شود و کنترل آنها نیز راحت تر می شود.

 اگر درست  قبل از کشت سویا زمین را آبیاری کنیم به این عمل هیرم کاری گویند وارتباطی به کنترل علف هرز ندارد.

سوالاتی که باید در زمینه کنترل علف های هرز از کشاورز پرسیده شود:

1-    سبک یا سنگین بودن بافت خاک ← اگر بافت خاک سنگین باشد دوز سم را باید زیاد کرد

2-    شوری بودن خاک

3-    مقدار ماده آلی خاک← اگر ماده آلی خاک زیاد باشد دوز سم مصرفی  را باید زیاد کنیم

4-    رطوبت خاک

5-    فلور علف های هرز

6-    میل کشاورز برای از بین بردن پهن برگ کشی یا باریک برگ کشی

7-    دانستن کشت بعدی ← کشت گندم یا کلزا (به علت حساسیت محصول نسبت به دوام سم)

سموم مورد نیاز برای از بین بردن علف های هرز سویا(قبل از کاشت  pre plant) از خانواده دی نیتروآنیلین ها :

ترفلان ، سونالان ، کوبکس واستمپ

از بین این سموم ،استمپ(Stomp) برای سویا کاربرد نداشته وبرای علف های هرز ذرت و پیاز استفاده می شود.

ترفلان :معمول ترین و پرمصرف ترین سم بخصوص در دانه های روغنی مثل، سویا ، کنجد، کلزا ، گلرنگ وآفتابگردان می باشد.این سم خاک مصرف و یک سم گیاهچه کش بوده وبذر کش نمی باشد یعنی در واقع سمی که بذر کش باشد وجود ندارد. پس در این صورت بذر باید جوانه بزند تا آنرا جذب کند و محل جذب این سم منطقه طوقه و ریشه می باشد .

دو مشخصه مهم ترفلان :1- تصعید می شود یعنی فشار بخار آن زیاد می باشد 2- تجزیه  جلوگیری از تجزیه نوری قوطی آن  تیره رنگ می باشد. ترفلان علف کشی با دوام است مشروط به اینکه به خوبی با خاک مخلوط شود(دوام تا9ماه ). در هنگام مصرف این سم این نکته را باید در نظر گرفت که عمق شخم تا 7 سانتیمتری خاک باشد زیرا اگر عمق شخم بیشتر باشد میزان آن رقیق شده و اثر آن کم می شود ( بذر علف هرز نیز در عمق 7 سانتیمتری خاک وجود دارد).

وجود آب نیز باعث کاهش دوام این سم می شود یعنی اگر خاک مرطوب باشد دور خاکدانه مرطوب بوده وجایی برای اتصال سم به خاکدانه وجود ندارد وخطر تجزیه نوری وتصعید زیاد می شود ولی اگر خاک خشک باشد دوام زیاد را به دنبال دارد .

اگر کشت بعد از سویا  گندم آبی باشد  سم را به صورت خشک زده و بعد از آن زمین را آب می دهیم ودر صورت دیم کاری گندم ایمنی بیشتر بوده و بعد از سم زدن ،زمین توسط کشاورز یا آب باران آبیاری می شود.

دانستن طیف علف های هرز می تواند ما را در انتخاب سم ودوز مصرفی آن کمک کند و در مواقعی کشاورز با یک یا دوعلف هرز بیشتر مشکل دارد ( مثلاً گاو پنبه وتوق) که در این صورت این سم گاوپنبه را به علت روغنی بودن آن کنترل نمی کند و توق را بهتر کنترل می کند. با وجود اینکه ترفلان یک باریک برگ کش است ولی قیاق را کنترل نمی کند. سونالان نیز یکی دیگر از علف کش های خانواده دی نیتروآنیلین بوده ونسبت به ترفلان گران تر، کم دوام تر ودارای فشار بخار کمتر وطیف علف کشی وسیع تری  می باشد. ترفلان نمی تواند علف های هرز خانواده سولاناسه (عروسک پشت پرده ، تاتوره ، تاجریزی سیاه) را کنترل کند ولی سونالان نیز می تواند آنها را کنترل کند.

ترفلان> سونالان> کوبکس> استمپ

د راین بین ترفلان دارای بیشترین فشار بخار وباید زود با خاک مخلوط شود واستمپ دارای کمترین فشار بخار بوده وحتی به صورت پیش رویشی نیز می توان از آن استفاده کرد. همچنین اگر دوام سم نیز برای ما مهم باشد با توجه به محصول بعدی از سمی که دارای دوام کمتری می باشد نیز استفاده می کنیم.

اگر متوجه شدیم که علف های هرز رشد کرده وروئیده اند سموم pre plant  را حذف کرده وبه جای از سموم پیش رویشیpre emergence  استفاده می کنیم .

علف کش های پیش رویشی مانند: آلاکلر، گل (Goal) و سنکور

سنکور نیز یک سم خاک مصرف بوده و انتظار داریم مثل ترفلان از گیاهک جذب شود ولی جذب سنکور از قسمت طوقه و برگهای اولیه می باشد. آزاد بودن این سم بلامانع بوده و اگر خاک مرطوب باشد اثر آن بیشتر می باشد.

اگر خاک مزرعه شنی(سبک) باشد امکان شستشوی سنکور زیاد است و به اعماق می رود و برای سویا ضرر دارد پس دوز سم را پایین می آوریم.مقدار دوز مصرفی سنکور به طیف علف هرز نیز بستگی دارد اگر هدف از بین بردن کلزا در سویا باشد مقدار 5/0کیلو در هکتار کافی می باشد اما اگر هدف کلزا نباشد وهدف همه علف های هرز باشد دوز سم را بالا می بریم .

مصرف سنکور درشرایط  گلخانه نیز ممنوع می باشد.

شدیدترین کنترل زمانی است که خاک شنی ،مرطوب وگیاه در معرض تبخیر شدید باشد. دوام سنکور در خاک 2ماه بوده و به خاطر دوام کم  نگرانی کشت بعدی نیز از بین می رود.سنکور یک علف کش باریک برگ کش وپهن برگ کش می باشد ولی تمایل آن به پهن برگ کشی نیز بیشتر می باشد و این شاید به دلیل :

تعرق بیشتر ، نسبت طول وعرض پهنک ، گسترده نبودن سیستم ریشه باشد. سنکور به صورت پودر وتابل بوده وبه آن مواد همراه مثل رس و پودر تالک اضافه می کنند وآن را پخش می کنند.

علت معروف شدن گل (Goal) : به علت اینکه علف هرزهای سویا معروف شده و سنکور نمی تواند آنها را کنترل کند و گل نسبت به سنکوردارای قدرت وطیف علف کشی بیشتری می باشد. گل (Goal) یک علف کش باریک برگ کش وپهن برگ کش می باشد و مقدار مصرفی آن 2 لیتر در هکتار می باشد.

بخش پایانی آفات کش و سم

پروپوکسور ( Propoxur)

پروپوکسور حشره کشی است که بیشتر برای مبارزه با آفات خانگی مورد استفاده بوده است .

حشره کشی این ترکیب بعد از سمپاشی حدود 6 هفته ادامه دارد ، بعلاوه حشرات را به سرعت از پا می اندازد .

این حشره کش در مبارزه با حشراتی مثل مگس و پشه کارایی بسیار خوبی دارد . پروپوکسور تقریباً تمام ماده های پشه آنوفل ( Anopheles Albimanus ) را در مرحله تخم از بین می برد .

پروپوکسور برای زنبور عسل ترکیبی بسیار خطرناکی است و در موقع گل دهی ، درختان را نباید سمپاشی کرد . فرمولاسیون ULV شامل پروپوکسور و فوکسیم ( Phoxim ) به نسبت 4/.  لیتر در هکتار برای کنترل ملخ مراکشی توصیه شده است .

متایوکارب (  Methiocarb ) (Mesurol)

متایوکارب یک حشره کش است که به مقدار 100 گرم ماده خالص در هکتار خاصیت آفت کشی دارد . این ترکیب روی حلزون و لیسک اثر خوبی داشته و نیز به عنوان دور کنندهرندگان روی گیلاس مصرف دارد ، همچنین در ضد عفونی بزر هم به کار می رود .

در ایران به صورت پودر قابل تعلیق 50 % موجود است که برای دفع نرم تنان باغ مرکبات و گیاهان زینتی به میزان 20 -25 کیلو در هکتار به صورت طعمه مصرف می شود .

پریمیکال (Pirimor ) (Pirimicarb ) این ترکیب ناپایدارترین حشره کش کاربامات بوده و در سال 1969 به عنوان یک شته کش سریع و اختصاصی وارد بازار شده است این حشره کش هم به صورت تماسی و هم به صورت تدخینی مؤثر است وقتی روی گیاه مصرف می شود ، به سرعت نفوذ می کند ولی اثر سیستمیکی آن وقتی بروز می کند که در خاک مصرف شود ، در این صورت جذب ریشه شده و در آوند چوبی حرکت می کند .

پیریمیکال یک حشره کش مطلوب در مدیریت تلفیقی آفات است .

بندیوکارب (  Bendiocarb )

یک حشره کش تماسی گوارشی است ، که روی گیاهان زراعی تا اندازه ای اثر سیستمیک دارد . همچنین روی انواع حشرات خانگی و آفات انباری مؤثر است . این ترکیب برای مصرف داخل ساختمان ها مؤثر است. چون بوی آن کم بوده و اثرات جنبی مثل خوردگی و نیز رنگی شدن در و دیوار به علت سمپاشی بر جای می گذارد . این ترکیب در ایران به صورت پودر 80% موجود است  برای مبارزه با سوسری می توان 100 گرم آن را در 20 لیتر آب حل کرد و سمپاشی نمود .

تیودیکارب (Thiodicard )

تیودیکارب یک حشره کش از نوع اگزایم کاربامات است که دارای اثر گوارشی و تماسی بوده و علیه آفات راسته بال پولکداران ، دوبالان و سخت بال پوشان مصرف می شود . این ترکیب روی حشران مفید تأثیر کمی دارند و برای مبارزه تلفیقی توصیه می شود . در ایران به صورت فرمولاسیون روان ریز خشک 80% موجود است و علیه کرم غوزه به نسبت 75 % -1 کیلو در هکتار توصیه می شود . این حشره کش دارای خاصیت تخم کشی در برابر گونه های مختلف هلیوتیس و چندین گونه از راسته بال پولکداران است ، که این خاصیت دو دلیل عمده دارد : اول سمیت گوارشی زیاد این ترکیب برای لارو حشره است وقتی در طی تفریخ شدن شروع به هضم لایه های پوسته تخم می کنند و سم وارد بدن او می شود و دوم در بعضی حالات نتیجه اثر تماسی مستقیم با این حشره کش است . دوام اثر حشره کشی این ترکیب بعد از سمپاشی حدودا 14 روز است . تیودیکارب با بعضی از قارچ کش های دیتیوکاربامات ، ترکیبات اسیدی و بازی و نیز روغن های گیاهی قابل اختلاط نیست . مصرف لاروین به میزان بیشتر از حد توصیه شده ( 5 در هزار ) برای ضد عفونی بذر پنبه باعث اثرات منفی در سبز شدن وسرعت جوانه زنی بذر شده و آن را برای حمله پاتوژن ها حساس تر می کند . لاروین 2در هزار ، در مقایسه با فوزالون و انلوسولفان نتایج بهتری برای کنترل سوسک برگ خوار نارون داشته است .

ترکیبات سیستمیک کاربامات

آلدیکارب ، کاربوفوران ، اگزاماین اشاره کرد ، که به عنوان نمانتد کش هم کاربرد دارند .

آلدیکارب ( Aldicarb )

آلدیکارب از جمله اگزایم کاربامات هاست ، که حلالیت زیادی در آب دارد و سمی ترین آفت کش ثبت شده است . این ترکیب به صورت گرانول برای مصرف در خاک علیه آفات فرموله شده و به نسبت 5/0 - 11 کیلو در هکتار مصرف می شود . مصرف گرانول 10% آفت کش به میزان 50 کیلو در هکتار ، نماتد چغندر قند را کنترل کرده و محصول را 5/1 برابر افزایش می دهد .

کاربوفوران (Carbofuran )

کاربوفوران یک ترکیب سیستمیک طیف وسیعی با خاصیت حشره کشی ، کنه کشی و نماتد کشی است ، که به مقدار 10- 6 کیلو در هکتار برای مبارزه با آفات ریشه مخصوصا نماتد ها مصرف می شود .

اگزامایل ( Oxamyl )

اگرامایل در سال 1969 معرفی شد . این ترکیب آفت کشی است سیستمیک که علیه حشرات نماتد ها و کنه ها مصرف دارد . اکسامایل هم در خاک و هم روی گیاه مصرف می شود . گاهی هم آن را در آب سیستم قطره ای برای اثر سیستمیکی از راه ریشه حل می کنند . خاصیت سیستمیکی این ترکیب به نحوی است که در بعضی از گیاهان وقتی روی اندام های هوایی سمپاشی شود به ریشه منتقل می شود .

حشره کش های کلره

Organochlorine insecticides

خاصیت حشره کشی بعضی از ترکیبات کلره در طی جنگ دوم جهانی ، یعنی سال های 1945- 1939 کشف شد . این ترکیبات در ابتدا به عنوان حشره کش های موثر مورد استقبال قرار گرفت . هزینه تولید نسبتا کم ، اثر قاطع حشره کشی در برابر طیف وسیعی از حشرات و کم خطر بودن ظاهری این ترکیبات برای انسان و حیوانات اهلی ، همهگی از دلایل موفقیت اولیه آنها به شمار می روند .

حشره کش های کلره برای دودهه به طور وسیعی در مبارزه با آفات مورد استفاده قرار می گرفت ، ولی به علت پایداری فوق العاده و خطراتی که از جانب آنها متوجه محیط زیست وحیات وحش و انسان می شود ، مصرف اکثر آنها ممنوع شده است .

لازم به ذکر است که هر حشره کش که دارای اتم کلر باشد از جمله حشره کش های کلره نیست بسیاری از حشره کش های گروه های دیگر آفت کش هم ، دارای اتم کلر هستند .با وجود این که کمتر حشره کش کلره جدیدی در سال های اخیر عرضه شده ، اما حدود 45% آفت کش هایی که از سال 1989 تا سال 2000 وارد بازار شده اند ، دارای پیوند کلر - کربن هستند . این ترکیبات نسبت به ترکیبات مشابه بدون کلر ، کارایی بهتری دارند و نسبت سود به هزینه تولید آنها بسیار بالاتر است .

د. د . ت (DDT )

مهمترین ترکیب کلره د.د.ت است که برای اولین بار در سال 1874 به وسیله زیدلر (Zeidler ) تهیه شده ، ولی خاصیت حشره کشی آن را مولر (Muller ) هنگام جستجو برای یک حشره کش پایدار در مبارزه با بید لباس ، در سال 1939 کشف کرد . علل موفقیت اولیه د.د.ت را می توان در پایداری و دوام اثر حشره کشی آن ، تولید ارزان ، کم خطر بودن آن برای پستانداران (LD50=118-114mg/kg ) و بلاخره مؤثر بودن علیه انواع مختلف حشرات دانست . یکی از موارد مهم مصرف د.د.ت دربهداشت علیه ناقلان بیماری های انسانی نظیر مالاریا و تب زرد بود ، به طوری که برای یک دوره به خصوص تاریخی د.د.ت کاملا در مهار کردن ناقلین این بیماریها موفق بوده و شاید بتوان گفت که هیچ ماده شیمیایی سنتزی بیشتر از د.د.ت جان انسان ها را از خطر مرگ نرهانید .

د.د.ت یک حشره کش تماسی - گوارشی است ، که به آسانی از جلد حشرات عبور می کند محل تأثیر این حشره کش سیستم عصبی بوده و با نفوذ در غلاف سلولهای عصبی موازنه حساس یون سدیم و پتاسیم را به هم می زند وسرانجام انتقال پیام عصبی را مختل می کند این عمل باعث انقباض ماهیچه ای و تشنج و مرگ می شود . د.د.ت نیز مانند بعضی از حشره کش های دیگر همبستگی حرارتی منفی دارد . به آسانی در بافت چربی حل و ذخیره می شود (Cumulative effect ) . حلالیت در بافت چربی باعث می شود که مثلا اگر به گاو علوفه آلوده به د.د.ت خورانده شود ، مقدارزیادی از آن چربی شیر گاو منتقل می شود . به این دلیل که د.د.ت به وسیله آب به خوبی دفع نمی شود در چربی بدن موجودات زنده انباشته شده ودر زنجیره غذایی از موجودی به موجود دیگر منتقل می شود . بنابراین د.د.ت از نظر زیست محیطی یک ترکیب نامناسب بوده و به علت نشان دادن اثرات سرطان زایی در آزمایشگاه به عنوان یک حشره کش خطرناک تشخیص داده شده است و مصرف آن از سال های قبل در کشورهای مختلف از جمله ایران ممنوع شد .

بنزن هگزاکلراید (HCH )

این ترکیب با فرمول بسته C6H6CL6 برای اولین بار در سال 1825 ساخته و خواص حشره کشی آن در سال 1940 به طور همزمان در فرانسه و انگلستان کشف شد . حلقه تشکیل دهنده مولکول این ترکیب مسطح نبوده و به فرم صندلی است .

