|
چکیده
مبحث
هرس درختان در فضای سبز شهری ، امری کاملا تخصصی و فنی می باشد. هرس
اینگونه درختان با هرس درختان میوه کاملا متفاوت می باشد .در سالهای اخیر
در برخی از شهرها بدلیل عدم آگاهی از این موضوع ، درختان کهنسال را که طی
سالهای متمادی با زحمت و هزینه های فراوان به اندازه قابل توجهی رشد نموده و
به قولی وقت ثمر آن فرا رسیده، با هرس شدید و غیر اصولی عمده ای از تاج
درخت را از بین برده و شکل بسیار زننده ای برای درخت در همان سال و سالهای
آتی ایجاد می نمایند.این عمل همچنین زیانهای جبران ناپذیری به پیکره درخت
وارد خواهد ساخت درختانی که بدین نحوه هرس گردیده اند نیازمند یک فرد هرس
کار متخصص بوده که با هرس اصلاحی و طی چند سال متوالی بتواند درخت را مجددا
به شکل اولیه درآورد. هرس های شدید علاوه بر فراهم کردن موجبات خشکیدگی
درخت ، موجب بر هم زدن تعادل هورمون های درونی نیز خواهد شد و چنانچه به هر
دلیل قصد هرس شدید داشتیم، این امر باید زیر نظر افراد متخصص و حداقل ظرف 3
الی 4 سال و به صورت تدریجی انجام شود. همانطور که می دانیم عکس العمل
درختان مختلف در مقابل هرس بسیار متفاوت خواهد بود( با توجه به نحوه رشد ،
میزان رشد سالیانه ، حرکت مواد غذایی در درخت، هورمون های گیاهی ،
فیزیولوژی درخت و ...) لذا فرد هرس کار می بایستی علم و هنر این عمل را
داشته باشد و علاوه بر موارد فوق به مواردی از قبیل مسایل اجتماعی ،
اقتصادی ، فرهنگی و نکاتی نظیر رفت و آمد افراد و وسایط نقلیه ، زیبایی
ظاهری درخت و ... توجه کافی نماید.
مقدمه
درختان
و درختچه ها و پیچک ها به لحاظ زیبایی از نظر فرم, تنوع, رنگ گل و شکل
پذیری اهمیت بسیار زیادی در رابطه با فضای سبز دارند . و متاسفانه علیرغم
این اهمیت کار چندانی در زمینه نگهداری اصولی و علمی این گیاهان انجام
نگرفته است این مجموعه در جهت رفع این نقیصه تهیه گردیده و تلاش بعمل آمده
تا مطالب آن برای پرسنل نگهداری فضای سبز قابل استفاده باشد
با
توجه به مدارک و اسناد تاریخی که در دست است شکل دهی درختان و درختچه های
زینتی وپرچین ها( دیواره های سبز ) به عنوان یک هنر خاص در تزئینات باغ ها و
پارک هامورد توجه بوده است و امروزه این هنر تکامل خاصی یافته است که از
جنبه های مختلف واهداف متفاوت از جمله زیبا سازی فضای شهری ؛ کاهش آلودگی
صوتی, آلودگی محیط زیست , بالا بردن سطح فرهنگ سلامت و نشاط جمعی .... مورد
بحث قرار گرفته است فن آرایش و فرم دهی درختان و درختچه ها فنی است که
توام با ذوق هنری و شناخت خصوصیات مرفولوژی و بیولوژی آنها می باشد . با یک
نگرش کلی در میابیم که اکثر درختان مورد استفاده در فضای سبز شهری عمر
مفیدی بین 100 تا 400 سال خواهند داشت و هرچه از عمر آنها می گذرد تاجی
گسترده تر ، سایه اندازی بیشتر ، تولید اکسیژن و رطوبت بیشتر و بطور کلی
اثرات زیست محیطی افزون تری خواهند داشت.
مختصری از مورفولوژی یک درخت
تنه: حدفاصل بین طوقه و تاج درخت را تنه می گویند.
شاخه:
از تنه، شاخه های اصلی منشعب شده و از هر شاخه اصلی تعدادی شاخه فرعی
منشعب میشود که به آنها شاخه های فرعی درجه یک و به شاخه هایی که از شاخه
های فرعی درجه یک منشعب می شوند،شاخه های فرعی درجه دو می گویند.روی هر
شاخه،اعضاءزیر وجود دارد:
جوانه:
آنها را چشمه یا چشمک نیز میتوان نامید. ساختمان داخلی جوانه،برحسب اینکه
بعدا به میوه،شاخه و یا برگ تبدیل شود،تفاوت میکند.شکل خارجی جوانه
شاخه(چوب)کشیده و نوک تیز است و در داخل از برگچه هایی که یکدیگر را
پوشانده اند،تشکیل شده است و این برگچه ها،قسمتهای داخلی جوانه را از تاثیر
عوامل جوی خارج حفظ می کنند و اغلب این جوانه ها به وسیله یک برامدگی
بالشتک مانند به شاخه متصل می شوند.جوانه چوب روی شاخه های یک ساله یا در
انتهای آنها وجود دارد. این جوانه قادر است در صورت دریافت شیره پرورده
فراوان،شاخه جوانی را به وجود آورد.برعکس اگر به میزان مناسب تغذیه
شود،میتواند پس از یکسال به میخچه و پس از دوسال به لامبورد تبدیل شود که
هر دو این اندامها بارده هستند.
شکل
خارجی جوانه گل گردو کروی است و زیر پوششهای جوانه،در داخل چند برگچه و در
وسط برگچه سلول اصلی گل قرار دارد. در انواع درختان، نوع جوانه تفاوت
دارد. یعنی در درختان هسته دار مانند زردآلو،هلو و گیلاس جوانه برای منظور
خاصی به وجود می آید(گل یا شاخه). در صورتیکه در درختان دانه دار مانند سیب
و گلابی جوانه ها به منظور خاصی تشکیل نمی شوند.یعنی در اوایل عمر،جوانه
از براکته و چند برگچه داخلی تشکیل شده و بعدا به مقتضای محیط و طرز پرورش
ممکن است به جوانه شاخه و یا گل تبدیل شود.سیر تکاملی جوانه در این درختان
3تا4 سال به طول می انجامد.اغلب با هریک از جوانه های نامبرده ی یا دو
جوانه کوچکتر مشاهده میشود که نزدیک به جوانه گل یا چوب و در طرفین ان قرار
گرفته اند. موقعی که جوانه اصلی به علتی از بین برود و یا خشک شود،یک یا
هر دو جوانه جانبی که جوانه انتظار نام دارد،شروع به نمو می کنند.
علاوه بر جوانه های انتظار پنج نوع زایده خشبی نیز روی هر شاخه مشاهده میشود.این شاخه یا زایده ها عبارتند از :
میخچه(Dard):
میخچه زایده ای کوتاه و خشبی میباشد که طول آنها از 4تا 5سانتیمتر تجاوز
نمی کند و مانند شاخک،حامل جوانه گل و میوه میباشد.از قطع میخچه باید به
عنوان یک عضو میوه دهنده خودداری نمود.
شاخک
یا برندی(Brindille): عبارت از شاخه کوتاه(در حدود 10تا40 سانتیمتر)نازکی
است که در انتهای ان ممکن است یک جوانه چوب یا یک جوانه گل قرار گرفته
باشد.این اندامها بیشتر روی درختان دانه دار دیده میشوند.
لامبورد(Lambourd): این شاخه ها از براندی کوتاهترند و غالبا دارای جوانه گل هستند
نرک
یا گورمان(Gourmand): اغلب بر روی شاخه اصلی و یا فرعی شاخه های طویل و
ضخیم دیده می شوند که به طور کلی فاقد جوانه گل بوده به طور عمودی رشد
میکنند،و چون عقیم می باشند باید به کلی از محل اتصال به شاخه حامل آن را
قطع کرد.
بورس:
در درختان میوه دانه دار، بورس برامدگی ضخیم و گوشت مانندی است که در محل
ایجاد میوه به وجود می آید.این عضو حامل تعدادی جوانه چوب وگل است.
(قسمتهای ذکر شده خصوصا در هرس باردهی نقش اساسی دارند.)
شکل(1) تصویری از نقاط مختلف یک درخت(آناتومی)
هرس و تربیت اولیه نهال
تربیت (Training) :
تعریف تربیت : Training
ایجاد یک فرم خاص (ستونی -هرمی – بیضی کروی و مجنون) در تاج نهال به منظور حصول هدف یا اهدافی خاص را تربیت نهال گویند.
بر
اساس شکل طبیعی درختان ، لازم است قبلا" در خزانه های تولید، هرس و تربیت
اولیه بر روی نهال صورت پذیرد بعبارتی هرس در فضای سبز هدف نیست ، وسیله ای
است برای تربیت درخت.
از
آنجا که این عمل بطور صحیح و مناسب در اکثر نهالستانها انجام نمی شود ،
لازم است پس از کاشت ، با توجه به فرم طبیعی درخت (ستونی- هرمی- بیضی- کروی
ومجنون) و نوع کاربرد در فضای سبز اسکلت اولیه درخت را با تربیت مناسب (
هرس اولیه که بسیار مهم وحیاتی می باشد ) شکل دهیم.
البته
همانگونه که ذکر شد در شرایط ایده آل بهتر است این کار در نهاستان انجام
شده و در محیط های شهری احتمال شکسته شدن بازوهای اصلی توسط افراد خصوصاً
برخی از دانش آموزان می باشد که شکل نامطلوبی را برای درخت در سالهای آینده
به وجود خواهد آورد. اینگونه درختان بهتر است جابجا شده و نهال جدیدی جای
آن غرس گردد.
تعریف هرس: Pruning
هرس
به طور کلی علم و هنر قطع کامل یا جزیی اندامهای مختلف گیاه می باشد به
منظور تحت تاثیر قرار دادن و هدایت مسیر رشد و باروری گیاه یا به طور کلی
اصلاح و بهبود نمای ظاهری که در نهایت باعث تنظیم و کنترل رشد ، گلدهی و
میوه دهی می گردد.
دلایل انجام هرس:
حفظ
زیبایی تاج درخت : اکثر درختانی که در ریفوژهای کناری و میانی معابر شهری
غرس می شوند به طور طبیعی دارای تاجهای کروی و یا تخم مرغی می باشند. در
تمامی حالات هرس ، می بایستی فرم درخت حفظ شود و با هرس های نابجا و نا
آگاهانه نبایستی این زیبایی را از بین برد.