لیندین یک حشره کش تماسی است و اثر حشره کشی آن از راه جلد قابل توجه می باشد . این حشره کش همچنین فشار بخار بالایی داشته وبه آسانی تصعید می شود . بنابراین به صورت فشنگ های دودزا نیز برای ضدعفونی انبار و گلخانه مصرف می شود .

در ایران ایزومر گاما تحت نام آلن (Alon ) (WP 25% ) مصرف می شد . مصرف عمده آن بر علیه ملخ ، کرم طوقه بر ، آبدوزک ، به صورت طعمه مسموم بوده است . طعمه مسموم برای ملخ شامل سبوس گندم با برنج (100 کیلو گرم ) لیندین (100 تا 500 گرم ) همراه با آب کافی برای مخلوط کردن است .

ترکیبات سیکلودی (Cyclobidnes )

آلدرین ، دیلدرین ، ایزودرین ، هپتاکلر و آندوسولفون

آلدرین (Aldlin )

آلدرین در بدن موجودات زنده و نیز در مجاورت هوا و نور وخاک ، اکسیده شده و تبدیل به دیلدرین می شود . هر دو ترکیب آلدرین ودیلدرین در طبیعت پایدار هستند . آلدرین ترکیب تماسی گوارشی است ، که از راه تنفس هم باعث مسمومیت حشرات می شود . این ترکیب برای پستانداران سمیت فوق العاده دارد .

آلدرین همراه با سبوس گندم به صورت طعمه مسموم و نیز به صورت محلول برای مبارزه با ملخ دریایی و ملخ مهاجر مصرف می شده است . درمبارزه با آفات ریشه نظیر کرم سفید ریشه و آبدزدک هم تأثیر خوبی داشت . طرز تأثیر ترکیبات سیکلودین تقریباً شبیه د.د.ت و گامکسان است .

دیلدرین (Dieldrin )

دیلدرین از اکسیده شدن آلدرین به دست می آید . این ترکیب از آلدرین سمی تر بوده (LD50 = 35mg/kg ) و پایداری بیشتری  دارد .

اندرین (Enderin )

اندرین ترکیب دیگری است که ایزومر دیلدرین می باشد . اندرین ترکیبی است که برای پستانداران سمیت زیادی دارد ( LD50  = 4mg/kg ) و در ایران علیه آفات پنبه مانند کرم غوزه و کرم برگ خوار و نیز کرم خاردار مصرف می شده است . امروزه مصرف کلیه این ترکیبات در ایران ممنوع شده .

اندوسولفان (Endosulfan )

اندوسولفان که در سال 1956 معرفی شد ، یک سولفید حلقوی است و سیکلودین حقیقی نیست . این ترکیب در آب غیر محلول بوده ولی در حلال های عالی حل می شود .

اندوسولفان یک حشره کش تماسی گوارشی با خاصیت کنه کشی است . این حشره کش برای انسان نسبتاً خطرناک است (LD50 = 70-110 mg/kg ) ولی برعکس بسیاری از ترکیبات کلره در بدن موجودات زنده جمع نمی شود . همچنین در بدن انسان و نیز روی اندام های هوایی گیاه به اندوسولفان سولفات تبدیل می شود که سمیتی معادل خود اندوسولفان دارد . این حشره کش در شرایط مزرعه حدود 15 روز دوام دارد و به صورت مایع غلیظ امولسیون شونده 35% عرضه شده ودر ایران مصرف می شود .

برای ماهی بسیار خطرناک است ، ولی برای حشرات مفید نظیر زنبور عسل چندان خطری ندارد .

یکی دیگر از ترکیبات کلره که سابقاً در ایران مصرف می شده توکسافن (Toxaphen ) نام دارد که از دسته پولی کلروترپنها است . مصرف عمده توکسافن به صورت مخلوط با د.د.ت علیه کرم غوزه بوده است .

سایر ترکیبات حشره کش

1- دی نیتروفنل ها ( Dinitrophenols   )

 دی نیتروفنل ها آفت کش های طیف وسیع هستند . این ترکیبات به عنوان حشره کش ، علف کش و قارچ کش مصرف می شوند و اثر آنها روی سیستم تنفسی موجودات زنده است .

نخستین ترکیب این گروه دی نیتروکروزول (DNOC ) (Dinitro-o-cresol ) است که به عنوان تخم کش ، علف کش ، قارچ کش و تنک کننده شکوفه مصرف می شد و برای پستانداران سمی .

دینوزب ( Dinoseb ) ، بینا پاکریل (Binapacryl ) ، و قارچ کش دینوکاپ (Dinocap ) از جمله این ترکیبات هستند دینوزوب سالها همراه با روغن های معدنی به نام گبوتکس روغنی (Gebutox oil ) در بازار ایران عرضه می شد و در زمستان برای از بین بردن تخم کنه و شته مورد استفاده قرار می گرفت مصرف آن در سال 1370 ممنوع شد .

2- حشره کش های گازی  (Fumigamtx )

حشره کش های گازی ترکیباتی هستند که با فرمولاسیون های مایع ، جامد و گاز مصرف می شوند و در بالای 5 در جه سانتی گراد به حالت گاز هستند . بیشتر این ترکیبات مشتق هالوژنه هیدروکربور ها سبک می باشند .

متیل بروماید (CH3Br ) یکی از ترکیبات گازی پر مصرف است ، که نقطه جوش آن 6/3 درجه سلسیوس است این گاز دارای بو نیست . میتل بروماید سال ها برای کنترل آفات در انبارها و مکان های در بسته و نیز در خاک مورد استفاده قرار می گرفت . این ترکیب برای پستانداران سمی است و به علت اثرات مخربی که روی لایه ازون دارد ، از فهرست آفت کش های جهانی حذف خواهد شد . اتیلن دی کلراید CLCH2CH2CL ( Ethylen dichloride ) ترکیبی دیگر ی است که در خمیر آنتی تارلو مورد استفاده قرار می گرفت

از دیگر ترکیبات گازی می توان به نفتالین ، گاز سیانول و دیکلروپروپن و متام سدیم اشاره کرد .

متیل یداید و پروپارگیل بروماید (3-Bromo-1-Propyne ) (Propargy Bromide )به عنوان جانشین پیشنهاد شده اند . گاز فسفین (PH3 ) در مواردی مانند کنترل حشرات در انبار ها ، جایگزین متیل بروماید شده است ولی به علت وارد آوردن خسارت به محصولات تازه و نیز جذب شدن در روغن ، مصرف آن محدود است .

گاز دهی

گازها در همه فضا پخش شده و روی تخم ، حشره کامل و سایر مراحل زندگی اثر می گذارد سمیت یک گاز به غلظت (C ) و زمان در معرض بودن (t ) موجود زنده بستگی دارد و به صورت معادله زیر نشان داده می شود :                    C.t = K

Kعدد ثابتی است برای اندازه گیری فعالیت یک گاز مقدار k مساوی 5 میلی گرم در لیتر بر ساعت یا بیشتر است .

آفت کش های گازی معمولاً باید نقطه جوش پائینی داشته باشند . لازم به ذکر است که گاز های خاک مصرف به طور نسبی نقطه جوش بالاتری دارند تا در خاک برای مدت بیشتری بمانند .

برای یک عمل گاز دهی نکات زیر باید در نظرگرفته شود .

1- کارگران باید نکات ایمنی مانند لباس مخصوص و ماسک و غیره را رعایت کنند

2- دز و زمان گاز دهی باید به دقت محاسبه شود .

3- عمل گاز دهی به گیاهان زنده باید در تاریکی انجام شود جون ممکن است نور خورشید به گیاه آسیب برساند .

4- گاز دهی در باد و هوای سرد نباید انجام شود .

5- در مورد گاز دهی بزر ها ، رطوبت نباید از 14 % تجاوز کند چون ممکن است قوۀ نامیه بزر از دست برود .

جذب گاز بوسیلۀ اجسامی که باید گاز دهی شوند به مواد تشکیل دهنده و رطوبت بستگی دارد .

3- فرمامیدین ها ( Formamidines )

دارای عامل فرمامیدی (RN=CH-RHR ) هستند این ترکیبات روی تخم و لارو های جوان بعضی از حشرات و نیز بیشتر مراحل رشدی تنها مؤثرند اولین ترکیب این گروه به نام کلر دایمفرم این ترکیب روی تخم ، پوره و کنه بالغ مؤثر بود . کرم غوزه پنبه و دیگرحشرات راسته بال پولکداران هم مصرف می شد ، ولی در سال 1988 مصرف آن متوقف گردید . از ترکیبات دیگر این گروه آمیتراز است که آفت کشی تماسی و تنفسی بوده و برای کنترل انواع شپشک ها ، کرم غوزه ، سفید بالک ، کرم سیب و نیزتار عنکبوتی توصیه شده است . فرمولاسیون امولسیون شونده 20% آن نسبت 5/1 - 1در هزار برای کنترل پسیل پسته قبل از نیمه مرداد توصیه می شود .

این ترکیب روی آفاتی که نسبت به سموم فسفره و کاربامات مقاوم شده اند ، از جمله کنه ها مؤثر است . اصولاً فرمامیدین ها به وسیله تغییر رفتاری که در حشرات و کنه ها ایجاد می کنند مشخص می شوند . علائم مسمویت این مواد در مجموع با بقیه حشره کش ها فرق دارد و مثلا     ً مصرف مقدار کمی از آنها روی کرم شاخدار توتون Manduca sexta باعث تحریک اعصاب حرکتی شده و حشره از روی گیاه میزبان سقوط می کند . بنابراین این گروه از حشره کش ها نحوه تأثیر متفاوت و جدیدی دارند .

4- مشتقات نرایستوکسین (Nereistoxins )

ترکیبات هستند که ساختمان آنها شبیه نرایستوکسین است که از یک کرم دریایی با نام علمی Lumbrineris heteropoda در اطراف جزایر ژاپن جدا شده است .

مهمترین ترکیب این گروه کارتاپ نام دارد که روی آفات راسته بال پولکداران و سخت بال پوشان مؤثر است . کارتاپ در محیط اسیدی پایدار ولی در محیط خنثی و قلیایی تجزیه می شود . بنابراین به صورت نمک اسید کلریدریک تهیه می گردد و حشره کشی تماسی با تأثیر کند است . مصرف عمده آن علیه کرم ساق خوار برنج ، سوسک کلرادو و سرخرطومی هاست .

این حشره کش در ایران به صورت گرانول 4% موجود است و به نسبت 40-30 کیلو در هکتار علیه کرم ساقه خوار برنج مصرف می شود . کارتاپ در آب محلول بوده و بعد از جذب انتقال پیدا می کند . همچنین در گیاه پایدار است و در صورتی که حداقل به نسبت 2 کیلوگرم ماده مؤثر در هکتار مصرف شود ، تا 40 روز خاصیت حشره کشی خواهد داشت .

پی متروزین (Pymetrozine )

پی متروزین حشره کشی از مشتقات پیریدین آزومتین است و روی آفات مکنده مؤثر می باشد . این ترکیب از نظر ساختمان شیمیایی و نیز نحوه تأثیر حشره کش جدیدی است .

مصرف آن بیشتر علیه شته و سفید بالک در مزارع سبزیجات ، گیاهان زینتی و درختان میوه سرد سیری و مرکبات می باشد .

پی متروزین برای کنترل مگس سفید در گلخانه مؤثر است و بیماری های ویروسی را کنترل می کند .

پی متروزین اثر نفوذی و سیستمیک داشته و قابل استفاده در خاک و روی اندام هوایی گیاه می باشد . این ترکیب دارای حرکت بن سو ( Basipetal ) و تارک سو ( Acropetal ) است و در هر دو آوند چوبی و ابکش حرکت می کند .

پی متروزین به صورت پودر و تابل 25% و گرانول قابل پخش در آب 50% عرضه می شود . در ایران به نسبت 250 گرم در هکتار علیه شته مومی کلم ، شته سبز هلو و شته پنبه توصیه می شود .

6- ایندوکساکارب (Avaunt )

ایندوکساکارب حشره کشی است تماسی-گوارشی ، که با بستن کانال سدیم باعث قطع تغذیه ، عدم هماهنگی در حرکات ، فلج و مرگ در حشرات می شود .

سوسپانسیون غلیظ 15 % ( SC15 ) آن نسبت به 250-200 میلی لیتر در هکتار علیه کرم غوزه پنبه مصرف می شود

7- فیپرونیل ( Regent )

گروه فنیل پیرازول ها در سال 1987 کشف شدند. حشره کش فیپرونیل از جمله این ترکیبات است فیپرونیل یک حشره کش تماسی ، گوارشی طیف وسیع و روی انواع حشرات خاکزی و برگخوار و مکنده مؤثر است بنابراین علاوه بر مصرف روی اندام هوایی ، در خاک ، برای ضد عفونی بزر نیز به کار برده می شود .

یک نوع فرمولاسیون ژل حاوی این ترکیب برای کنترل سوسری به کار می رود . در ایران گرانول 2/. % آن نسبت به 20 کیلو در تناوب با سموم دیگر برای کنترل نسل اول یا دوم کرم ساقه خوار برنج توصیه می شود .

8- ترکیبات مؤثر بر رشد و رفتار در حشرات

بیشتر حشره کش های متداول روی سیستم عصبی حشرات مؤثرند و با توجه به شباهت سیستم عصبی حشرات و انسان مصرف آنها با خطر همراه است . این آفت کش ها تحت عنوان حشره کش های نسل سوم ( نسل اول حشره کش های گوارشی و نسل دوم حشره کش های تماسی ) و یا گاهی از گروه Biorationals معرفی می شود . از مشخصات این گونه آفت کش ها این است که یا از ترکیبات طبیعی هستند و یا  سنتز آنها بر اساس فیزیولوژی ، بیولوژی و بکولوژی حشرات صورت گرفته است این ترکیبات روی آفت هدف ویژه ای مؤثر بوده و خطرات کمتری را متوجه محیط می کند . این حشره کش ها به گروه های زیر تقسیم می شود :

8-1 جلب کننده ها ( Attractants )

متیل اوژنول ( Methyl eugeol ) یکی از ترکیبات و جلب کننده مگس میوه است

فرمون های جنسی ( Pheromones ) فرمون ها می توانند در غلظت بسیار کم ( حدود 50 ملکول ) عکس العمل مناسب را در حشره دیگر و در فواصل دور ایجاد کند . بیشتر فرمون هایی توسط بال پولکداران ترشح می شود . هیدروکربور های زنجیری با تعداد کربن زوج (C10 - c18  ) هستند ، که اغلب دارای عامل استات و گاهی آلدهید و یا ستون می باشند . بعضی از فرمون های دو بالان عوامل حلقوی نیز دارند .

فرمون ها در دفع آفات به روش های مختلفی مصرف می شوند .

روش اول ، جمع آوری حشره نر ( Male trapping ) به کمک تله های فرمونی است . روش دوم ، مطالعه روی چگونگی تحرک و مهاجرت ( Movement studies ) حشرات در محیط است . روش سوم ، کاهش جمعیت ( Population monitoring ) حشره و زمان اوج پرواز .

اختلال در جفت گیری حشرات ( Mating disruption )

پی بردن به وجود یک آ فت خاص ( Detection trograms )

فرمون ها برای جلب کردن حشرات به طرف محل سمپاشی شده و کشتن ( Lure and kill )

فرمون کرم سیب Codlelure و فرمون ابریشم بافت ناجور Bisparlure نام دارد . در ایران پوشش هایی برای جدا کردن و شناسایی فرمون مگس خربزه انجام گرفته است . تعدادی از فرمون ها مانند فرمون کرم سیب و کرم ساقه خواربرنج نیز در ایران سنتز شده و مورد آزمایش قرار گرفته است .

8-2 دور کننده ها ( Repellents )

دور کننده ها یا به صورت تماسی و یا از طریق فاز بخار اثر کرده و باعث دور کردن حشرات می شوند .

یکی از قدیمی ترین دور کننده ها نفتالین است که در مبارزه با بید لباس به کار می رود . این ترکیبات در مواقعی مثل جنگ جهانی دوم توسط سربازان متفقین در مواجه با ناقلان بیماری ها ، در مناطق گرم سیری مورد استفاده قرار گرفته است . و بسیار مفید واقع شدند . از دور کننده های پر مصرف می توان به ان ، ان  - دی اتیل - ام - تولوآمید ( Deet ) اشاره کرد که روی حشراتی مانند پشه و مگس و تعداد زیادی از حشرات گزنده مؤثر است .

کروزوت و پنتاکلروفنل دور کننده های دیگر ی هستند  که الوار را به آنها آغشته می کنند تا از حمله موریانه در امان باشد . ان - متیل نئود کانامید ، دور کننده جدیدی است که در کف ساختمان ها و اتاق ها به کار می رود تا سوسری ها و مورچه ها را دور کند . دور کننده ها را به صورت افشانه ، کرم و روغن فرموله می کنند

8-3 مواد اشتها بر ، ضد تغذیه ای ( Antifeedants )

این ترکیبات موادی هستند که باعث می شوند حشرات از میزبان خود تغذیه نکنند . یکی از قدیمی ترین ترکیبات اشتهابر روغن بالنگ است که به علت دارا بودن ترپن ها ( Terpens ) باعث جلوگیری از تغذیه حشره می شود . آزاد یراختین اشتها بر دیگری است که از درخت چریش به دست می آید .