- مسایل ترافیکی : حذف شاخه های مزاحم
رفت و آمد افراد و وسایط نقلیه که این عمل بهتر است در محل نهالستان و زمان
تربیت نهال انجام شود و هرچه درخت جوان تر باشد این نوع تربیت را آسانتر
می توان انجام داد. به طور معمول ارتفاع عبور و مرور افراد حدود 2 متر و
وسایط نقلیه 3 الی 4 متر لحاظ می شود.بنابراین چنانچه بخواهیم نهالی با این
مشخصات تربیت کنیم حداقل به 3 الی 5 سال زمان در محل نهالستان نیازمندیم.
لذا از کاشت هر گونه نهال های ضعیف که هرس(تربیت) نشده اند ، در معابرهای
شهری می بایستی جدا خودداری نمود.
- نگهداری اندازه درخت در حد مطلوب و جلوگیری از رشد بیش از حد و تراکم بالای شاخه ها
- حذف شاخه های خشکیده ، بیمار ، ضعیف و شکسته
- حذف شاخه های روی هم افتاده و خمیده
- خلوت کردن قسمت داخلی که در نتیجه سبب
چرخش بهتر هوا داخل شاخه ها ، دریافت بیشتر نور توسط شاخه های داخلی تاج و
کاهش مقاومت در برابر باد می گردد.
- تحریک گلدهی و میوه دهی در درختان و
درختچه ها : در این حالت شخص هرس کار می بایست در مورد فیزیولوژی درخت ،
شناخت انواع جوانه ها ، نحوه گلدهی (روی شاخه های فصل جاری ، یکساله ،
دوساله و ...) و نحوه رشد و نمو درخت مورد نظر اطلاعات کافی داشته باشد به
عنوان مثال درختچه توری و پیروکانتا اگر به صورت غیر اصولی هرس شوند تا
چندین سال تولید گل و میوه نخواهیم داشت.
- جوان سازی درختان و درختچه های مسن
Rejuvination : این موضوعی کاملا تخصصی و فنی می باشد و متاسفانه در بسیاری
از شهرهای ایران در چند سال اخیر به خیال جوان سازی درختان کهنسال و
تنومند اقدام به هرس های شدید نموده و موجبات خشکیدگی این درختان ارزشمند
را فراهم نمودند(به عنوان مثال هرس شدید درختان چنار تهران حدفاصل میدان
آزادی تا میدان انقلاب در سال 1383) شایان ذکر است که عکس العمل درختان
مختلف در مقابل هرس جوان سازی بسیار متفاوت بوده و برخی عکس العمل مثبت و
برخی عکس العمل منفی نشان می دهند. به هر حال قبل از اقدام به چنین عملی می
بایستی مطالعات و بررسی های اولیه به صورت دقیق انجام شود و این عمل به
صورت تدریجی و طی چند سال و تحت نظر متخصص و کارشناس امر انجام شود و از
هرس های شدید و یکباره به منظور جوان سازی درخت جدا خودداری نمود به این
نوع هرس های غلط و اشتباه اصطلاحا Lopping گفته می شود.
نکات ضروری در رابطه با هرس:
- دارا بودن ادوات کامل هرس شامل قیچی
باغبانی ، اره دستی ، اره تلسکوپی، شمشاد زن دستی، شمشاد زن موتوری، نرده
بان، بالابر، چسب پیوند و ...
- استفاده از ابزارهای تیز برای ایجاد سطح برش صاف و یکنواخت
- ضدعفونی کردن ابزار هرس با محلول های ضد عفونی کننده پس از انجام هرس در هر گیاه و نیز ضد عفونی مجدد قبل از استفاده در گیاه بعدی
- عدم باقی گذاشتن هیچگونه زایده بر روی شاخه اصلی پس از حذف کامل شاخه های فرعی و صاف نمودن محل قطع
در
موقع حذف کامل یک شاخه، صرفنظر از قطر آن، باید دقت شود که برشی که برای
پیرایش داده می شود در پایین ترین قسمت شاخه ای که قرار است حذف شود و به
موازات تنه اصلی ایجاد شود، بطوریکه قسمتی از شاخه بریده شده بر روی تنه یا
شاخه اصلی باقی نماند. این امر باعث می شود که سطح بریده شده، سریعا توسط
بافت پوششی پینه التیام یابد و راه نفوذ عوامل بیماری و پوسیدگی مسدود
گردد.(مانند شکل)
شکل(2)
شکل(3)
شکل(4)
شکل(5) بافت کالوس(پینه)
- پوشاندن سطح برش توسط چسب باغبانی در صورتی که قطر شاخه قطع شده بیش از 5 سانتی متر باشد.
شکل(6) نمایی از پوشاندن سطح برش
- قطع شاخه های قطور با 3 برش :
گهگاه
هنگام قطع شاخه های کلفت و سنگین، پس از آنکه عمق برش به حدود نصف قطر
شاخه رسید، در اثر وزن زیاد ،بقیه شاخه می شکند و همراه خود قسمتی از پوست و
چوب تنه را قطع و زخمی می کند . برای جلوگیری از این امر، که برای سلامتی
گیاه مضر است، باید چنین شاخه هایی را با سه برش قطع کرد.
(مطابق
تصویر ذیل) برش اول از زیر شاخه و به فاصله حدود 15 سانتی متر از شاخه
اصلی به طوریکه یک سوم قطر شاخه قطع گردد ، برش دوم از روی شاخه به فاصله
20-25 سانتی متر از شاخه اصلی، برش سوم از محل Collar (برجستگی انتهای شاخه
دارای قطر کمتر) بطوریکه شاخه بطور کامل از شاخه اصلی جدا شود. پس باید در
هنگام قطع شاخه های قطور، محل Collar حفظ شود ، در غیر اینصورت ترمیم تنه
به کندی انجام شده و اغلب موجب ایجاد حفره در تنه درختان در سالهای بعد
خواهد شد.در صورتی که محل Collar مشخص نباشد برای تعیین محل قطع برای
تعیین محل قطع ، ابتدا یک خط فرضی موازی با تنه در نظر گزفته و با در نظر
گرفتن زاویه این خط موازی با Ridge (برجستگی بین دو شاخه) خط فرضی دوم با
زاویه برابر بر روی شاخه ای که قرار است قطع گردد در نظر گرفته می شود که
محل قطع می باشد. همانطور که در شکل دیده می شود پس از برش شاخه ، برجستگی
مختصری از شاخه دارای قطر کمتر بر روی تنه بوجود آمده که به آن Collar گفته
می شود و حفظ آن در هرس شاخه های قطور بسیار حایز اهمیت می باشد.
شکل(7)
شکل(8)
شکل(9)
- اگر برش به طور نا صحیح انجام شود،
زایده ای از شاخه بریده شده بر روی درخت باقی خواهد ماند که ناخنک یا مهمیز
نامیده می شود و به دلیل رشد نکردن، پس از مدتی می میرد و مورد حمله شدید
قارچ ها و باکتری های قرار می گیرد و دچار پوسیدگی می گردد. پوسیدگی به
مرور در طول زایده پیشروی کرده، به تنه درخت می رسد و در نتیجه پس از چند
سال درخت را پوک و تو خالی می کند.
شکل(10)
شکل(11)
- در هنگام حذف کامل شاخه ها، باید دقت
داشت که هر چه زاویه ای که شاخه با تنه و یا شاخه حامل خود می سازد به
قائمه نزدیکتر باشد، این شاخه قویتر بوده، رشد بهتری خواهد نمود و چنین
زاویه ای در مقابل وزن میوهیا برف و فشارهای خارجی تحمل بیشتری خواهد داشت.
بنابراین در هنگام هرس باید در درجه اول شاخه هایی حذف شوند که با تنه یا
شاخه حامل خود زاویه بسته تری می سازند و در نتیجه ضعیف ترهستند.
شکل(12)
شکل(13)
شکل(14)
- در انشعابات دو شاخه ای، آنهایی که
قطر یکی از شاخه هایشان از دیگری کمتر است قویتر از آنهایی هستند که قطر
آنها با هم مساوی است. بنابراین، باید کوشش کرد که انشعابات دو شاخه ای که
قطر انشعاب آنها یکسان نیست نگهداشته شوند.
شکل(15)
مزایای هرس
از
مزایایی که عمل هرس می تواند در پی داشته باشد، می توان به حذف شاخه های
ناخواسته بدشکل نابجا، خشک و آلوده به بیماری ها؛ توزیع مناسب شاخه ها در
کلیه جهات به گونه ای که هوا و نور به میزان کافی در تاج درخت نفوذ کند؛
ایجاد تعادل بین اندام های رویشی و سیستم ریشه؛ متعادل کردن بار میوه در
درختان مثمر و جلوگیری از سال آوری؛ دادن فرم و اسکلت مناسب به درخت؛ شکل
سازی و فرم دادن به گیاهان زینتی نظیر انواع سروها، شمشاد ها, چنار , بید
مجنون , نارون چتری و...؛ محدود کردن رشد گیاه برای تسهیل عملیات باغی و
جوان ساختن درختان مسن از طریق حذف شاخه های پیر و تحریک گیاه برای تولید
شاخه های جدید اشاره کرد.
آشنایی با روشهای هرس درختان و گلهای زینتی:
هرس را می توان از نظر زمان،شدت عمل و هدف مورد نظر به صورتی که ذکر میشود،تقسیم بندی کرد:
ü از نظر زمان
زمستانه
تابستانه
ü از نظر شدت عمل
ضعیف
متوسط
شدید
ü هرس فرم
- از نظر ارتفاع درخت
- پاکوتاه
- نیمه کوتاه
- پابلند
ü از نظر شکل تاج
گرد:هرمی-شلجمی-جامی-پاچراغی
پهن:کوردون-دوشاخه-پالمت
ü از نظر هدف مورد نظر:
- هرس فرم
- هرس باردهی
خم کردن شاخه-برداشت پوست شاخه-زخمی کردن پوست-هرس برگ-هرس گل-هرس میوه-هرس ریشه
موقع
هرس درختان ،بستگی به نوع درخت و نوع هرس و آب و هوای محل دارد که در مورد
هریک از درختان باید جداگانه بحث شود.بیشتر درختان خزان پذیر را در هنگام
به خواب رفتن آنها از اواخر پاییز تا اوایل بهار هرس می کنند ولی منطقی تر
آن است که درخت را پس از مدت زمان کوتاهی که از خواب بیدار شده باشد،هرس
کنید تا به ترمیم زخم خود قادر گردد.اما درختانی همچون گیلاس و آلو را در
تابستان هرس می کنند تا خطر ابتلای آنها به بیماریهایی نظیر برگ نقره
ای(Silver leaf) کاهش یابد.درختان افرا و راش بر اثر هرس از محل زخم خود
شدیدا شیرابه ترشح میکنند.بنابراین،اواخر پاییز زمان مناسبی برای هرس
آنهاست.سوزنی برگان نیز،به دلیل ترشح شدید شیرابه،بهتر است در پاییز هرس
شوند.