8-4 تنظیم کننده رشد حشرات ( IGR ) ( Insect growth regulators )

در بین حشره کش های نسل جدید ، ترکیباتی که در رشد و نمو حشرات  تغییر ایجاد می کنند ، از اهمیت بیشتری برخوردارند . ترکیبات تنظیم کننده رشد حشرات با بر هم زدن فعالیت های عادی سیستم های ترشحی داخلی ، باعث اختلال در روند رشد و نمو آنها می شوند . اثر این ترکیبات اغلب در مراحل جنینی ، لاروی ، پورگی و تولید مثلی و همچنین رفتار و دیاپوز حشرات است . مهار کننده های سنتز کتین ، و ترکیبات مؤثر روی هورمون جوانی و هورمون پوست اندازی از گروه های مهم تنظیم کننده رشدحشراتند .

هورمون جوانی چگونگی کوتیکول تشکیل شده در حشرات را کنترل می کند . این هورمون در مرحله لاروی نقش حفظ خصوصیات جوانی دارد . در این مرحله وقتی مقدار هورمون جوانی به اندازه کافی باشد ، کوتیکول جدید بیشتری تشکیل می گردد . ولی اگر هورمون کافی وجود نداشته باشد ، لارو زودتر از موعد کامل می شود . همچنین در حالت طبیعی وقتی لارو به سن آخر می رسد ، تغذیه توقف شده و به شفیره تیدبل خواهد شد . در این مرحله هورمون جوانی در جریان خون نباید وجود داشته باشد . هورمون جوانی در حشره کامل ، تکامل تخمدان را نیز کنترل می کند . اگر حشره در مرحله لاروی در معرض هورمون جوانی زیادتر از حد معمول قرار گیرد ، فرایند رشدی آن مختل شده و در همان مرحله می ماند و نمی تواند به شفیره تبدیل شود . برخی از حشره کش های جدید فعالیتی مشابه هورمون جوانی دارند که از مهمترین آنها ترکیبی به نام متوپرن است . این حشره کش روی دوبالان مؤثر است و وقتی علیه لارو مصرف می شود ، از تشکیل حشره کامل جلوگیری می کند .

8-4-1- فنوکسی کارب Fenoxycarb

از ترکیبات شبیه هورمون جوانی است که سمیت شدیدی برای آفات دارد و از طریق تماس و گوارش مؤثر است . این ترکیب برای گونه های مختلف حشرات خاصیت تخم کشی و لارو کشی دارد و ضمن دارا بودن خاصیت تخم کشی از دگردیسی جلوگیری کرده و باعث مرگ لارو و شفیره در آخرین مرحله می شود .

8-4-2- پایریپرکسی فن (Admiral )

پایریپروکسی فن یک شبه هورمون جوانی است و از مشتقات فنوکسی کارب است که از تکوین جنین و پیدایش حشره کامل جلوگیری می کند . این حشره کش روی شپشک ها و بالشک های مرکبات و سفید بالک پنبه و نیز ، روی پشه و مگس ها که جزء آفات بهداشتی هستند موثر است . اگر ترکیبی از سنتز هورمون جوانی جلوگیری کند ، ممکن است اختلالات بیشتری از ترکیبات یاد شده ایجاد کند . اینگونه مواد که با نام عمومی پیش رساننده (Precocenes ) مشهورند ، باعث دگردیسی زود رس و بی هنگام می شوند. مصرف این مواد روی حشرات باعث می شود که در حشره بالغ مقدار هورمون جوانی زیر حد نرمال نگه داشته شود .

8-5- بازدارنده های سنتز کیتین (Chitin synthesis inhibitors )

متابولیسم کیتین یکب از اهداف مناسب برای حمله حشره کش ها در برابر حشرات است . کیتین ماده ای است که در بدن پستانداران وجود ندارد ، ولی در حشرات از اهمیت خاصی برخوردار است بنابراین ترکیباتی که روی متابولیسم کیتین موثرند ، دارای اثر انتخابی بوده و برای حشرات سمی هستند در حالیکه برای موجوداتی مانند پستانداران سمی نیستند .

8-5-1- دیفلوبنزورون (Dimilin ) (Diflubenzuron )

از مهمترین ترکیبات این گروه دیفلوبنزورون است ، که در سال 1937 معرفی شد . دیفلوبنزورون از مشتقات بنزویل اوره (Benzoylurea ) بوده و یک ترکیب گوارشی با اثرات نفوذی روی تخم حشرات است ، که روی لارو بعضی از حشرات در سنین پایین موثر است ، مصرف عمده آن برای مبارزه با ابریشم بافت ناجور در جنگل هاست .

دیفلوبنزورون در سنتز و یا تثبیت کیتین اختلال ایجاد می کند . اثر آن روی حشره به صورت بدشکلی و شکسته شدن کوتیکول و مرگ در اثر گرسنگی ظاهر می شود . در لاروهای تیمار شده ، تشکیل پوسته جدید به صورت عادی انجام می گیرد ، ولی پوست اندازی مختل نمی شود . حشره تیمار شده یا درون کوتیکول خود می میرد یا به طور ناقص از کوتیکول قدیمی خود خارج می شود .

8-5-2 - تفلوبنزورون (Nomolt , dartone )

تفلوبنزورون ترکیبی است غیر سیستمیک که از راه گوارش باعث مسمومیت می شود و یک ترکیب موثر روی سنتز کیتین و پوست اندازی حشرات است ، که روی لارو و بالپولکداران و سخت بالپوشان موثر است . امولسیون تفلوبنزورون - فوزالون (EC21.7 ) نسبت به 5/2 در هزار برای کنترل پسیل پسته ، به کار می رود .

 فلوفنوکسورون (Flufenoxuron )

یک حشره کش - کنه کش و مهار کننده سنتز کیتین است . این ترکیب آفت کشی ، تماسی - گوارشی است و لارو تیمار شده با آن در زمان پوست اندازی می میرد . این ترکیب مراحل غیر بالغ کنه ها را نیز کنترل می کند . نسبت 5/1 در هزار برای کنترل کنه قرمز اروپایی روی درختان میوه سرد سیری و به نسبت 5/0 در هزار برای کنترل پسیل پسته ، بکار می رود

8-5-4 هگزافلومورون (Colsult )

از ترکیبات بنزویل اوره است که خاصیت سیستمیک دارد و روی لارو بعضی از بال پولکداران ، سخت بال پوشان و جور بالان مؤثر است . هگزافلومورون روی درختان میوه ، پنبه و سیب زمینی مصرف می شود . فرمولاسیون 10 % آن ( SC10 ) به نسبت 5/0 تا 7/0 در هزار برای کنترل پسیل پسته توصیه می شود . هگزافلومورون برای کنترل موریانه در اطراف منازل و ساختمان ها نیز به کار می رود برای این منظور طعمه حاوی هگزافلومورون را در مسیر موریانه قرار می دهند .

لوفنورون و نوالرون از ترکیبات دیگر این گروه اند . لوفنورون روی بال پولکداران و سخت بال پوشان مؤثر است . نوالرون روی کرم غوزه پنبه از طریق گوارش بر روی لارو سفید بالک ازراه تماس مؤثر است .

تبوفنوزاید ( Tebufenozibe )

تبوفنوزاید ترکیب دیگری است که دارای خاصیت انتخابی بوده و عمل پوست اندازی را تسریع می کند . تبوفنوزاید روی بال پولکداران درختان میوه ، گیاهان زراعی و درختان جنگلی استفاده می شود .

8-5-5  بوپروفزین( Applaud ) ( Buprofezin )

یکی دیگر از ترکیبات بوپروفزین نام دارد که در سال هزار و نهصد و هشتاد سه تولید شده است . بوپروفزین خالص از بلور های سفید تشکیل شده که کمی در آب حل می شود . این ترکیب یک حشره کش - کنه کش است که به طور اختصاصی روی آفات راسته جور بالان مانند سفید بالک گلخانه اثر دارد .

بوپروفزین روی مرحله تفریخ تخم و لاروی مؤثر است و لارو و پوره را در آخرین سنین از بین می برد . این ترکیب باعث عقیم شدن تخم ها نیز می شود و به نسبت 25/1 لیتر در هکتار علیه عسلک پنبه توصیه شده است بوپروفیزین برای شکارگرها و پارازیتوییت ها کم خطر است .

گیاهان حشره کش

گیاه حشره کش به گیاهان ترا ریخته ای گفته می شود که از نظر ژنتیکی دست کاری شده و حاوی ژنهای تکسین می باشند . گیاهانی که محصول این گونه فن آوری هستند با ترشح مولکول هایی که خاصیت حشره کشی دارند در برابر حشرات مقاومت می کنند . در حال حاضر چندین نوع بزر ترا ریخته شامل ذرت ، پنبه و کلزا به بازار معرفی شده اند ، ضمن اینکه احتمال دارد سیب زمینی ، برنج و آفتاب گردان هم در آینده عرضه شوند . این گیاهان حامل ژن های بیان کننده دلتا اندوتکسین هستند که از منشاء باسیلوس تورینژینسیس منتقل شده اند . نقش مهمی از تحقیقات مربوط به حشره کش ها روی این گیاهان متمرکز شده است . تخمین زده می شود که فروش محصولات ترا ریخته شامل گیاهان مقاوم به حشرات و تحمل در برابر علف کش ، در سال 2006 از مرز 6 میلیارد دلار فراتر رود .

کنه کش ها ( Acaricides )

کنه کش های کلره

این کنه کش ها عبارت اند از :

دیکوفول (Kelthane )

دیکوفول یک کنه کش غیر سیستمی با اثرات حشره کشی خفیف است این کنه کش دارای خاصیت نفوذی خوبی بوده و گرچه روی تمام حالات مختلف تکاملی کنه ها مؤثر است ، ولی خاصیت تخم کشی چندانی ندارد و به همین دلیل سمپاشی را به فاصله ده تا 15 روز تکرار می کنند . دیکوفول به نسبت 5/2 لیتر در هکتار برای مبارزه با کنه تار عنکبوتی روی پنبه ، بعد از تیر ماه مصرف می گردید . کلتان روی بعضی از حشرات مفید مثل زنبور عسل تأثیری ندارد ولی روی کنه های شکاری مؤثراست .

کلروبنزیلات ( Chlorobenzilate )

ترکیب دیگر کلروبنزیلات نام دارد که با نام تجاری آکار در ایران مصرف می شده است ، ترکیبی است به رنگ زرد کم رنگ که در آب غیر محلول بوده و در حلال های نفتی و عالی مثل زایلین حل می شود . همچنین در محیط های قلیایی صابونی شده و تشکیل نمک می دهد .

کلروبنزیلات یک کنه کش تماسی است بنابراین در موقع سمپاشی باید اندامهای مختلف گیاه به محلول آغشته شود این کنه کش برای کنترل کنه روی مرکبات ، پنبه و سویا توصیه می شده ولی گاهی روی درخت سیب و گلابی و آلو لکه هایی ایجاد می کند .

یکی ازمشخصات این کنه کش سمیت کم آن برای حشرات از جمله زنبور عسل است بطوری که در مبارزه با کنه های آفت این حشره ،استفاده می شود . برای این منظور نوارهای دودزا برای دود کردن در کندو و با نام تجاری Folbex عرضه شده است .

بروموپروپیلات ( Neoron )

بروموپروپیلات یک کنه کش تماسی نسبتاً با دوام است و علیه کنه های خانواده Tetranychidae روی پنبه ، درختان میوه ، انگور و گیاهان زینتی مصرف می شود در ایران این کنه کش به نسبت 2/1 لیتر در هکتار علیه کنه تارعنکبوتی روی چغندر و نیز به نسبت 1 در هزار علیه کنه قرمز مرکبات و کنه زرد شرقی و کنه تار عنکبوتی روی درختان میوه مصرف می شود .

ترکیبات آلی گوگرد

گوگرد و بعضی از ترکیبات آن دارای اثر  کنه کشی هستند . گوگرد به عنوان یک کنه کش در کنترل کنه پنبه توصیه می شود . همچنین پودر وتابل 90% گوگرد برای کنترل کنه های تار تن روی چغندر توصیه شده است .

تترادیفون (Tedion V18 )

تترا دیفون از کنه کش های آلی گوگرد دار قدیمی است که مصرف زیادی دارد . این ترکیب پایدار است و در روغن بخوبی حل می شود . تترادیفون روی تخم و مراحل نمو کنه ها مؤثر بوده و نیز کنه ماده را نازا می کند ، سیستمیک نیست ولی خاصیت نفوذی خوب دارد به طوری که می تواندکنه های هر دو سطح برگ را از بین ببرد . این کنه کش روی جمعیت حشرات اثری ندارد بنابراین در مدیریت تلفیقی آفات بکار گرفته می شود همچنین روی کنه های تارعنکبوتی خاصیت تخم کشی و لارو کشی دارد . یکی از معایب این کنه کش مسئله مقاومت است که مصرف آن را محدود می کند . ولی روی خانواده کدوییان ایجاد گیاه سوزی می کند . مصرف عمده آن علیه کنه های خانواده Tetranychidae است . این کنه کش روی زنبور عسل بی اثر بوده و سمیت کمی برای پرندگان دارد .

پروپاراژیت (Omite)

این ترکیب با نام تجاری اوماست علیه کنه عمومی نباتات و درختان میوه به کار می رود . پروپارژیت کنه کش تماسی با اثر درزا مدت است پروپارژیت به صورت مایع غلیظ امولسیون شونده 57% وجود دارد و به نسبت 5/1-1 لیتر در هکتار علیه کنه تار عنکبوتی روی پنبه ، چغندر قند ، سویا و حبوبات مصرف می شود .

بعضی از قارچها نیز خاصیت کنه کشی دارند . از مهمترین ترکیبات این گروه می توان به بیناپاکریل ( مروسید ) اشاره کرد که مصرف آن اکنون منسوخ شده است .

ترکیبات آلی قلع

کنه کش های این گروه عبارتند از

آزوسیکلوتین (Propql)

آزوسیکلوتین روی کنه بالغ و حالت لاروی کنه موثر بوده و روی مرکبات ، درختان میوه و پنبه مصرف می شد .

فن بوتاتین اکساید (Fenbutatin-oxide)

فن بوتاتین اکسایدکنه کش دیگری از این گروه است که دارای طیف وسیعی بوده و برای شکارگرها خطر کمی دارد . این کنه کش علیه کنه قرمز اروپایی روی درختان میوه سردسیری مصرف می شد .

بنزوکسی میت ( Citrizon) ( Benzoxymate)

سیترازون یک کنه کش غیر سیستمیک و تماسی است که روی کنه نابالغ و تخم کنه موثر است و به میزان 13-10 گرم ماده خالص در 100 لیتر آب علیه کنه ها مصرف می شود و به نسبت 1 در 1000 علیه کنه دو نقطه ای درختان میوه در اوایل تابستان و نیز علیه کنه قرمز مرکبات در اواخر زمستان و بهار مصرف می شود .

کلوفنتیزین (Appolo) (Clofentzin)

خاصیت تخم کشی آن در آزمایشگاه به ثبوت رسیده است این کنه کش اثر انتخابی روی تحم زمستان گزاران کنه قرمز اورپایی دارد . اثر تخم کشی این ترکیب در نتیجه جلوگیری از تکامل جنین است و به نسبت 25% تا 5/0 در 1000 علیه کنه قرمز اورپایی در زمستان قبل از متورم شدن جوانه ها و نیز کنه شرقی مرکبات توصیه می گردد .

 ترکیبات پایریتروئیدی

فلووالینات (Fluvalinaate ) یک حشره کش - کنه کش طیف وسیعی است و علیه کنه واروآ استفاده می شود . نوع به خصوصی از فرمولاسیون این ترکیب به صورت نوار اشباع از سم با نام آپیستان (Apistan ) است که حاوی g/kg 10 ماده فعال بوده و بعد ازقرار گرفتن در کندو بخار سم را وارد محیط می کند .

فرمامیدین ها

ترکیبات فرمامیدین مانند کلرادیفرم و آمیتراز خاصیت کنه کشی  دارند .

پیرایدابن (Sanmite ) (Pyridaben )

ترکیبی است غیر سیستمیک که خاصیت کنه کشی دارد . پیرابدن آفت کشی است که با تأثیر ماندگار و روی مراحل مختلف به ویژه مراحل لاروی و پورگی کنه ها ، سفید بالک ها و شته ها مؤثر است .

هگزی تیازوکس (Nissorun )(Hexythiazox )

هگزی تیازوکس یک کنه کش نفوذی با اثرات گوارشی است . این کنه کش روی تخم ، لارو و پوره موثر است ، ولی روی کنه بالغ اثری ندارد . این کنه کش روی کنه نقره ای ، کنه قرمز وکنه شرقی مرکبات موثر است . هگزی تیازوکس روی تخم کنه خانواده Tetranychidae اثر انتخابی دارد و بنابراین در مدیریت تلفیقی آفات توصیه می شود .

فن پروکسی میت (Ortus ) (Fenpyroximate )

این ترکیب با نام تجاری اورتوس از کنه کش های تماسی - گوارشی است که روی لارو ،  پوره و کنه بالغ موثر است همچنین مهار کننده انتقال کننده الکترون در میتوکندری است  فرمولاسیون سوسپانسیون غلیظ 5/0 آن علیه تارعنکبوتی درختان میوه و کنه قرمز مرکبات مصرف می شود . کاربرد این کنه کش به تنهایی و همراه با روغن ، در باغ های مرکبات مازندران ، پوره و کنه قرمز بالغ را کنترل می کند .