با توجه به موارد ذکر شده به طور کلی دو نوع هرس داریم:
الف)
هرس خواب یا زمستانه یا خشک: از موقع ریخته شدن برگها تا بیدار شدن درختان
امکان پذیر است.در باغات وسیع برای اینکه هرس به موقع در تمام باغ انجام
شود،اوایل پاییز کار هرس را شروع میکنند.لیکن در مناطق سردسیر در این
فصل،هرس درختان خطر سرمازدگی شاخه ها را دربردارد.پس اواخر زمستان که
هوامناسب است بهترین موقع برای هرس درختان میوه است.البته بسته به نوع درخت
و شرایط آب و هوایی منطقه،زمان هرس زمستانه متفاوت است.مثلا به دلیل حساس
بودن هلو نسبت به سرما،این گیاه اواخر زمستان هرس میشود.در حالیکه درخت سیب
را میتوان در اوایل زمستان هرس کرد.همچنین در مناطق سردسیر،هرس زمستانه در
اواخر زمستان و در مناطق گرمسیر در اوایل زمستان انجام میشود.هرس فرم،هرس
ریشه و حذف شاخه های خشک و بیمار و آفت زده در این محدوده زمانی انجام
میگیرد
زمان هرس درختان زینتی در زمستان
1- هرس زمستانه(هرس سیاه یا هرس خواب)
این
نوع هرس را باید پس از خزان کامل گیاه وزمانی که رکود زمستانی گیاه اغاز
می شود انجام داد. در صورت وجود سرمای شدید در منطقه بهتر است هرس زمستانه
به تاخیر افتاده و در اواخر فصل خواب انجام شود . در این زمان حرکت شیره
پرورده بسیار کند می باشد و مواد غذایی در تنه درخت ذخیره می شود و مشکل
خاصی برای گیاه به وجود نمی اید.
ب)
هرس تابستانه یا سبز: پس از هرس زمستانه فعالیت گیاه آغاز میشود و اعضای
مختلف درخت رشد و نمو خود را از سر می گیرند.در طول دوران رشد و
نمو،اندامهای زائد و بدون مصرف و مزاحم نیز در بعضی از درختان رشد کرده و
مقدار زیادی از انرژی موادغذایی در درخت را صرف نشو و نمای خود میکنند و در
نتیجه درخت ضعیف میشود.از اعضای مهم میتوان پاجوشهایی که اطراف ریشه و یا
ساقه و تنه به وجود می آیند را نام برد که بوسیله هرس سبز بایستی نسبت به
قطع آنها اقدام کرد.هرس سبز را بر روی شاخه هایی که رشد و نمو آنها در
اواسط تابستان برای برخی از واریته ها و یا اوایل پاییز (برای واریته های
دیگر)به پایان رسیده است،انجام میدهند . تجربه نشان داده است که عملیات هرس
تابستانه روی شاخه بهتر است در اواسط تابستان انجام شود؛زیرا در این موقع
از سال مواد ذخیره ای درخت به مصرف رسیده و موقع ذخیره سازی موادآلی در
اندامهای آن است.هرس برگ،گل،ریشه،میوه و حذف نرک ها و پاجوشها،ایجاد زخم
روی پوست ساقه و قطع انتهای شاخه های سریع الرشد از عملیات هرس تابستانه
هستند.هرس سبز باعث حذف قسمتی از شاخ و برگ های درخت شده و به این ترتیب
تهویه گیاه را تسهیل می نماید.در این صورت برگها و اعضای مختلف گیاه می
توانند از نورخورشید حداکثر استفاده را بنمایند.
زمان هرس درختان زینتی در تابستان
هرس تابستانه (هرس سبز )
این
نوع از هرس در فصل رشد انجام می شود و شامل حذف شاخه و یا سر شاخه های خشک
بیمار، نرک ها ، پاجوش ها و حذف گلها و میوه ای خشکیده ( به منظور تحریک
تولید مجدد گل ومیوه) ، ایجاد پرچین و شکل دهی (Topiary) می باشد. البته در
زمانهایی که آفتاب سوزان است بهتر است در ماههای تیر و مرداد این نوع هرس
در قسمت تاج درخت انجام نشود.
هرس تابستانه ترجیحا" سبک و خفیف انجام می شود.
انواع هرس (از نظر شدت هرس) The types of pruning
از
این نظر،هرس به سه نوع ضعیف،شدید و متوسط تقسیم میشود.اگر پس از هرس مقدار
شاخه باقیمانده کمتر از شاخه حذف شده باشد هرس را شدید و برعکس حالت فوق
هرس را ضعیف می گوییم.در صورتیکه مقدار شاخه حذف شده تقریبا برابر با مقدار
شاخه باقیمانده باشد هرس از نوع متوسط است.
شدت
هرس بسته به نوع درخت (عکس العمل درختان مختلف در مقابل شدت هرس بسیار
متفاوت خواهد بود)، سن درخت ، چگونگی هرس در سالهای گذشته، مسائل ترافیکی،
محل استقرار درخت (ریفوژ، پارک، مجاورت با ساختمان های مرتفع و ...) متفاوت
خواهد بود. بطور کلی بسته به وضعیت موجود تاج درخت و هدف از اجرای عملیات
هرس، نوع حذف و یا سرزنی شاخه ها متفاوت خواهد بود و با روش های ذیل انجام
می شود.
1- سر زنی نوک شاخه ها Heading back
در
این نوع هرس فقط نوک نهال و یا شاخه ها را می زنیم و هدف اصلی در این روش ،
متراکم ساختن تاج و تحریک شاخه دهی فرعی می باشد. به عنوان مثال با این
روش می توان تاج سرو نقره ای را با چند سال هرس سر زنی کاملا متراکم نمود و
یا چنانچه یک درخت چنار و یا اقاقیا دارای تاج ضعیف و غیر متراکم باشد (به
دلیل هرس های غیر اصولی سالهای گذشته و یا آفات – بیماری ها و غیره) با
این نوع هرس می توان شاخه های اصلی را تحریک به ایجاد شاخه های فرعی در سال
آتی نمود و بدینوسیله تاج درخت را طی چند سال ، پر شاخه و متراکم نمود (به
منظور ایجاد فرم و سایه اندازی بیشتر)
2- حذف کامل شاخه ها (تنک کردن تاج) Thinning out
در
این نوع هرس شاخه های درونی و شاخه های با زوایای نامناسب (زوایای
بسته-دفرمه-آفت زده و بیمار) را از قسمت انتها حذف نموده و با این عمل تاج
درخت خلوت می شود. به عبارت دیگر هدف این نوع هرس، تنک کردن شاخه ها و کاهش
تراکم تاج می باشد. درختانی که به دلیل هرس شدید در سالهای گذشته، حالت
جارویی به خود گرفته اند و یا چند سالی هست که هرس نشده اند، بهتر است با
این روش هرس شوند. این عمل اصلاحی میبایستی طی 2 الی 3 سال و به صورت
تدریجی انجام شود.
در
هنگام حذف کامل شاخه ها، باید دقت داشت که هر چه زاویه ای که شاخه با تنه و
یا با شاخه حامل خود میسازد به زاویه قائمه (90درجه) نزدیک تر باشد، این
شاخه قوی تر بوده و رشد بهتری در سال آتی خواهد داشت و شاخه های با زوایای
بسته نیز بهتر است حذف شود. عموما شاخه های با زوایای بسته مقاومتشان در
مقابل سنگینی برف و طوفان ضعیف تر می باشد.
انواع هرس از نظر هدف موردنظر
گاهی
منظور و هدف از هرس،ایجاد فرم مناسب برای درخت است که در این صورت هرس را
هرس فرم می نامند.اما در صورتیکه منظور از هرس دخالت در چگونگی باردهی آن
باشد،هرس باردهی نام می گیرد.این دو نوع دارای انواع مختلفی هستند.هرس فرم
به دو دسته هرس فرم از نظر ارتفاع و هرس فرم از نظر شکل تاج تقسیم میشود که
البته هرس فرم تزئینی نیز در این دسته بندی قرار میگیرد. هرس فرم در
سالهای اول کشت نهال و هرس باردهی معمولا پس از تشکیل فرم و اسکلت آن انجام
میگیرد.
انواع هرس فرم
- از نظر ارتفاع
از
نظر ارتفاع،درختان ممکن است به سه حالت پاکوتاه،نیمه پاکوتاه و پابلند
تربیت شوند.در صورتیکه ارتفاع درخت از سطح خاک تا اولین شاخه اصلی کمتر از
70 سانتیمتر باشد درخت به صورت پاکوتاه تربیت شده است.امروزه از این روش
برای تربیت درختان پاکوتاه سیب استفاده شود.همچنین در صورتیکه از انواع
پایه های ضعیف استفاده شود،لازم است درخت به فرم پاکوتاه هرس شود.در فرم
نیمه پاکوتاه،ارتفاع تنه درخت حدود 100سانتیمتر است.در صورتیکه ارتفاع تنه
بیش از 100 سانتیمتر باشد به آن فرم پابلند اتلاق میشود.این فرم معمولا
برای درختان انجیر،گیلاس،گردو و بادام مورد استفاده قرار می گیرد.
- از نظر شکل تاج
درختان
را از نظر شکل تاج به دو فرم گرد و پهن هرس می کنند. در فرم گرد،تاج درخت
در تمام جهات رشد یکسانی دارد.ولی اگر شاخه ها را وادار نمایند که در یک
صفحه و عمود بر زمین رشد کنند،فرم تاج را پهن می نامند.انتخاب فرم تاج به
عواملی مانند نور،درجه حرارت،نوع گیاه،نوع پایه و میزان سرعت باد در منطقه
بستگی دارد. اگر در فرم گرد شاخه مرکزی درخت حذف شود،آنرا فرم گرد توخالی
می گویند و اگر شاخه مرکزی باقی بماند،به آن فرم گرد توپر می گویند.فرمهای
هرمی و شلجمی از نوع توپر و فرم جامی از نوع توخالی میباشد.درختانی مانند
مو به فرم خاصی هرس و تربیت می شوند که به آن فرم پاچراغی می گویند.