فنازاکویین (Matador ) (Fenazaquin )

از متابولیسم جلوگیری کرده ، روی تخم کنه نیز موثر بوده و از تفریخ تخم کنه جلوگیری می کند . سوسپانسیون غلیظ 20%  آن نسبت به 4% در هکتار علیه کنه قرمز اروپایی روی درختان میوه سرد سیری توصیه می شود .

اتوکسازول (Baroque) (Etoxazole)

اتوکسازول با نام تجاری باروک است که روی مراحل نابالغ کنه قرمز اروپایی موثر است و به صورت سوسپانسیون غلیظ 10%  عرضه می شود .

اسپیرودایکلوفن (Envidor )(Spirodiclofen )

اسپیرودایکلوفن کنه کشی از گروه تترونیک اسیدهاست که دامنه تاثیر زیادی دارد . این کش کهبا نام تجاری انویدور عرضه می شود به نسبت 5/0 در هزار برای کنترل کنه قرمز اروپایی و کنه تارتن و به نسبت 2/0 در هزار برای کنترل کنه زنگار مرکبات توصیه می شود . بهتر است مصرف این کنه کش در اوایل فصل صورت گیرد . نحوه تاثیر آن ویژه بوده و مهارکننده بیوسنتز چربی است ، بنابراین آن را برای کنترل کنه های مقاوم به سایر کنه کش ها توصیه می کنند .

جونده کش ها (موش کش ها ) (Rodentiocides )

مصرف موش کش ها سابقه زیادی دارد وانسان از زمان های قدیم با این جانور مزاحم مبارزه می کرده است . موش مقدار زیادی از مواد غذایی انسان را مصرف کرده و به مزارع ، محصولات کشاورزی ، تاسیسات صنعتی محیط زندگی انسان خسارت وارد می کند . طعمه های مرطوب با چغندر قند ، سیب زمینی و هویچ رنده شده و نیز علوفه سبز و همچنین خمیر آرد گندم و برنج پخته شده ساخته می شود . معمولا از طعمه های خشک در زمستان و از طعمه های مرطوب در تابستان استفاده می شود .

موش کش ها را از نظر سرعت تاثیر به دودسته تقسیم می کنند . دسته اول موش کش های تک دزی هستند که بایک بار مصرف یه سرعت باعث مرگ موش می شوند ، دسته دوم موش کش های چند دزی هستند که چندین بارباید خورده شوند و معمولا کند اثرند .

1- ترکیبات تند اثر یا حاد

مهمترین ترکیب این گروه فسفر دو زنگ است .

فسفر دوزنگ (Zinc phosphide )

فسفر دوزنگ (P2Zn3 ) گردی با رنگ خاکستری متمایل به سیاه است ، که بوی سیر می دهد و به صورت پودر 80% عرضه می شود . رنگ و بوی فسفر دوزنگ برای بیشتر جانوران دور کننده است ، ولی به نظر می رسد موش صحرایی و خانگی از آن دوری نمی کنند . فسفر دوزنگ ، در معده جانوران گاز فسفین (PH3 ) تولید می کند که این گاز روی سیستم عصبی و و اندام های داخلی موش اثر می گذارد . دانه های غلات که محتوی 2% فسفر دورنگ باشد ، قادرند یک موش صحرایی را ظرف مدت 17 دقیقه از پای دراورند . بنابراین این ترکیب سمی است (LD50 = 45 ) و در هنگام مصرف احتیاطات لازم باید انجام گیرد .

سیانور سدیم یا سدیم سیاناید (Sodium cyanide ) (Cymag )

ترکیب دیگر سیانورسدیم (NaCN ) است که با نام تجارتی سیماگ خوانده می شود . سیمیاگ به صورت پودر 40% است که آن را در لانه موش یا خرگوش می ریزند . سیماگ تحت تأثیر رطوبت هوا تدریجاً گاز کشنده اسید سیانیدریک (HCN ) آزاد می کند . در صورتی که بخواهند از آن برای گازدهی استفاده کنند ، باید آن را با اسید تماس دهند . در این صورت گاز اسیدسیانیدریک به سرعت آزاد می شود .

2- موش کش های کند اثر یا مزمن

مهم ترین گروه موش کش های کند اثر ترکیبات ضد انعقادی هستند . این ترکیبات علیه موش خانگی و صحرایی به کار می روند .

در حقیقت تمام ترکیبات ضد انعقادی با مهار کردن آنزیم های رداکتاز از به وجود آمدن فرم فعال ویتامین K1 جلوگیری می کنند . ویتامین K1 در تشکیل پروترومبین که عامل لخته شدن خون است نقش دارد . همراه با این تحولات جدار مویرگ ها نیز در اندام های حساس مانند مغز ، ریه و کبد نازک می شود . مجموعه این اختلالات منجر به خونریزی در این اندام ها و مرگ موش می گردد . در موارد مسمومیت با ترکیبات ضد انعقادی ، از ویتامین K1 به عنوان پادزهر استفاده می شود . ترکیبات ضد انعقادی مهم در زیر شرح داده خواهد شد .

وارفارین(Warfari)

وارفارین اولین ترکیب موفق ضد انعقادی و از مشتقات کومارین بود ، وارفارین به صورت گرد 5/0% عرضه می شد که با آن طعمه مسموم را تهیه می کردند .

کومالور (Coumachlor) از ترکیبات مشابه وارفارین است ، که در ساختمان آن کلر وجود دارد و از آن به عنوان یک سم ردیاب (Tracing poison) استفاده می شد . برای این منظور فرمولاسیون گرد را در محل رفت و آمد موش ها قرار می دادند ، که موش ها بدان آلوده شوند و بعد با لیسیدن دست و پا و نقاط آلوده ، سم وارد بدن آنها شود . این روش باعث مرگ موش می شود . ترکیب مشابه دیگر کوماتترالیل (Coumatetralyl) بود که در ایران با نام تجارتی راکومین عرضه می گردید .

کلروفاسینون(Chlorofacinone)

از ترکیبات ضد انعقادی است . کلروفاسینون علاوه بر جلوگیری از تشکیل پروترومبین ، ناجور کننده اکسیداتیوفسفوریلاسیون وعامل تشدید تنفس نیز هست . موش کش چند دزی است و چندبار تغذیه باعث خوردن دز کشنده شده و موش تقریباً پنج روز بعد می میرد . برای کنترل موش ورامین ، استفاده از دو موش کش برومودیالون و اکتوسیندر اواخر زمستان برای مناطق سردسیر کشور که با مصرف فسفردوزنگ نتیجه قطعی حاصل نشده ، توصیه می شود .

یکی از مشکلات ترکیبات ضد انعقادی نسل اول ، بروز مقاومت در موش ها در برابر مواد بود .

برادیفاکوم (Brodifacoum ) (Kelerat)

برادیفاکوم به نام تجاری کلرت موسوم است و به صورت طعمه 005/0% عرضه می شود . یک نوع فرمولاسیون آن به صورت مکعب ساخته شده که روی آن با یک لایه پارافین پوشانده شده است تا مانع از جذب رطوبت گردد . فاصله بین محل طعمه گذاری بستگی به جمعیت موش دارد ولی به طور کلی فاصله 5 مترو مقدار 1تا3 کیلوگرم در هکتار کافی خواهد بود.

برومادیالون (Bromadialone )

برومادیالون موش کشی است با نام تجاری لانیرت که به صورت طعمه 005/0 % عرضه می شود و معمولاً در مزارع کاربرد دارد . برومادلیون در ایران برای کنترل موش ورامین و مغان توصیه شده . گفته می شود یک بار تغذیه از طعمه مسموم برومادلیون برای از بین بردن موش کافی است . استفاده از دو موش کش برومادلیون و فسفر دو زنگ به طور پی در پی نتایج بهتری را نسبت به استفاده جداگانه هر یک از دو موش کش برای موش کلاهو در کبودرآهنگ همدان در برداشته است .

دیفتیالون ( Difethialone )

دیفتیالون ترکیبی مشابه برادیفاکوم است که در ساختمان آن گوگرد وجود دارد . دیفتیالون به صورت طعمه مسموم 0025/0 % با نام تجاری باراکی عرضه شده و برای مبارزه با موش ورامین و موش مغان توصیه می شود . دیفتیالون روی موش مقاوم به وارفارین نیز مؤثر است .

سایر ترکیبات موش کش

کولی کالسیفرول (Quintox ) ( Cholecalciferol )

کولی کالسیفرول یک فرم پایدار ویتامین D (ویتامین D3 ) است .کولی  کالسیفرول در موش رفتار گریز از طعمه ایجاد نمی کند ، همچنین کولی کالسیفرول در  آب محلول نیست ولی در چربیحل می شود . این ترکیب باعث می شود که مقدار زیادی کلسیم از استخوانها به داخل خون برود . افزایش کلسیم خون باعث اختلال در کار کلیه و قلب شده و باعث مرگ موش می شود این ترکیب برای انسان و جانوران سمیت کمتری دارد .

آنتو ( Antu )

نحوه تأثیر آن شبیه ترکیبات کومارینی است ، ولی تنها جدار مویرگ ها را نازک کرده و باعث خونریزی می شود .

تأثیر اختلاط در سمیت حشره کش ها

مصرف همزمان آفت کش ها

سینرژیسم در حالتی اتفاق می افتد که سمیت دو ترکیب وقتی به صورت همراه و یا پی در پی مصرف شوند نسبت به زمانی که به تنهایی مصرف شوند تشدید گردد .

پدیده آنتاگونیسم ( Antagonism ) به عکس پدیده تشدید اثر است و وقتی روی می دهد که اختلاط دو ترکیب باعث کاهش اثر حشره کشی آن شود .

اولین مورد تشدید اثر مربوط به روغن کنجد بود . امروزه تشدید کننده ها ( سینرژیست ها ) کاربرد نسبتاً زیادی را در فرمولاسیون پایریتروئید ها و نیز بعضی از ترکیبات کاربامات و فسفره دارند و غالباً در بعضی از انواع فرمولاسیون مانند ایروسل یافت می شود . مهمترین گروه سینرژسیت ها ترکیبات متیلن دی اکسی فنیل هستند که با مهار کردن آنزیم های اکسید کننده باعث تشدید سمیت حشره کش ها می شوند از ترکیبات این گروه می توان به سزامکس (Sesamex ) و پایپرونیل بوتوکساید (Piperonyl Butoxide ) اشاره کرد . یکی دیگر از سینرژسیت ها ترکیبی است که با کد SKF- 525A معرفی شده است . سینرژسیت ها را به نسبت 1 : 8 و یا 1 : 10 با حشره کش های معینی مخلوط می کنند . تأثیر سنرژسیت ها را معمولاً با نسبت سینرژیستی (Synergistic ratio : SR ) نشان می دهد .                                                  

                                                                                                                              SR=

 اگر SR< 0/7 باشد حالت آنتاگولیسم و اگر SR=0/7-1/8 باشد حالت افزاینده و در صورتی که SR> 1/8 باشد تشدید اثر اتفاق می افتد .

سازگاری فیزیکی ، حالتی است که در مخلوط هیچ گونه ژل ، دلمه و فاز جداشده تشکیل نشود . تشکیل این گونه فازها ممکن است باعث گرفتگی نازل شود و یا گیاه سوزی ایجاد کند .

سازگاری شیمیایی ، حالتی است که اجزای مخروط با هم واکنش ندهند مثلاً حشره کش های فسفره و کاربامات در آب هایی که PH قلیایی دارند یا در اختلاط با ترکیبات قلیایی در مخزن سمپاش تجزیه می شوند و اثر آنها کاهش می یابد .

اختلال در مورد فرمولاسیون ها هم مهم است . به طور کلی باید گفت فرمولاسیون هایی که از نظر حالت فیزیکی متفاوت اند ، غالباً غیر قابل اختلاط می باشند . ترتیب اختلاط باید رعایت شود البته همیشه بهترین راهنما ، دستور العمل روی بسته آفت کش است ولی به طور کلی ترتیب زیر در نظر گرفته می شود .:

1- فرمولاسیون های خشک قبل از فرمولاسیون های مایع در محلول ریخته شوند

2- فرمولاسیون روان ریز خشک در مرحله دوم اضافه شود .

3- امولسیون ها باید در آخر اضافه شوند .

مثلاً می توان گفت که در اختلاف چند فرمولاسیون ، ابتدا بسته های قابل حل در آب سپس پودر وتابل و بعد از آن فرمولاسیون روان ریز اولویت دارند ، مایعات غلیظ امولسیون شونده بعد از آن و در آخر روغن اضافه می شود . ترتیب اختلاط در مورد مواد کمکی هم صادق است برای مثال یک پهن کننده - چسباننده غیر یونی آخرین جزیی است که به محلول اضافه شده و به هم زده می شود .

چگونگی نفوذ و پخش حشره کش ها در بدن حشرات

جلد حشرات که سطح خارجی بدن آنها را می پوشاند شامل کوتیکول و اپیدرم است کوتیکول در سطح خارجی جلد قرار داشته و همچنین سطح داخلی روده و منافذ تنفسی را هم می پوشاند ضخامت آن در حشرات مختلف و حتی نقاط مختلف بدن حشره متفاوت است میزان نفوذ ترکیبات حشره کش به داخل بدن حشره به چند عامل بستگی دارد ، شیب غلظت در عرض پوست بدن حشره ، سطح تماس ، ضخامت پوست و ضریب پخش ماده سمی .

*

در اینجا C غلظت ترکیب سمی ، t زمان و K ثابت انتشار است

*

 و یا C0 غظت حشره کش است که در ابتدا روی بدن حشره گذاشته شده و Ci غلظت نهایی است . K ثابت انتشار است و به صورت زیر نشان داده می شود .

*

که در آن A سطح تماس حشره کش با بدن و d ضخامت مانعی است که ترکیب باید در آن نفوذ کند . اگر غلظت ترکیب باقیمانده در سطح بدن را نسبت به زمان رسم کنیم ، یک خط به دست می آید که نشان دهنده سینتیک درجه اول است .

نفوذ حشره کش ها از نقاط مختلف بدن حشرات

تاثیر مواد همراه در نفوذ حشره کش ها

روغن ها با چسباندن ذرات حشره کش به سطح بدن حشرات ، حل کردن و مخدوش نمودن لایه مومی اپیکوتیکول و نیز به هم زدن پیوستگی ساختمان پروتئین ها در داخل کوتیکول ، باعث نفوذ بهتر و در نتیجه تشدید اثر حشره کش ها می شود .

گرده هایی مانند خاک نرم و سیلیکاژن باعث ایجاد شکاف و جذب موم سطح کوتیکول شده و میزان نفوذ حشره کش هایی تماسی را به داخل کوتیکول افزایش می دهد .

نفوذ حشره کش ها در پوست بدن انسان

چگونگی تاثیر آفت کش ها

دستگاه عصبی و پیام عصبی

ویژگی های دستگاه عصبی حشرات

1- بر خلاف مهره داران ، پیام رسان سیناپس های عصب - ماهیچه در حشرات استیل کولین نیست . در حشرات پیام رسان اعصاب حرکتی برای تحریک ، اسید گلوتامیک (Glutaminergic ) و برای مهار کردن و پایداری ، گاما آمینو بوتیریک اسید (GABAergic ) می باشد . ولی لین پیام رسان ها در همره داران تنها در سیستم عصبی مرکزی وجود دارد .

2- در نخاع مهره داران ، سیناپس های بیشتر آکسون ها - جسم سلولی و یا آکسون - دندریت بوده و در ناحیه پیرامونی قرار دارد ، ولی در گره های عصبی حشرات سیناپس ها غالبا آکسون - آکسون بوده و در مرکز گره عصبی یا نروپیل قرار دارد .

3- در حشرات استیل کولین تنهادر دستگاه عصبی مرکزی وجود دارد . علاوه براستیل کولین ، پیام رسان های آمینی هم در دستگاه عصبی مرکزی حشرات وجود دارد . لازم به یادآوری است که میزان استیل کولین موجود در دستگاه عصبی مرکزی حشرات ، به طور نسبی از پستانداران بیشتر است . برای مثال در مگس خانگی و ملخ میزان استیل کولین به ترتیب 900 و 760 نانومول بر هر گرم وزن دستگاه عصبی مرکزی است در حالی که این میزان در خوکچه هندی و موش خانگی به ترتیب 30 و25 می باشد .

4- زنجیره عصبی شکمی حشرات که به منزله دستگاه عصبی مرکزی است در اعمال اعصاب پیرامونی دخالت دارد .

5- در حشرات اعصاب پیرامونی دارای میلین نیستند . ممکن است این ویژگی در اثر انتخابی حشره کش ها موثر باشد .

6- زنجیره عصبی حشرات از یک غلاف فیبری پوشیده شده ، که ورود ترکیبات را به آن محدود می کند .

7- محل اتصال عصب ماهیچه در حشرات بر خلاف پستانداران دارای صفحه انتهایی نیست ، بلکه شاخه های آکسون هر کدام به یک تار ماهیچه ای ختم می شوند .

8- دستگاه عصبی حشرات اکسیژن را مستقیما از راه دستگاه تنفس دریافت می کند .

نحوه تاثیر د.د.ت

چگونگی اثر حشره کش های پایریتروئیدی

پیام رسان عصبی (Neurotransmitters )

پیام رسان های عصبی در کیسه هایی در پایانه عصبی ذخیره شده . و از آمینواسیدها (گلوتامات و گاما آمینوبوتیریک اسید (GABA ) ، آمین های بیوژن (نوراپی نفرین ، دوپامین ، سروتونین و اکتوپامین ) و پلی پپتید (انکه فالین و پروکتولین ) تشکیل شده اند . استیل کولین اولین پیام رسانی بود که تشخیص داده شد . این پیام رسان از پیش سیناپس آزاد می شود و بعد از طی کردن شیار عصبی در یک گیرنده پروتئینی موجود در پس سیناپس جای می گیرد . این جای گیری منجربه باز شدن کانال های یونی و غیر قطبی شدن غشای پیش سیناپس می شود . هنگامی که استیل کولین از گیرنده جدا می شد به وسیله استیل کولین استراز هیدرولیز شده و به کولین و استات تبدیل می شود . استیل کولین استرازی دارای دو جایگاه استراتیک و آنیونیک است ، که استیل کولین به ایندو جایگاه پیوند شده و یک کمپلکس آنزیم - سوبسترا تشکیل می دهد .

نحوه تاثیر حشره کش های فسفره وکاربامات

چگونگی مهار شدن استیل کولین استراز به وسیله ترکیبات فسفره و کاربامات را می توان به صورت زیر نشان داد . در این واکنش E آنزیم و LX مهارکننده است و I بخشی از آن است که درنهایت آنزیم را مهار می کند . میزان مهار آنزیم بوسیله دو عامل تعیین می گردد که عبارتند از غلظت E.IX و K3 بنابراین سرعت واکنش مساوی با

*

از طرف دیگر یک ثابت تفکیک (Kd ) مربوط به تشکیل آنزیم و مهارکننده از کمپلکس آنزیم - سوبسترا وجود دارد که مساوی :

*

ثابت مهارکنندگی یعنی Ki نیز از رابطه زیر محاسبه می شود :

*

هرچقدر اندازه Ki بزرگتر باشد مقدار بیشتری آنزیم مهار شده است . میزان آنزیم آزاد شده را می توان با استفاده از ثابت هیدرولیز (K4 ) کولین استراز فسفوریله یا کاربامیله شده به دست آورد . در عمل هیدرولیز 50%  از آنزیم کاربامیله شده ، در مدت 30 دقیقه کامل می شود ، در صورتی که 50% از آنزیم فسفوریله شده در مدت 480- 80 دقیقه هیدرولیز می گردد .   

آفات کش سم بخش 3

فنیتروتیون (Fenitrothion ) (Sumithion )

فنیتروتیون  برای آفات مکنده مثل شته ، سن ، کنه و پسیل به سمیت زیاد دارد .

وقتی روی گیاه پاشیده می شود به سرعت به داخل گیاه نفوذ می کند (بیش از 50 درصد در مدت 24 ساعت ) ولی در طول آندوها انتقال نمی یابد . دوره پیش برداشت این حشره کش 20روز توصیه شده است . دوره پیش برداشت  یا دوره کارنس زمان بین آخرین سمپاشی و برداشت محصول است ، که با گذشت آن مقدار آفت کش موجود در محصول به پایین تر از حداکثر باقیمانده مجاز (MRL ) خواهد رسید .

علت سمیت کم این ترکیب برای انسان شکسته شدن پیوند ₃P-OCH است ، که در پستانداران پنج برابر سریع تر از حشرات صورت می گیرد .

تحقیقات نشان داده است که بعضی از حشرات مثل سن گندم نسبت به این ترکیب بسیار حساسند (LD50=0.5mg/kg ) ، بنابراین به عنوان ترکیب انتخابی شناخته شده است .

مصرف عمده این ترکیب در ایران برای مبارزه با سن گندم در سطح تقریبی یک میلیون هکتار است .

پروفنوفوس (Profenofos ) (Curacron )

این ترکیب در سال 1975 به وسیله شرکت سیبا- گایگی به عنوان یک حشره کش طیف وسیع برای مبارزه با آفات جونده و مکنده موثر است . نسبت 5/2 لیتر در هکتار ، علیه کرم غوزه مصرف می شود و محلول یک در هزار آن برای کنترل تریپس پیاز توصیه می شود .

فنتیون (Fenthion ) (Lebaycid )

حشره کشی تماسی گوارشی با اثرات نفوذی پایدار است و برای دفع اغلب مگس های زیان آور مانند مگس چغندر ، مگس میوه ، مگس زیتون و مگس خانگی به کار می رود .

2- خانواده دیازینون

ترکیبات این خانواده دارای اثر تماسی بوده و نسبتاً پایدارند . ترک کننده این آفت کش ها از نوع هتروسیکل است .

دیازینون (Diazinon )(Basudin )

دیازینون یک ترکیب فسفره تماسی است که هم در خاک و هم روی اندام هوایی گیاهان مصرف می شود .

دیازینون یک حشره کش طیف وسیع بوده وعلیه حشرات خانگی و آفات باغ ، گیاهان زینتی ، حیوانات دست اموز و حتی پشه ومگس در اصطبل ها مورد استفادهاست . برای مبارزه با آفات درختان میوه مانند کنه ها ، شته ها ، کرم گوجه ، کرم سیب ، کرم گلابی ، مگس گیلاس و پسیل گلابی 1 تا 5/1 کیلو پودر قابل تعلیق دیازینون 40% در هزار لیتر آب مصرف می شود . همین محلول برای سمپاشی عمومی پارک ها مورد استفاده قرار می گیرد .

گرانول دیازینون از سال 1355 در مبارزه با کرم ساقه خوار برنج در شمال ایران مصرف می شود . میزان مصرف آن علیه کرم ساقه خوار نسل اول 15 کیلو گرانول 10% و یا 30کیلو 5% بعد از نیمه خرداد است . برای نسل دوم گرانول 5% را به میزان 40-30 کیلو در اواخر تیر یا اوایل مرداد مصرف می کنند . گرانول بعد از پاشیده شدن در آب شکفته شده و دیازینون وارد آب می شود .

آزمایش نشان داده که گرانول دیازینون 10% به نسبت 20 کیلو در هکتار ، کرم سفید ریشه را بهتر از کاربوفوران ، لیندین و کلرپایریفوس کنترل می کند .

آزینفوس متیل (Azinphos-methyl ) (Gusathion )

حشره کش طیف وسیع با اثرات تماسی و گوارشی است . این ترکیب برای انسان و دام بسیار خطرناک وسمی است این حشره کش روی کنه های نباتی بسیار موثر است و بنابراین می توان در بسیاری از موارد آن بدون تشویش از افزایش جمعیت کنه ها به کار برد . مصرف ان در کشور ما علیه آفات درختان میوه است . برای مبارزه با کرم سیب و کنه های درختان میوه از پودر قابل تعلیق 20% به نسبت 2 در هزار مصرف می شود . یکی از آفاتی که نسبت به این سم حساسیت دارد و به خوبی دفع می شود کرم خاردار پنبه Earias insulama است . آزینفوس متیل را همراه با روغن ، برای دفع شپشک های مرکبات مقاوم به سایر سموم فسفره به کار می برند . آزینفوس همچنین به نسبت 5/1 در هزار همراه با روغن 1% برای کنترل پسیل زیتون زمستان گذران در نیمه دوم اسفند توصیه می شود . چون دوام این حشره کش به نسبتزیاد است از به کار بردن آن روی سبزیجات و میوه های زودرس باید خودداری کرد .

کلرپایریفوس (Chlorpyrifos ) (Dursban )

کلرپایریفوس یک حشره کش طیف وسیع است که اثر تماسی- گوارشی و تدخینی دارد. این ترکیب در خاک و همچنین روی اندام های هوایی کیاه به کار می رود . فعالیت آن در خاک حدود 2 تا 4 ماه دوام دارد . اثر تدخینی آن خوب است ، به طوری که از طریق فاز بخار از محل مصرف شده در خاک به نقاط همجوار منتقل می شود .

کلرپایریفوس نسبتاً برای انسان و حیوانات کم خطر بوده و در بعضی کشورها مصرف زیادی علیه حشرات خانگی مثل سوسری داشته است . درعین حال مصرف این حشره کش در نواحی مسکونی و روی بعضی از گیاهان از جمله گوجه فرنگی ممنوع شده است .

اتریمفوس (Etrimfos ) (Ekamet )

یک ترکیب طیف وسیع غیرسیستمیک با اثرات تماسی و گوارشی است .

به مقدار یک لیتر در هکتار ، علیه آفات راسته بال پولکداران ، سخت بالپوشان و دوبالان توصیه می شود .

50% این حشره کش به میزان یک لیتر در هکتار علیه کرم آلو و به میزان 2 لیتر در هکتار ، علیه برگخوارها مصرف می شود .

پیریمیفوس متیل (Pirimiphos-methyl ) (Actellic )

حشره کشی است که از راه های تماسی ،‌گوارشی و تنفسی بر روی عده زیادی از حشرات و کنه ها ی مضر برای گیاهان ، اثر می کند .

تعداد زیادی از حشرات مکنده ، از جمله شته ها ،‌سفید بالک ها ،‌شپشک ها ، زنجرک ها و سن ها ،‌از سخت بالپوشان : سوسک ها و سرخرطومی ها ،‌از پروانه ها:لاروهای شب پره ها و روزپرک ها همچنین لاروهای پروانه هایی که به داخل چوب حمله می کنند ( کرم خراط ) انواع تریپس ها ،‌راست بالان ( ملخ های مهاجر و بومی ) ، نسبت به این  ترکیب حساسیت نشان می دهند .

در صورتی که روی درختان میوه و نیز سبزیجات مصرف می شود دوره پیش برداشت آن دو هفته خواهد بود .

این ترکیب فشار بخاری معادل  mmHg^4- 10 در حرارت 20 درجه سانتی گراد دارد ، بنابراین به عنوان یک حشره کش تدخینی در انبارها مصرف می شود . عده زیادی از آفات انباری از جمله حشرات مقاوم به حشره کش های دیگر، نسبت به این ترکیب حساسیت دارند . در سیلوها و انبارها علاوه بر این که آفات را کنترل می کند تا چند ماه هم از آلوده شدن مجدد محصولات و مواد انبار شده به آفات جلوگیری می کند .

فوزالون (Phosalone) (Zolone )

فوزالون ترکیبی است که خاصیت حشره کشی و کنه کشی دارد و از راه تماس و گوارش روی آفات اثر می گذارد . این حشره کش سیستمیک نیست ، ولی درون لایه کوتیکولی گیاهان نفوذ کرده ودر کوتیکول برگ و پوست میوه جمع می شود. اما به هر حال داخل گیاه انتقال نمی یابد .

فوزالون به صورت امولسیون 35% عرضه می شود . این آفت کش روی شته ها ، شپشک ها ، پسیل ها ، لارو پروانه ها و سخت بالپوشان مؤثر است  .

فاصله بین آخرین سمپاشی  و برداشت محصول باید حداقل 15 تا 20 روز باشد . فوزالون به نسبت 2 لیتر در هکتار برای کنترل سرخرطومی یونجه به کار می رود . محلول فوزالون با گوگرد و تابل سازگاری ندارد .

متیداتیون (Methidathion ) (Supracide )

این ترکیب حشره کشی است که خاصیت کنه کشی هم دارد . اثر آن از راه گوارش و تماس نیز از راه تنفس دارای نفوذ عمقی در بافت های گیاهی است . در مورد حشراتی برگ های گیاه را به دور خود پیچیده و در حفاظ زندگی می کنند ،‌ بسیار مؤثر است . چند سالی است که نام آن در فهرست سموم توصیه شده نمی باشد .

2-    خانواده مالاتیون

مالاتیون ( Malathion )

مالاتیون یکی از قدیمی ترین و پرمصرف ترین حشره کش های فسفره می باشد این ترکیب اکثر سبزیجات و نیز درختان میوه مصرف می شود .

گیاهان خانواده کدوییان بدان حساسند. باقیمانده این حشره کش بعد از سمپاشی در سطح گیاه به سرعت از طریق واکنش های شیمیایی و آنزیمی و نیز تبخیر کاهش می یابد. اولین حشره کش تماسی طیف وسیع است که سمیت کمی برای پستانداران دارد و بنابراین دارای اثر انتخابی (Selective Action‌) است. اثر انتخابی این ترکیب به علت فعال شدن متابولیکی آن در بدن حشرات است.

مالاتیون به صورت مایع غلیظ امولسیون شونده 57% عرضه می شود و علیه شته ، تریپس و کنه مصرف دارد. برای مبارزه با آفت سبزی و جالیز به نسبت 2 لیتر در هکتار  سمپاشی می شود. مصرف دیگر مالاتیون در بهداشت ،‌برای مبارزه با پشه و مگس می باشد .

فنتوآت (Phenthoate ) (Elasan‌)‌(Cidial )

فنتوآت یک ترکیب تماسی گوارشی است که دوام کافی روی گیاهان دارد . روی عده ای از حشرات به خصوص لارو پروانه ها اثر خوبی دارد و ترکیبی  است که برای دفع حشرات مکنده مانند شته ها و سپردارها (شپشک ها ) و پسیل ها نیز مؤثر است . چون ترکیبی پایدار است ، فاصله بین آخرین سمپاشی و برداشت محصول باید حداقل 20 روز باشد .

اتیون (Ethion )

اتیون ترکیبی است که هم خاصیت حشره کشی و هم کنه کشی دارد و خاصیت آفت کشی آن مخصوصاً وقتی با روغن مخلوط گردد تقویت خواهد شد و قادر است شپشک ها و نیز تخم حشرات را از بین ببرد.

این حشره کش به صورت مایع غلیظ امولسیون شونده 47% موجود است و به نسبت 5/1 تا 2 در هزار برای مبارزه با شپشک ها و سپردارهای درختان میوه و مرکبات مصرف می شود. این ترکیب روی بعضی از ارقام سیب ایجاد گیاهسوزی می کند .

ترکیبات تماسی با پایداری کم

حلالیت این دسته از حشره کش ها و نیز عدم پایداری آنها در محیط آبی باعث می شود که این ترکیبات در محیط های بیولولوژیکی دوام چندانی نداشته باشند. اثر حشره کشی آنها فوری و تنها از راه تماس با حشره است . این دسته از آفت کش ها احتیاج به فعال شدن ندارند و مستقیماً می توانند به محل تأثیر حمله کنند . بنابراین اثر انتخابی نداشته و روی انواع مختلف حشرات یکسان اثر می کنند . این گروه شامل ترکگیبات زیرند:

تترااتیل پیروفسفات (Tepp‌) (Tetraethylpyrophosphate )

این حشره کش در آب به سرعت هیدرولیز و تجزیه می شود. بنابراین پس از آنکه در آب رقیق شد باید بلافاصله پاشیده شود و اگر محلول رقیق شده را مدتی نگهدارند خواص حشره کشی خود را از دست می دهد . این ترکیب در گذشته علیه شته و کنه استفاده می شد ولی مصرف آن در ایران ، اکنون منسوخ شده است .

یکی دیگر از سموم این گروه موینفوس (Mevinphos (Phosdrin) ) از لیست آفت کش های مصرفی در ایران حذف شده است .

ترکیبات فسفره سیستمیک

حشره کش های این گروه چربی دوست هستند ولی در عین حال در آب هم حل می شوند  و به طور کلی از ترکیبات فسفره گروه های قبل حلالیت بیشتری در آب دارند . خاصیت لیپوفیل بودن به آنها اجازة گذشتن از قشر مومی برگ را می دهد و خاصیت حل شدن در آب سبب می شود که این گونه ترکیبات در شیرة خام یا پرورده گیاه سمپاشی شده ،‌ به جریان بیفتند .

وقتی درباره آفت کش های سیستمیک صحبت می شود باید اندکی دقت کرد ./ کلمه سیستمیک این معنی را نمی دهد که آفت کش تنها از راه برگ به خوبی جذب شده و انتقال می یابد . بلکه آفت کش علاوه بر برگ می تواند از راه  ریشه و میوه و گاهی ساقه هم جذب شود.

دیگر کاربرد کلمه سیستمیک برای آفت کش های مختلف است ، در مورد حشره کش هاانتظار بر این است که یک ترکیب سیستمیک بتواند در شیره پرورده جریان پیدا کند و مثلاً وارد بدن حشره مکنده ای مانند شته شود . در مورد علف کش ها هم ترکیب بتید بتواند از راه برگ جذب شده و به ریشه برود و علف هرز چند ساله را کنترل کند . در حالی که بیشتر قارچ کش های ی که به عنوان سیستمیک شناخته می شوند قادر نیستند در شیره پرورده حرکت کنند و تنها معدودی از آنها وارد آوند آبکش می شوند .

شرط اصلی سیستمیک بودن ترکیبات از راه برگ ، دارا بودن توازن مناسبی بین چربی دوستی و آبدوستی است .

لاروها و سایر حشرات برگخوار به وسیله این حشره کش ها کنترل نمی شوند . چون مقدار کافی از شیره گیاهی که حاوی دز کشنده باشد ، وارد بدن آنها نمی گردد .

ترکیبات سیستمیک دارای چندین امتیازند :

-                                            اثر حشره کشی این ترکیبات با شسته شدن برگ به وسیله باران از بین نمی رود .