روش های تربیت نهال : Appical dominance
1-
تربیت پر مانند: در درختانی که چیرگی انتهایی(غلبة جوانة انتهایی) شدید
است ، این نوع هرس انجام می شود ، در این قسمت پائین تنه ، شاخه ها را حفظ
کرد . در واقع فرم درخت به صورت پر می باشد . این نوع تربیت بیشتر در سوزنی
برگان از جمله سرو خمره – کاج مشهد و سرو نقره ای کاربرد دارد.
2-
تربیت استاندارد: در درختان بزرگ که چیرگی انتهایی شدید است انجام می شود،
در این روش تا ارتفاع 2 متر ار سطح زمین، تمامی شاخه ها را حذف می کنیم.
البته بر حسب نوع درخواست ، این ارتفاع بیشتر هم می شود (خصوصا در
ریفوژهای میانی و کم عرض).
این نوع تربیت در نارون ، چنار، توت، زبان گنجشک، عرعر و بید کاربرد دارد.
3-
تربیت استاندارد مجنون : در این روش ، تا ارتفاع دو متر از سطح زمین نباید
هیچ پیوندی انجام شود. این نوع تربیت در بید مجنون، اقا قیا پیوندی و
نارون مجنون کاربرد دارد.
4-
تربیت بوته ای: در درختان کوتاه که چیرگی انتهایی ضعیف است انجام می شود،
در این روش حدود نیم متر از سطح زمین تمامی شاخه ها را حذف می کند. این نوع
تربیت برای درختان پراکنده در چمن کاری ها کاربرد دارد مانند زیتون، هلو
گل و سیب گل.
5- تربیت هرمی Central Leader
در
این نوع هرس بدون اینکه جوانه انتهایی نهال و یا شاخه اصلی درخت را حذف
کنیم، اجازه می دهیم نهال و یا درخت حالت طبیعی خود را حفظ کند. این شکل
هرس بیشتر برای درختان نظیر تبریزی، چنار و کاج تهران بکار میرود و به درخت
و یا نهال اجازه داده می شود که بطور طبیعی در حالیکه شاخه مرکزی (شاخه
لیدر) آن از شاخه های فرعی بلندتر است، رشد نماید و هرس تنها محدود به حذف
شاخه های فرعی اضافی و قطع شاخه های پایینی تنه تا ارتفاع دلخواه می گردد و
به هیچ وجه شاخه لیدرنبایستی حذف شود. درختانی که به این شکل تربیت می
شوند، چون طول شاخه های فرعی پایینی آنها بیشتر از شاخه های فرعی بالاتر
بوده شکل یک هرم یا مخلوط به خود می گیرند و معمولا دارای ارتفاع نسبتا
زیاد و قطر تاج نسبتا کم می باشند، این نوع هرس بیشتر برای ریفوژهای میانی و
کناری با عرض کمتر از 4 متر توصیه می شود. در این روش تربیت گستردگی تاج و
سایه اندازی درخت مد نظر نمی باشد و بیشتر به مسائل ترافیکی، عبور و مرور
عابرین پیاده و وسایل نقلیه و دید کافی تابلو های مغازه ها و مکان های
تجاری توجه می شود.
دو
نوع فرم هرمی داریم،یکی فرم هرمی دوکی که در آن شاخه های اصلی به طور
متناوب و با زاویه 45 درجه روی تنه تنظیم شده اند و دیگری فرم هرمی چلچراغی
نام دارد که در این فرم شاخه های فرعی با فاصله کمتری از یکدیگر
(حدود30سانتیمتر) و به طور مجتمع روی تنه قرار می گیرند.
برای رسیدن به فرم هرمی دوکی به صورت زیر عمل می شود:
- در سال اول،نهال را از فاصله70-50سانتیمتری سطح خاک هرس کنید.در این صورت معمولا حدود6جوانه روی نهال باقی می ماند
-
در سال دوم،جوانه ها رشد کرده و شاخه های فرعی را تشکیل میدهند.به هنگام
هرس،شاخه اصلی را همانند سال قبل به گونه ای هرس کنید که حامل 6جوانه باشد و
شاخه های فرعی را طوری قطع کنید که طول انها برابر با 4/1طول انها در سال
دوم باشد.
-
در سال سوم عملیات هرس را مانند سال دوم انجام دهید.ارتفاع درخت با این
فرم به حدود4متر میرسد.بیشتر درختان مثمر به این فرم تربیت می شوند.اما
درختان غیرمثمر را نیز می توانید به فرم هرس دوکی تربیت کنید.درختان پرورش
یافته به این فرم قوی و مستحکم خواهند بود.
6- تربیت شلجمی Modifild Leader
در
این شکل تربیت، هیچ شاخه ای مداوما حالت لیدر (پیشاهنگ یا مرکزی) به خود
نخواهد گرفت و به مجرد اینکه شاخه ای بر دیگران مسلط و از آنها بزرگتر شود،
باید انتهای آن را قطع و نقش پیشاهنگ را به شاخه دیگری واگذار کرد. این
طرز تربیت، باعث می شود که درخت در تمام جوانب خود دارای شاخه های قوی شود و
در برابر فشارهای خارجی (نظیر برف و طوفان) مقاومت و تحمل بسیار بالایی از
خود نشان دهد.