-                                            تحرک این مواد از طریق شیره گیاهی باعث می شود که نقاط سمپاشی نشده گیاه هم از تعرض آفت مصون بماند .

-                                            این ترکیبات اغلب به نقاط در حال رشد گیاه و مریستم انتهایی که برای رشد گیاه حیاتی است منتقل شده و آنها را در برابر آفات حفظ می کند و حتی اندام های گیاهی و سرشاخه هایی که در زمان سمپاشی شکل نگرفته اند نیز مصون می دارد .

-        پایداری آنها در حدود چند روز تا چند هفته است بنابراین به فواصل زمانی بعد از سمپاشی نیز قادر به کنترل آفاتند .

-        چون این ترکیبات دارای خاصیت تماسی ضعیفی هستند ، بنابراین حشرات مفید حتی اگر مورد اصابت قطرات آفت کش قرار گیرند از پا در نمی آیند . این موضوع از خطر طغیان آفات که در بیشتر مواقع به علت از پا در آوردن همزمان آفت و حشرات مفید است ، می کاهد ف ضعیف بودن خاصیت تماسی این حشره کش ها از این اصل سرچشمه می گیرد که بیشتر این ترکیبات بعد از ورود به درون گیاه تحت تأثیر متابولیسم داخلی ، فعال شده و توانایی اصلی حشره کشی و تحرک خود را پیدا می کنند .

-        حشره کش های سیستمیک علیه آفات مکنده مثل شته ها و کنه ها موثرند . همچنین علیه ناقلان عوامل بیماریزا نیز مصرف می شوند .

نفوذ به درون گیاه

1- مسیر آپوپلاست (Apoplastic ) : مسیر آپوپلاست شامل شبکه ارتباطی مرکب از فضاهای خالی بین سلولی و دیواره سلولی و سلول های آوند چوبی است .

الف) مسیر یوآپوپلاست (Euapoplastic ) حرکت در مسیر آپوپلاست بدون گذشتن از درون پروتوپلاسم .

ب) مسیر زودوآپوپلاست (Pseudoapoplitic ) : حرکت آپوپلاستی که گاهی با گذشتن از درون پروتوپلاسم همراه است .

2- مسیر سیمپلاست (Symplastic) : مسیر سیمپلاست شامل شبکه ارتباطی از پروتوپلاسم هاست که به وسیله پلاسمودسماتا به هم مربوط اند .

انتقال راه دور در داخل گیاه

1-    متحرک دراوند چوبی (Xylem-systemic )

2-    متحرک در آوند آبکشی (Phloem-systemic )

3-    متحرک در هر دو آوند (Ambi-systemic)

حشره کش های سیستمیک به چند گروه تقسیم می شوند :

1-    مشتقات تیواتو

این گروه دارای عامل تیواتری (CH₂-S-CH₂) بوده و در داخل گیاه ، گوگرد اکسیده شده و به مشتق سولفوکسید و سولفون تبدیل می شود .

اکسیداسیون معمولاً همراه با سمی تر شدن این ترکیبات است .

اکسی دیمتون متیل (Oxydemtonmethyl ) (Metisystox-R )

این ترکیب یک حشره کش سیستمیک و پایدار است که خاصیت کنه کشی هم دارد .

دیمتون ترکیبی است که روی گیاه به زودی تجزیه می شود ، ولی در درون گیاه به فرم های اکسیده یعنی سولفوکسید و سولفون تبدیل می شود که هر دو متابولیت خاصیت حشره کشی دارند . این ترکیب قابل اختلاط با اب است و به وسیله ریشه و برگ جذب شده و در شیره خام و پرورده جریان می یابد و گاهی در سلول ها جمع می شود .

در بازار به صورت مایع غلیظ امولسیون شونده 25% وجود دارد و برای مبارزه با آفاتی مثل شته و تریپس و زنجرک به نسبت 1- 5/0 لیتر در هکتار به کار می رود . در کشاورزی برای دفع شته سیب و شته پنبه به کار می رود .

تیومتون (Thiometon ) (Ekatin )

یک حشره کش سیستمیک است که خاصیت کنه کشی هم دارد و بیشتر برای کنترل شته وکنه به کار می رود . علیه تریپس و زنجره هم توصیه می شود .

ترکیبی است با بوی تند که به صورت مایع غلیظ امولسیون شونده 25% عرضه می شود و برای آفات مکنده حالت انتخابی دارد . میزان مصرف آنها در زراعت ها یک لیتر در هکتار و در حالتی که سمپاشی روی درختان میوه سردسیری ؛ مرکبات ومو صورت گیرد ،غلظت محلول مورد مصرف یک در هزار می باشد .

دوره پیش برداشت برای این ترکیب دو هفته است که باید حتماً رعایت شود .

از دیگر ترکیبات این گروه فوریت (Phorate(Timet) ) و دی سولفوتون (Disulfoton(Disyston)) هستند ، که در ایران مصرف نمی شوند .

مشتقات کاربوکسی آمید

مهم ترین ترکیب این گروه دی متوات

دی متوآت (Dimethoite ) (Rogor Roxion Perfecthion )

دی متوآت یک حشره کش سیستمیک و تماسی است که علیه کنه ها هم موثر است و در محیط قلیایی به زودی تجزیه می شود . با بیشتر حشره کش ها و قارچ ها نیز قابل اختلاط است .

این حشره کش دارای دامنه تاًثیر نسبتاً زیاد است و بر ضد آفات مختلفی مانند شته ، کنه قرمز سیب ، سپردارهای مرکبات (شپشک قهوه ای و شپشک واوی و غیره) و سفیده کلم مصرف می شود . دی متوآت برای مدت دو هفته خواص حشره کشی خود را روی گیاهان حفظ می کند . دی متوآت ها روی درختان میوه هسته دار مانند هلو ، گوجه ، زردآلو و غیره سوختگی ایجاد می کنند ، که این سوختگی با افزایش غلظت بیشتر می شود . بنابراین از به کار بردن آن روی این گیاهان باید خودداری کرد .

فورموتیون (Formothion ) (Anthio )

فورموتیون یک حشره کش ، کنه کش با خاصیت سیستمیک و تماسی است . امولسیون غلیظ 33% آن به نسبت 2 لیتر در هکتار ، علیه حشرات مکنده روی چغندرقند توصیه می شود .

فسفامیدون (Phosphamidon ) (Dimecron )

فسفامیدون حشره کشی است که دارای خواص سیستمیک بسیار زیاد است و فرم تجارتی آن به رنگ بنفش مایل به آبی است . این ترکیب را می توان با کلیه حشره کش ها و قارچ کش هایی که خنثی باشند مخلوط کرد . این حشره کش سمیت بسیار شدیدی برای زنبور عسل دارد . خاصیت سیستمیک این ترکیب بسیار شدید است و می تواند هم از راه ریشه و هم از راه قسمت های هوایی گیاه به خصوص برگ نفوذ کند و در تمام قسمت های هوایی گیاه منتشر شود . دوام این حشره کش در گیاه در حدود 2 هفته و دوره پیش برداشت آن حدود 20 روز است .

مونوکروتوفوس (Monocrotophos ) (Azodrin , Nuvacron )

مونوکروتوفوس ترکیب حشره کش فسفره ایست که دارای دامنه تاًثیر زیادی روی آفات بوده و یکی از پرفروش ترین حشره کش هاست . این ترکیب دارای خاصیت حشره کشی و کنه کشی و یک ترکیب قوی تماسی سیستمیک است که دارای قدرت پایداری روی گیاه می باشد . همچنین برای مبارزه با آفات گیاهانی مانند برنج ، ذرت ، سوژا ، چغندرقند ، درختان میوه ، سیب زمینی و سبزیجات و توتون نیز به کار می رود .

حشره کش مورد بحث به صورت مایع قابل حل درآب 40% وجود دارد و مصرف عمده ان بر ضد آفات پنبه است و به نسبت 2 لیتر در هکتار مصرف می شود .

همچنین روی ظروف آهنی و برنجی ایجاد خوردگی می کند .

3- سایر ترکیبات سیستمیک

تری کلروفن (Trichlorofon ) (Diptrex ; Neguvon )

پودر قابل حل 80% موجود است و برای مبارزه با لارو پروانه ها ، آفات برنج ، مو ، سوسک های پوست خوار درختان و همچنین علیه مگس ها نیز مصرف می شود. برای مبارزه با کنه های حیوانی و طیور نیز مصرف دارد . این حشره کش دوام چندانی نداشته و به DDVP تبدیل می شود .

اسفات (Acephate ) و متامیدوفوس (Methamidophos )

اسفات طیف وسیعی از حشرات جونده و مکنده را کنترل می کند ، شته ، تریپس ، زنجره ولاروبال پولکداران نسبت به آن حساس هستند و در مدیریت کنترل آفات سبزیجات مفید است .

اسفات در داخل گیاهان هیدرولیز شده و به متامیدوفوس تبدیل می شود . متامیدوفوس (LD50=15.6mg/kg ) سمی تر و دارای خواص سیستمیک بیشتریاز اسفات (LD 50=1450mg/kg ) است وعلاوه بر مؤثر بودن روی حشرات جونده و مکنده ، خاصیت کنه کشی هم دارد .

هپتنفوس (Heptenthos ) (Hostaquick )

هپتنفوس یک حشره سیستمیک است که علیه حشرات مکنده و اکتوپارازیت ها مصرف می شود. این ترکیب با اثر اولیه سریع ، مدت کوتاهی روی سطح سمپاشی شده گیاه باقی می ماند ودر داخل بافت های گیاهی نفوذ کرده و به سرعت انتقال می یابد . این حشره کش به صورت مایع غلیظ امولسیون شونده 50% موجود است و اغلب علیه آفات جالیز مثل شته و تریپس به نسبت یک در هزار مصرف می شود . دوره پیش برداشت حشره کش هپتنفوس در شرایط آب و هوایی کرج روی خیار رقم دامینوس 5 روز است .

ترکیبات فسفره که خاصیت تدخینی دارند

دیکلرووس (Dichlorvos ) (DDVP,Nogos)

مقاومت حشرات در برابر حشره کش ها

عواملی که باعث بروز و گسترش مقاومت می شوند

عوامل ژنتیکی

فراوانی و غالب بودن آلل های مقاوم. سرعت بروز مقاومت در یک جمعیت حشره تا اندازه زیادی به وجود ژن های مقاوم در جمعیت بستگی دارد .

سابقه مصرف حشره کش . در بعضی موارد مصرف یک حشره کش روی یک جمعیت باعث می شود که حشره علاوه بر مقاوم شدن در برابر آن حشره کش به یک حشره کش دیگر هم مقاومت نشان دهد . این حالت را مقاومت تقاطعی (Cross resistance ) می گویند ، اصطلاحاً شرطی شدن (Conditioning ) بدین معنی که اگر جمعیتی از یک حشره ، به یک گروه حشره کش مثل الف مقاوم شود ، در برابر گروه دیگری مانند ب ، سریعتر از نژادی که سابقه مقاومت ( در برابر الف ) را ندارد ، مقاومت نشان می دهد . برای مثال حشره مقاوم به دیلدرین به سرعت در برابر کارباریل مقاوم می شود.

سازگاری . مربوط به مستعد بودن حشره برای نشان دادن مقاومت تحت فشار حشره کش است ، به طوری که ، اگر فشار حشره کش را از میان برداریم عامل انتخاب برای جمعیت مقاوم هم از بین می رود . وجود و اندازه هزینه سازگاری (Fitness cost ) نرخ گسترش مقاومت را کاهش خواهد داد.

عوامل زنده

عوامل زیست شناختی عبارتند از :

1-    تعداد نسل

2-    زاد آوری

عوامل رفتاری مؤثر در گسترش مقاومت به شرح زیرند :

1-    تحرک و مهاجرت و درجه جدا افتادن

2-    پلی فاژ بودن

3-    پناهگاه (Refugia )

ج) عوامل کاربردی (Operational )

عوامل کاربردی مؤثر در تکامل مقاومت ، شامل عوامل وابسته به آفت کش و کاربرد آن است .

1-    دز مصرفی .

2-    پایداری حشره کش مصرفی .

3-    سمپاشی های پی در پی .

4-    سابقه مصرف حشره کش ها

سرنوشت آفت کش ها در محیط زیست

آفت کش ها در طبیعت جابه جا می شوند و علاوه بر انتشار در داخل یک محیط ، از محیطی به محیط دیگر می روند .

تحرک آفت کش ها در آب  

دیکلروس یک ترکیب فرا ر تماسی گوارشی است که پایداری چندانی ندارد . فشاربخار این حشره کش mmgh10  * 2/1در 20 درجه سانتیگراد است که در حدود 1000 برابر بیشتر از سایر ترکیبات فسفره است . به همین دلیل آن را در افشانه های حشره کش به کار می برند . می توان آن را برای تدخین گلخانه ها و ضد شته و کنه به کار برد در این صورت 20 میلی گرم از این ترکیب برای هر متر مکعب فضای گلخانه کفایت می کند .

در ایران به صورت امولسیون 50 % موجود است و مصرف عمده آن روی آفات جالیز نظیر شته ، تریپس و عسلک است که در این صورت به نسبت 5/1 تا 2 در هزار مصرف می شود همچنین برای مبارزه با لارو پروانه فری از محلول 2 درهزار آن می توان استفاده کرد از ترکیبات دیگری که خاصیت تدخینی دارند TEPP است .

ترکیبات فسفره که به صورت گرانول مصرف می شود

این ترکیبات اغلب در خاک مصرف می شود از جمله این ترکیبات یکی دیازینون است فوریت (Phorate )و دیسولفوتون (Disulfoton )از ترکیبات دیگر این گروهند .

ترکیبات فسفره که علیه پارازیت های حیوانات اهلی به کار می روند

کومافوس(Coumaphos )

این ترکیب برای مبارزه با کنه ها و شپش ها و کک های حیوانی به کار می رود. محلول هایی که با ان تهیه می شود برای حمام دادن دام ها مورد استفاده قرار می گیرد و در حدود ده ماه خاصیت کنه کشی خود را حفظ می کند . این محلول روی تمام مراحل زندگی کنه ها مؤثر است . همچنین در بازار به صورت پودر قابل تعلیق 30% موجود است که یک کیلو از ان را با 600 لیتر آب مخلوط کرده و برای سمپاشی یا حمام دادن دام استفاده می کنند . برای اینکه آب حمامی که با این ترکیب تهیه می شود به جلبک آلوده نشود 50 گرم کات کبود به هر متر مکعب مایع اضافه می کنند . کومافوس با نام تجاری پیریزین (Perizin )در کندو های زنبور عسل برای کنترل کنه واروآ استفاده می شود .

ترکیبات کاربامات

Carbamate compounds

فیزوستیگمین(Physostigmine) یک ترکیب کاربامات طبیعی است که خواص ضد کولین استرازی دارد و سابقاً در غرب آفریقا در محاکمه متهمان به وسیله جادوگران مورد استفاده قرار می گرفته است . ترکیبات کاربامات اولیه بر اساس این ماده آلکالوئیدی که در گیاه Calabar bean وجود دارد .                     o                         

کاربامات ها مشتقات اسیدکاربامیک Hoc      Nh2 هستند که دو صفت عمده دارند؛ نخست این که تأثیر آنها سریع است و دوم این که به وسیله موجودات زنده با سرعت مناسبی تجزیه می شوند . متابولیسم این ترکیبات در داخل بدن آفت ، پایه تأثیرات انتخابی بعضی از ترکیبات این گروه است . بعلاوه در داخل گیاهان تجزیه می شوند که این موضوع از تجمع خطرناک باقیمانده این ترکیبات می کاهد .

ترکیبات کاربامات روی شته ها و مگس ها و بعضی از حشرات کوچک دیگر اثرات نیکویی دارند ولی در مبارزه با کنه های نباتی همیشه نتیجه رضایت بخش نمی دهند .

کاربامات ها ضد کولین استراز هستند و چگونگی تأثیر آنها تقریباً شبیه حشره کش های فسفره است و برای معالجه کسانی که این ماده مسموم شده اند از سولفات دوآتروپین استفاده می کنند .

ترکیبات تماسی کاربامات

کارباریل(Carbaryl )

کارباریل هم از راه تماسی و هم از راه دستگاه گوارش مؤثر است ، همچنین اندکی خاصیت سیستمیک دارد . امتیاز این ترکیب مربوط به کم بودن سمیت پوستی و گوارشی آن برای پستانداران و نیز وسعت دامنه تأثیر آن روی حشرات مختلف است .

کارباریل به صورت پودر قابل تعلیق در آب 85% موجود است ودر کنترل حشراتی مانند برگخوار پنبه و چغندر و سویا ونیز کرم غوزه پنبه و کرم سرخ پنبه وهمچنین سر خرطومی ها به مقدار یک و نیم تا دو کیلو کارباریل خالص در هر هکتار مصرف می شود . این حشره کش با اغلب حشره کش ها و قارچ کش ها به جز محلول بر دو و جوشیده آهک و گوگرد قابل اختلاط است ولی در نواحی مرطوب درختان سیب را تا دو هفته پس از ریختن گلبرگ ها نباید با این ترکیب سمپاشی کرد یکی از مصارف عمده آن در تولید میوه برای کشتن آفات و تنک کردن میوه روی درختان است . کارباریل برای این منظور در سطح قسمت در میلیون مصرف دارد . همچنین روی کنه های حیوانی مؤثر است ، ولی روی کنه های نباتی اثری ندارد .

آفات کش یا سم بخش 2

آفت کش ها را  می توان از نقط نظر چگونگی تأثیر روی حشرات و کنه ها به طریق زیر دسته بندی کرد :

1-    آفت کش های فیزیکی

ترکیباتی هستند که از راه های فیزیکی باعث اختلال در اعمال حیاتی بدن حشرات می شوند. مثلاً روغن های نسبتاً سنگین که برای سمپاشی درختان میوه مورد استفاده قرار می گیرند ، گردهای بی اثر ،‌مثل اسید بریک و سیکاژل ،‌موم پوست حشرات را جذب کرده و باعث می شوند که آب بدن از دست رفته و حشره خشک شود.

2-    آفت کش های پروتوپلاسمسی

موادی هستند که به کلیه آنزیم های  بدن حشره حمله می کنند و باعث رسوب آنها می شوند .ترکیبات جیوه  ،‌اسیدهای قوی و فلزات سنگین مثل کادمیوم و سرب از این دسته اند .

3-    آفت کش های عصبی

این ترکیبات در سیستم عصبی حشره اختلال ایجاد می کنند . حشره کش فسفره ،‌ کلره و کاربامات و غیره از این دسته اند .

4-    مهار کننده های متابولیکی

مهار کننده های متابولیکی موادی هستند که با جذب الکترون تولید انرژی حاصل از اکسیداسیون کاربوهیدرات ها ، لیپیدها و پروتئین ها را مختل می نماید . روتنون ، دی نیتروفنل ها ، کنه کش ها و قارچ کش هایی که مشتقات آلی قلع اند و نیز یون سیانور از این گروه سموم اند .

5-    عوامل آلکیله کننده

 این ترکیبات یک اتم هیدوژن را در یک ترکیب حیاتی با عامل آلکیل جایگزین می کنند. مهم ترین این ترکیبات مشتقات هالوژنه هیدروکربورها مثل متیل بروماید است .

وضعیت مصرف آفت کش ها

حشره کش های گیاهی

(Botanical insecticides )

گیاهان یک دوران تکاملی 400 میلیون ساله را پشت سر گذاشته اند و در این مدت سازوکارهایی همانند تولید مواد دورکننده و حشره کش در آنان تکامل یافته ، تا بتوانند خود را در برابر حشراتی که به آنها حمله می کنند ف حفظ نمایند .

نیکوتین (Nicotine) و ترکیبات مشابه

در حدود سال 1960 میلادی در اروپا از شیره تنباکو برای مبارزه با حشرات مکنده در باغچه ها استفاده می شد . بعدها معلوم شد که ماده فعال شیره تنباکو آلکالوئیدی به نام نیکوتین است . نیکوتین به صورت نمک به میزان 1 تا 8 درصد در گیاه توتون وجود دارد ، تجارت نیکوتین را به نام Black leaf 40 عرضه می کردند ، آنابازین و نورنیکوتین دو ترکیب مشابه این آلکالوئیدند .

نیکوتین بر اساس کربن شماره 2 دارای دو فرم راست گردان و چپ گردان است ، که فرم راست گردان خاصیت حشره کشی کمتری از چپ گردان دارد . نیکوتین روی مهره داران موثر است ، زیرا حالت مولکولی استیل کولین را تقلید می کند و گیرنده های این رابط عصبی را در سیناپس ها اشغال کرده و باعث انقباض ، تشنج و بالاخره مرگ می شود . نیکوتین از راه زبان ف داخل معده و پوست جذب می شود . شستن سطح آلوده بدن به وسیله آب از خطر این ترکیب می کاهد .

نیکوتین به عنوان یک حشره کش تماسی کم دوام در مبارزه شته ، تریپس  ، کرم سیب و مینوز مورد استفاده قرار می گرفته است . دوره کارنس این ترکیب 7 روز است . آزمایش هایی برای استخراج نیکوتین از ضایعات تنباکو انجام شده است و تنباکو خوانسار بیشترین درصد نیکوتین را در میان 8 نمونه از نقاط مختلف ایران داشته است . در همین آزمایش مشخص شد که نیکوتین استخراج شده به عنوان یک ماده ضد عفونی کننده ، برای کاهش جمعیت نماتد در خاک موثر است .

نیکوتینوئیدها (Nicotinoids )

این گروها از حشره کش های سنتزی به نام نیکوتینوئید و ترکیبات کلرونیکوتینیل (Chloronicotinyles) موسومند که مشابه نیکوتین هستند .

ایمیداکلوپرید(Imidacloprid) (Confidor)

درسال 1985 کشف و در 1990 معرفی گردید . حشره کش به صورت تماسی وگوارشی به ویژه برای حشرات مکنده موثر بوده و از راه ریشه و شاخ و برگ و نیز تزریق به ساقه جذب گیاه می شود . ایمیداکلوپرید جذب گیاهچه شده و در گیاه پخش می شود . مصرف این فرمولاسیون برای ضد عفونی بذر چغندر قند باعث کنترل بیش از 90% جمعیت شته سبز هلو روی گیاهچه می شود .

آزمایش هایی که روی گیاه پنبه انجام شده ،‌نشان داده است که این ترکیب روی شته سبز هلو، خرطوم خود را وارد محیط سلول و حتی غده های داخلی گیاهی که محتوی این ترکیب است می نماید ، در حالی که شته جالیز در جستجوی آوند آبکش از تماس خرطوم خود با عدد داخلی گیاه خودداری می کند .

نحوة تأثیر آن ویژه بوده و با اشغال گیرنده های پروتئینی استیل کولین در غشای فیبری سلول عصبی مانع کار عادی آنها شده و حشره را از پا در می آورد .

از ترکیبات مشابه این گروه می توان به استامیپرید ( Acetamiprid) اشاره کرد که به نام تجارتی موسپیلان (Mospilan) موسوم بوده و در حال حاضر برای کنترل مینوز لکه گرد ، پسیل بسته و بعضی آفات دیگر در حال آزمایش است . آزمایش نشان داده که مصرف ایمیداکلوپرید در خاک برای کنترل سفید بالک مؤثرتر از استامیپرید است.در حالی که سمپاشی شاخ و برگ یا استامیپرید اثر بهتری را نشان می دهد .

تیاکلوپراید (Thiacloprid) با نام تجارتی کالیپسو (Calypso) حشره کش دیگری است که برای کنترل سفید بالک مزارع پنبه توصیه شده است . این ترکیب روی سوسک کلرادو هم مؤثر است.

یکی دیگر از ترکیبات این گروه تیامتوکسام (Thiamethoxam) است که با نام تجارتی کروزر ‌(Cruiser) عرضه می شود . فرمولاسیون روان ریز غلیظ آن برای ضد عفونی بذر سیب زمینی علیه ناقلان  بیماری های ویروسی به کار می رود .

پیرترین ها (Pyrethrins)

پیرترین ها به ترکیباتی گفته می شود که در عصارة استخراج شده از گل های گیاهی به نام Pyrethrum cinerariaefolium   وجود دارند .

گل پیرتروم خشک حاوی 1% پیرترین است که به وسیله حلال هایی مثل نفت بی بو و اتیلین دیکلراید استخراج می شود . این گل دارای چهار ترکیب اصلی است ،‌ که همگی خاصیت حشره کشی داشته و به آنها ترکیبات پیرترین گفته می شود . اینها استرهای مربوط به دو الکل Cyclopentenolone  ودو اسید Cyclopropane Carboxylic می باشند . بنابراین ساختمان شیمیایی این ترکیبات به صورت زیر است .

فعال ترین ترکیب ،پیرترین I است که LD50  آن معادل 32/0 میلی گرم بر حشره است ( منظور از حشره در اینجا مگس خانگی است ) LD50  آن برای پستانداران mg/kg 900-584  است.

اهمیت پیرترین به این دلیل است که حشراتی مثل مگس و پشه بر اثر تماس بااین ترکیب طی چند ثانیه به زمین می افتند. (Knock-downeffect ) دیگر اینکه برای پستانداران سمیت بسیار کمی دارد . ولی مشکل اصلی این ترکیب طبیعی برای مبارزه با آفات در مزرعه این است که در مجاورت هوا و نور بسیار ناپایدار است. همچنین در اغلب مواقع حشراتی که در معرض دزهای پایین این ترکیب قرار می گیرند‌، بعد فرو افتادن مجدداً به حال عادی بر می گردند . این است که این ترکیب را با مقدار کمی از یک حشره کش دیگر مخلوط می کنند تا اثر قطعی حاصل شود .

یکی از مشخصات مهم ترکیبات پیرترین رابطه تأثیر آنها با درجه حرارت است ، به این ترتیب که بر خلاف بسیاری از حشره کش ها سمیت پیرترین با کاهش درجه حرارت زیاد می شود . یعنی همبستگی حرارتی منفی (Negative temperature correlation ) دارد .

پایریتروئیدهای مصنوعی (Synthetic pyrethroids)

این ترکیبات ضمن دارا بودن خاصیت حشره کشی یکسان یا برتر نسبت به پیرترین های طبیعی ، این امتیاز را هم داشتند که در مقابل عواملی مثل هوا و نور از پایداری مطلوبی برخوردار بودند .

ترکیب آلترین (Allethrin) سینرژیست ها جمله رزمترین ها (Resmethrin) (پرمترین) به بازار آمد که قابل مصرف درمزارع بود (دلتامترین) که مصرف چند گرم آن در هکتار برای مبارزه با آفات کفایت می کند .

همه ترکیبات جدید در مقابل نور پایدار بوده و شکسته نمی شوند اثر حشره کشی آنها تا حداکثر 10 روز دوام خواهد داشت .

پرمترین (Permethrin)

پرمترین در سال 1973 به وسیله الیوت (M.Elliott) وهمکاران معرفی گردید با نام تجارتی آمپوش (Ambush)

پرمترین یک حشره کش تماسی طیف وسیع است که دوام متوسطی دارد .

علیه برگخوار چغندرقند و مینوز لکه گرد و سایر موارد توصیه می شود.به طورکلی این ماده روی آفات پنبه و درختان میوه و سبزیجات و توتون و غیره مؤثر است.

فنولرات (Fenvalcerate ) نام دارد که از چهار ایزومر تشکیل شده است و به میزان 150-20 گرم ماده خالص در هکتار مؤثر است.

فنولرات یک حشره کش تماسی است که برای انسان و دام تا اندازه ای خطرناک است . (LD₅₀=451 mg/kg ) و به صورت امولسیون 10%‌ موجود است که برای مصرف علیه کنه قرمز اروپایی بر روی درختان میوه توصیه می شود.

بعضی از ترکیبات این گروه عبارتند از : سایپرمترین (Cypermethrin) با نام تجارتی ریپکورد (Ripcord‌‌) و لمبداسای هالوترین (Lambda-Cyhalothion ) با نام تجارتی آیکون (Icon ) . لمبداسای هالوترین یک ترکیب طیف وسیع بوده و آفات زراعی ،‌حشرات خانگی (سوسری ) و حتی پارازیت های خارجی حیوانات اهلی را نیز کنترل می کند .

این آفت کش ها می توانند در سمپاشی های نزدیک به زمان برداشت محصول و نیز کنترل آفات ضمن حمل و انبار کردن محصولات مورد استفاده قرار گیرند. موارد مصرف این ترکیبات عبارتند از مصرف خانگی ، مصرف در باغچه های منازل ، مصارف بهداشتی و نیز بعضی اوقات برای کنترل آفات جنگل نیز استفاده می شوند . ولی عواملی که مصرف آنها را محدود می کنند ،‌ عبارتند از

1-    قیمت آنها در مقایسه با انواع آفت کش ها با اثر مشابه بیشتر است .

2-    چندان فرقی در تأثیر آنها روی حشرات مفید و آفات وجود ندارد ، به علاوه برای ماهی ها بسیار خطرناکند . بعضی از انواع ترکیبات برای زنبور عسل سمیت کمتری دارند .

3-    با مشاهده مقاومت آفات در برابر این دسته از ترکیبات (Group resistance) اهمیت آنها کمتر شده است .

عوامل رجحان پایریتروئیدهای مصنوعی از این قرارند:

1-    اثر ضربه ای سریع که در بعضی از اوقات برای کنترل حشرات ناقل بیماری ها مورد استفاده قرار می گیرد .

2-    خطر کم برای انسان و جانوران خونگرم .

3-    مصرف در هکتار آنها در مقایسه با آفت کش های دیگر بسیار کمتر است.

فراورده های گیاهی چریش

ترکیبات درخت چریش ( Group resistance )

درخت چریش . Azadirachta indica Juss  نوعی زیتون تلخ است که در جنوب ایران هم می روید . از بخش های مختلف درخت چریش حدود 57 ترکیب شیمیایی جدا و شناسایی شده است . ولی مهمترین ماده مؤثر آزادیراکتین است که 90% فعالیت مواد استخراج شده مربوط به آنست و از مغز دانه چریش استخراج می شود . آزادیراختین خالص آلکالوئیدی است ، به صورت پودری که به رنگ زرد متمایل به سبز با بویی همانند گوگرد قابل تشخیص است و فرمول شیمیایی آن C35H44O16 می باشد .

آزادیراختین از نظر ساختمان شبیه هورمون پوست اندازی است و فعالیت هورمون پوست اندازی را در بدن حشره مهار می کند . این ترکیب دارای اثر اشتهابری است و با کاهش زادآوری و تغییر در دگردیسی ، روی حشرات اثر می کند . تغذیه حشره بعد از خوردن چند نانوگرم از این ترکیب متوقف می شود .

آزادیراختین

تأثیر آزادیراختین اغلب گوارشی است و به علت اثرتماسی نسبتاً ضعیف ، روی عنکبوت ها ، کفشدوزک ها و پارازیتوییدها اثر چندانی ندارد و می تواند در کنترل تلفیقی آفات استفاده شود .

پودر مغز دانه مخلوط با دانه های گندم و نخود در کنترل سوسک چهار نقطه ای حبوبات تا حدودی موثر است . فراورده های تجارتی درکنترل کرم برگخوار چغندر exigua Spodoptera توصیه می شود . کنجاله مغز میوه چریش در کنترل پاتوژن های خاکزی ، نظیر نماتدها و قارچ ها موثر است . می توان از ترکیبات چریش در کنار سایر روش های کنترل آفات سود جست .

سایر حشره کش هایی که منشأ گیاهی دارند : روتنون (Rotenone) که از ریشه دو نوع گیاه دریس (Derris) از خانواده بقولات به دست می آید . ریانیا (Ryania)سابادیلا (Sabadilla) که از بذر گیاهی متعلق به خانواده سوسن به دست می آید ، یاد می کرد .

یکی از سموم گیاهی که برای جانوران خونگرم است ، آلکالوییدی به نام استریکنین (LD50=30mg/kg) است که از دانه گیاه Strychnos nox-vomica   استخراج می شود و به صورت سولفات مصرف می شود . این ترکیب علیه خرگوش و سایر جوندگان به کار می رود . استیریکنین عامل فلج ماهیچه ای بوده و باعث توقف تنفس و ضربان قلب خواهد شد .

آفت کش های بیولوژیک

Biological pesticides

موفق ترین آفت کش های بیولوژیکی که به صورت تجاری عرضه شده اند عبارتند از :باسیلوس تورینژینسیس پرمصرف ترین حشره کش بیولوژیکی است ، Bt یک باکتری هوازی گرام مثبت است ، که به طور معمول در طبیعت یافت می شود .

این باکتری در طی اسپردهی کریستال پروتیینی سمی تولید می کند . توکسین های متفاوتی به وسیله نژادهای مختلف باسیلوس تولید می شود . مهم ترین توکسین که دلتا- اندوتوکسین نام دارد .

فرمولاسیون های تجاری که عرضه می شوند حاوی اسپروکریستال است ، که باید به وسیله حشره خورده شود . دستگاه گوارش حشره بعد از خوردن Bt فلج می شود ولی مرگ حشره بعد از چند روز اتفاق می افتد .

سویه کورستاکی (Kurstaki) بیشترین مصرف را دارد و روی بال پولکداران در زراعت های مختلف موثر است . فراورده های دیگری هم برای کنترل دو بالان و سخت بالپوشان عرضه شده است . در ایران پودر وتابل 90% آن (باکتوسپئین- دایپل) علیه برگخوار نارون و ابریشم باف ناجور توصیه شده است ، مصرف در هکتار Bt از حشره کش های شیمیایی کمتر است .

آزمایش نشان داده که برنج واریته طارم مولایی ، حاوی ژن Bt در برابر ساقه خوارهای برنج در مراحل رویشی و زایشی مقاوم بوده و خسارت در گیاهان تراریخته کمتر از شاهد بوده است .

آورمکتین ها ، آنتی بیوتیک های جدید هستند که روی کنه ها ، حشرات و نماتدها موثرند .

این آفت کش ها از ترکیبات پیچیده حلقوی که دارای حلقه های لاکتونی است تشکیل شده اند و حاصل تخمیری است که به وسیله باکتری Streptomyces avermitilis انجام می شود . آورمکتین حدود 8 همولوگ دارد که فعال ترین آن آورمکتین Bla است .

مخلوطی از آورمکتین Bla و Blb در برابر کنه تار عنکبوتی ، مینوز و پسیل گلابی بسیار موثر است وبه نام آبامکتین (Abamectin) خوانده می شود . آبامکتین 8/1% به نسبت 5/0 در هزار برای کنترل کنه نقره ای مرکبات توصیه می شود .

در عمل این حشره کش روی موجودات غیر هدف اثر کمتری دارد چون در طبیعت چندان پایدار نیست و همچنین در برگ های جوان نفوذ دارد و به وسیله این اندام ها جذب می شود . بنابراین حشرات مفید تا حدی حفظ می شوند .

قارچ لکانیسیلیوم لکانی یکی از قارچ های هیفومیست است که دارای جدایه های مختلف است . فراورده تجارتی این قارچ خاصیت انتخابی دارد . ورتالک(Vertalec) روی شته ها و میکوتال (Mycotal) روی سفید بالک ها و تریپس ها مؤثر خواهد بود . برای دستیابی به کنترل مؤثر مصرف چند باره این قارچ توصیه می شود . جدایه ) روی سفید بالک ها و تریپس ها مؤثر خواهد بود . برای دستیابی به کنترل مؤثر مصرف چند باره این قارچ توصیه می شود . جدایه DAOM 198499 که در سال های اخیر شناسایی شده است ، می تواند همزمان رشته ها و سفیدک های سطحی را کنترل کند.

حشره کش های اسپینوسیون (Spinosyns)

خصوصیات باکتری اکتینومایست Saccharopolyspora spinosa  در نمونه های خاک ، در سال 1982 کشف و شناخته شد . مهمترین ترکیب این گروه اسپینوساد است . اسپینوساد متشکل از 2 ترکیب فعال به نام های اسپینوسین A و اسپنوسین D  است که توسط این اکتینومایسیت خاکزی به هنگام تخمیر تولید می شود.

اولین بار در سال 1997 با نام تجارتی Tracer به بازار عرضه شد. اسپینوساد به دو صورت سوسپانسیون غلیظ (SC) و گرانول قابل حل در آب  (WG) فرموله شده است .

اسپینوساد باعث فعال شدن گیرنده استیل کولین می شود ولی محل تأثیر آن با نیکوتین فرق دارد . اثر اسپینوساد در روی گیاه به صورت متوقف شدن تغذیه و در نهایت فلج شدن حشره است ولی حشره مسموم بیش از دو روز روی گیاه باقی می ماند . بنابراین تا حدودی کند اثر می کند .

این حشره کش روی آفات مهمی از جمله کرم غوزه ( Helicoverpa spp) ، انواع کرم برگخوار (Spodoptera spp) ساقه خوار ذرت ، مگس مدیترانه ، انواع تریپس و گونه های مختلف مینوز موثر است . می توان گفت اسپینوساد علیه گونه هایی از راسته های بال پولکداران ، دو بالان ، تریپس ها و همچنین روی برخی گونه های سخت بالپوشان اثر دارد ، ولی روی کنه ها و حشرات مکنده زیاد موثر نیست .

سمیت حشره کش اسپینوساد برای پارازیتوئیدها ، پرداتورها و نیز زنبور عسل در مقایسه با سایپرمترین 10 تا 1000 برابر کمتر است . از این رو می توان از اسپینوساد به عنوان دوست طبیعت نام برد . از دیگر امتیازات حشره کش اسپینوساد ، پایداری کم آن در طبیعت ، آبشویی کم و در نتیجه راهیابی کمتر به   آب های زیرزمینی ، غیر رسمی بودن نسبی آن برای پستانداران ، پرندگان و سمیت کم برای ماهی ها است .

روغن ها و حشره کش های معدنی

Inorganic insecticides

روغن ها به عنوان حشره کش ، تخم کش ، علف کش و یا ماده حامل امولسیفیان و همچنین حلال آفت کش ها در کنترل آفات به کار گرفته شده اند . مصرف روغن ها از زمان های قدیم معمول بوده است . بعضی از روغن ها مانند مشتقات ذغال سنگ ، به علت دارا بودن هیدروکربورهای آروماتیکی خاصیت گیاه سوزی دارند . روغن های غیر اشباع نفتی هم این خاصیت را دارند.

اگر هیدروکربورهای غیر اشباع را از روغن های نفتی جدا کرده و فراورده هایی به دست آورند که درجه تقطیر و ویسکوزیته معینی داشته باشد ،در این صورت می توان این روغن ها را روی گیاهان به کار برد . بیشتر روغن هایی که در کنترل آفات به کار می روند از مشتقات نفتی هستند . گاهی خصوصیات روغن ها را بر حسب جرم مولکولی آنها نیز بیان می کنند . روغن های بسیار سبک ، خاصیت حشره کشی چندانی نخواهد داشت . به عکس در صورتی که از ملکول های روغنی سنگین استفاده شود علاوه بر آفت ، گیاه میزان هم صدمه خواهد دید . این است که دسته ای از هیدروکربورها برای مبارزه با آفات روی گیاهان به کار گرفته می شوند که نقطه جوش آنها دقیقاً کنترل شده و اغلب از هیدروکربورهای پارافینی (اشباع) تشکیل شده باشند . روغن هایی که متوسط جرم آنها 290 تا 330 باشد ، مناسبند .

خلوص روغن از نظر وجود هیدروکربورهای غیراشباع را ، با درجه سولفوناسیون نشان می دهند . اگر درجه سولفوناسیون روغن 100 باشد ، یعنی صد در صد از هیدروکربورهای اشباع (UR) (Unsulfonated residue) تشکیل شده است . بنابراین هر چقدر درجه سولفوناسیون از 100 کمتر باشد ، میزان هیدروکربنهای غیر اشباع بیشتر است . روغن هایی با درجه سولفوناسیون 100-85برای سمپاشی تابستانه و روغن هایی با درجه سولفوناسیون 75-65 برای سمپاشی زمستانه مناسبنند .روغن هایی که در تابستان به کار می روند (Summer oils )تصفیه شده بوده و روی شاخ و برگ مصرف می شوند . سمیت این روغن ها کمتر از روغن های زمستانی است ، ولی برای کنترل کنه و شپشک روی درختان مرکبات مفید است . روغن های زمستانی (Dormant oils) کمتر تصفیه شده اند ولی در اواخر زمستان که گیاه فاقد برگ است مصرف می شوند . این روغن ها شپشک ها و تخم شته و کنه را روی شاخه و تنه درختان از بین می برند . روغن ها از جمله سموم فیزیکی اند(Physical toxicants) . روغن ها از طریق به هم زدن ساختمان می شوند . روغن ها بعد از پاشیده شدن به صورت یک لایه نازک تمام بدن حشره را احاطه کرده و از ورود هوا به داخل بدن حشره جلوگیری می کنند. همچنین با انحلال قشر مومی جلد باعث می شود که حشره به وسیله نیروی کشش سطحی آب گرفتار شود . این گونه خواص روغن ها در روش مبارزه با لاروپشه ، با پهن کردن یک لایه نازک روغن روی سطح آب استفاده می شود.

در موارد زیر از روغن برای کنترل آفات استفاده  می شود .                         

1-    برای سمپاشی تابستانی بر ضد شپشک آرد آلود ، سپردارها و شته ها .

2-    برای سمپاشی زمستانی بر ضد شپشک های گیاهی ، کنه های گیاهی ، تخم تعدادی از حشرات و بعضی لاروهای زمستانی .

3-    بر ضد انگل های خارجی مانند کک ، شپش و کنه ها .

4-    به عنوان حامل و حلال حشره کش ها .

5-     برای مخلوط کر دن با امولسیون بعضی از حشره کش ها مانند ترکیبات فسفره ( امولسیون روغنی ) به منظور بالا بردن اثر حشره کشی آنها .

فرمولاسیون ولک و سیترول انواع تجارتی روغنند. برای سمپاشی زمستانی

یکی از فرمول های توصیه شده این گونه است .

روغن امولسیون شونده                     1 لیتر

امولسیون دیازینون 60%                   100 میلی لیتر

آب                                                 100 لیتر

می توان به جای دیازینون از اتیون 47% به نسبت 5/1 در هزار نیز استفاده کرد. باید توجه داشت که میوه های هسته دار و نیز مرکبات تا اندازه ای نسبت به روغن حساسند .

روغن ها نسبت به حشره کش های دیگر مزایای متعددی دارند ،‌کم خطر بودن آنها به طوری که روی محصولات سمپاشی شده ، باقیمانده خطرناک بر جای نمی گذارند . عدم بروز مقاومت در حشرات و کنه های گیاهی در مقابل روغن است وبه اقتصادی بودن مبارزه به وسیله روغن ها اشاره کرد با یک سمپاشی با محلول یک درصد روغن در محله شکوفه دهی ، کنه سرخ اروپایی کنترل می شود .

به طور کلی در مورد کاربرد روغن ها باید احتیاطاتی را رعایت کرد که مهم ترین آن عبارتند از:

1-    در بهار و تابستان باید قبل از سمپاشی با روغن ، درختان را آبیاری کرد ،

2-    سه هفته قبل و بعد از سمپاشی با روغن از کاربرد گوگرد روی گیاه باید خودداری نمود ،

3-    اگر روغن با سم همراه است باید مسایل احتیاط های مربوط به سم رعایت شود .

حشره کش های معدنی (Inorganic insecticides )

حشره کش های معدنی ترکیباتی هستند که اتم کربن در مولکول آنها وجود ندارد . گرچه این حشره کش ها اکثراً  منسوخ شده اند ولی به لحاظ اهمیت تاریخی قابل ذکر اند.

از مهم ترین ترکیبات معدنی که خاصیت آفت کشی دارندمی توان به مشتقات آرسینک جیوه تالیوم ، بر ، اتیموآن ،‌سلینوم و فلوئور اشاره کرد.

املاح آرسینکی نظیر آرسینت مس ( سبز پاریس ) و آرسنات سرب (AsO4 Hpb ) و آرسنات کلسیم .

از ترکیبات تالیوم می توان به سولفات تالیوم اشاره کرد که برای مبارزه با مورچه

مهم ترین مشتق فلوئور کریولیت (Cyrolite )  Na3 Alf 6 ،‌ سیلیکاژل و اکسید آلومینیوم اند

پودر سیلیس ،‌اسید بوریک (H3Bo4 ) از جمله ترکیبات معدنی است که علیه سوسری مصرف می شود .

طعمه مسموم حاوی براکس یکی از قدیمی ترین حشره کش های گوگرد است . پولی سولفور کلسیم یکی از مشتقات مهم این عنصر است که محلول کالیفرنی هم خوانده می شود . اگر آهک زنده را به نسبت یک کیلو گرم همراه با دو کیلو گرم گوگرد و هفده لیتر آب به آرامی بجوشانند ، محلولی به رنگ قرمز گیلاسی به دست می آید ، که بعد از صاف کردن در ظرف سربسته نگهداری می کنند . ماده مؤثر این محلول پلی سولفور کلسیم (CaSn ‌) است که در مجاورت اکسیژن و انیدریک کربنیک ، ذرات ریز گوگرد را آزاد می کند . این محلول در قدیم علیه کنه و شپشک های مرکبات ( به نسبت 4%‌ در تابستان و 6% در زمستان ) و همچنین شپشک زیتون به کار برده می شد .

آلومینیوم فسفاید و منیزیم فسفاید از دیگر ترکیبات معدنی هستند .

آلومینیوم فسفاید (AIP‌) در مجاورت بخار آب گاز فسفین (PH3 ) آزاد می کند.  این ترکیب برای کنترل آفات انباری در بسته ها و توده های غلات به ویژه برنج به کار می رود . آلومینیم فسفاید به صورت قرص فوستوکسین (Phostoxin) و دانه عرضه می شود . هر قرص آن حدود 3 گرم وزن دارد و یک گرم گاز فسفین آزاد می کند . در مواردی روی قرص یک لایه پرافین کشیده شده است تا آزاد سازی فسفین به کندی صورت گیرد . اگر دما کمتر از 10درجه سانتیگراد و رطوبت کمتر از 25درصد باشد ، کاربرد آن توصیه نمی شود . معمولاً برای گازدهی یک تن گندم ، در یک انبار فلزی در 20درجه حرارت به 6-4 عدد قرص احتیاج است ، که به مدت 7 روز در انبار در بسته باقی بماند .

یکی دیگر از ترکیبات معدنی فسفر دو زنگ (P₂Zn₃) نام دارد ، که برای پستانداران سمیت زیادی دارد . فسفر دو زنگ بیشتر به عنوان جونده کش مصرف دارد ، ولی در گذشته همراه با خرده برنج به عنوان طعمه مسموم برای آبدزدک توصیه می شده است . شرح بیشتر این ترکیبات دربخش جونده کش ها خواهد آمد .

ترکیبات فسفره

Organophosphorus compounds

این دسته از ترکیبات بالاترین مصرف را در بین گروه های مختلف حشره کش دارند . سال 1937 ترکیبات اولیه ای که به وسیله شرادر (Schrader) دانشمند آلمانی تهیه شد گازهای سمی نظیر تابون (Tabun) و سارین (Sarin) بودند که به علت سمیت زیاد برای انسان هرگز به عنوان حشره کش مرف نشدند . ترکیب شرادان از نظر تاریخی اولینترکیب فسفره ای است که به عنوان یک حشره کش سیستمیک شناخته شده .

حشره کش های فسفره دو خاصیت عمده دارند : اول اینکه برای پستانداران از بعضی از حشره کش های دیگر نظیر ترکیبات کلره سمی ترند و دوم اینکه از نظر شیمیایی چندان پایدار نبوده و برای مدت زیادی در طبیعت باقی نمی مانند و حشره کش های کلره که طی چند ماه یاچند سال تجزیه می شوند ، این ترکیبات برای شکسته شدن به چند ساعت یا چند روز نیاز دارند و این خود برای این دسته از حشره کش ها یک برتری محسوب می شود .

حشره کش های فسفره را می توان با فرمول کلی زیر نشان داد :

X گروه ترک کننده (Leaving group) نام دارد که ممکن است از دسته آلیفاتیک ، هوموسیکلیک و یا هتروسیکلیک باشد . به علاوه فسفر همیشه مستقیم به کربن وصل نمی شود . بلکه ممکن است از طریق اکسیژن و یا گوگرد متصل گردد . بنابراین در این قسمت ملکول اتصالات از نوع P-Cو یا P-OX ویا P-SXخواهد بود .

ملکول های ترکیبات فسفره پیوند های مختلف را در ساختمان شیمیایی ، برای حمله آنزیم های حشرات در اختیار می گذارند ، بنابراین خطر از دست دادن حساسیت یا تحمل یک آفت نسبت به کلیه سموم فسفره را که منجر به مقاومت گروهی می شود و حاصل مکانیسم مشابه آنهاست ، کاهش می دهد . در مثال زیر نقاط مختلف ساختمان شیمیا یی یک ترکیب که مورد حمله قرار می گیرد ، مشخص شده است .

چگونگی ایجاد مسمومیت به وسیله سموم فسفره

حشره کش های فسفره شباهت ساختمانی با سوبسترای طبیعی کولین استراز یعنی استیل کولین دارند و این آنزیم را مهار کرده و باعث می شوند که نتواند شیار عصبی را از وجود استیل کولین پاک کند و بنابراین عمل مخابره پیام مختل می گردد . در نتیجه ماهیچه های مربوط که منقبض شده که در نهایت این حالت به فلج و مرگ منتهی می گردد .

یکی از مهم ترین روش های تشخیص مسمومیت با سموم فسفره در انسان، به خصوص در مسمومیت های مزمن اندازه گیری مقدار کولین استراز خون است . هر چه مقدار آن از سطح نرمال کمتر باشد دلیل بر نبود ویا کمبود کولین استراز است .

ذکر این نکته ضروری است که کولین استراز خون معرفی از کولین استراز مغز و اعصاب است که در زمان زنده بودن جانور قابل اندازه گیری نیست . پس با اندازه گیری کولین استراز گلبول های قرمز خون به تغییرات آن پی می برند .

اگر مسمومیت با سموم فسفره منجر به مرگ نشود مقدار کولین استراز خون و بدن در فاصله کمی از محل اصلی پخش شوند ،‌ تا جایی از سطح بالایی برگ به سطح پائینی آن برسند (Trensleminar‌).

این ترکیبات شامل خانواده های زیرند :

1-    خانواده پاراتیون

      پاراتیون ، متیل پاراتیون ، فنیتروتیون و پروفنوس ، دارای اهمیتند .

   پاراتیون (parathion )

   حشره کشی آن بسیار شدید است و شدت تأثیر آن به سه عامل مهم زمان ،‌دز مصرفی و درجه حرارت محیط بستگی دارد .

پاراتیون با نام فولیدول (Folidol ) در ایران مصرف می شده ، ولی چندین سال است که مصرف آن به علت سمیت زیاد برای انسان و حیوانات اهلی متوقف گردیده است . این حشره کش برای مبارزه با شته ها به خصوص آنهایی که پیچیدگی در برگ ها ایجاد می کنند ، بسیار مناسب بود . پاراتیون به جمعیت حشرات مفید به خصوص زنبور عسل تلفات شدیدی وارد می آورد .

متیل پاراتیون (Methy parathion )

این ترکیب به علت سمیت کمتر برای انسان و دام و نیز طیف اثر وسیع تر مفیدتر از پاراتیون می باشد . متیل پاراتیون در گذشته به صورت امولسیون بر ضد آفات پنبه در ایران مصرف می شده است .