در
این روش پس از آنکه نهال ترکه ای شد ، سر آن را در فاصله حدود 180-150
سانتی متر از سطح زمین و در فصل خواب قطع کرده، این نهال در سال بعد در طول
فصل رشد ، تعدادی شاخه فرعی تولید می کند ، در زمستان سال بعد 3 الی 5
شاخه فرعی مناسب و در جهات مختلف که از همدیگر فاصله مناسب دارد را به
عنوان بازوهای اصلی درخت انتخاب و مابقی شاخه ها را که دارای زوایای بسته
(نسبت به تنه اصلی) و یا شاخه های دفرمه بوده را از قسمت ته شاخه حذف می
کنیم (حذف کامل و بدون پاشنه). شا خه های انتخاب شده اسکلت اصلی درخت را در
آینده به و جود می آورند. این عمل بهتر است در زمان پرورش نهال در
نهالستان انجام شود. چنانچه طول شاخه های انتخاب شده بیشتر از 30 سانتی متر
باشد، با هرس سر زنی کوتاه شده و طول شاخه را حدود 25 الی 30 سانتی متر
میرسانیم و چنان چه طول شاخه انتخاب شده کمتر از 30 سانتی متر باشد، نیازی
به هرس نبوده و این عمل به سال بعد موکول می شود. این روش تربیت بیشتر برای
درختان اقاقیا نرک، عرعر- زبان گنجشک – زیتون تلخ – افرا سه برگ – توت نرک
و کاکوزا توصیه می شود و مو جب گستردگی تاج و سایه اندازی درختان می گردد و
به هیچ وجه برای ریفوژهای میانی با عرض کمتر از 4 متر توصیه نمی شود.
همانطور
که گفته شد در این نوع هرس ارتفاع درخت محدود و تاج درخت گسترده
میشودودرختانی که به شکل شلجمی هرس میشوند،دارای شاخه های قوی می باشند که
در مقابل فشارهای خارجی مقاومت بیشتری دارند.از درختان مثمرنیز ، درختانی
مانند سیب،گلابی،زردآلو،بادام،گردو و پسته را میتوان به شکل شلجمی تربیت
کرد.
برای انجام این نوع هرس،به شرح زیر عمل می کنند:
- در سال اول،نهال را از ارتفاع 150-120سانتیمتر قطع کنید.جوانه ها در طول فصل رشد تبدیل به شاخه می شوند
-
در سال دوم شاخه های بالایی را حذف نمایید.به طوری که 5-2شاخه مناسب به
فاصله30-20سانتیمتر از یکدیگر و در جهات مختلف روی تنه باقی بماند.شاخه های
باقیمانده را در صورت طویل بودن هرس ضعیف کنید.
- در سال سوم و سالهای بعد،هرس منحصر به قطع شاخه های نابجا و نامطلوب است.
7- تربیت مرکز باز(جامی) Open center
در اصل این نوع تربیت شباهت به فرم شلجمی دارد با این تفاوت که به دلیل حذف شاخه اصل
در
فرم جامی درخت توخالی است. در این فرم با حذف جوانه انتهایی نهال و یا
شاخه های اصلی، درخت یا نهال را تحریک به تولید شاخه های فرعی نموده و در
سالهای بعد شاخه هایی که دارای زوایای باز هستند را نگه داشته و مابقی را
حذف می کنیم. این نوع هرس برای محل هایی که مشکل عبور کابل های هوایی برق
وجود دارد توصیه می شود ، به عبارت دیگر کابل های هوایی را می توان از تونل
سبز ایجاد شده عبور داد،همچنین فرم جامی مناسب مناطقی است که محدودیت نور
دارند. با توجه به این که این نوع هرس موجب گستردگی تاج و سایه انداز بیشتر
در سالهای آتی می گردد لذا بیشتر برای درختان پراکنده موجود در پارک ها –
در معابر و ریفوژهای با عرض بیش از 4 مترتوصیه می شود. این نوع هرس را
میتوان برای درختانی نظیر توت کاکوزا – زبان گنجشک - اقاقیا نرک و افرا به
کار برد. کافی است پس از رسیدن نهال به ارتفاع مورد نظر، آن را سر برداری
نمود و در سال بعد شاخه های باز و گسترده را انتخاب و بدین ترتیب نهال را
تربیت نمود . بیشتر درختان مثمر مثل سیب،گلابی،گیلاس و گوجه را نیز میتوان
به فرم جامی هرس کرد.
برای دستیابی به فرم جامی بدین شرح عمل می کنند:
-
در سال اول نهال را از ارتفاع 70-50سانتیمتری سربرداری کنید.پس از
سربرداری سه جوانه در انتهای آن باقی گذاشته و بقیه جوانه های پایینی حذف
می شوند.
-
از این سه جوانه سه شاخه به وجود می آید که در سال دوم اگر بیش از
50سانتیمتر طول داشته باشند،مقدار اضافی حذف میشود.همچنین اگر شاخه های
اضافی رشد کرده باشند،آنها را قطع می کنیم
-
در سال سوم ممکن است مقدار جوانه هایی که روی شاخه های اصلی رشد کرده اند
زیاد و متراکم باشند،که باید شاخه های فرعی مناسب را به فاصله حداقل
10سانتیمتر از یکدیگر باقی گذاشته و بقیه را حذف کنند.در انتهای شاخه های
اصلی سه جوانه باقی گذاشته و بقیه شاخه هرس میشود.
هدف انجام این نوع هرس،گسترش تاج درخت است؛بنابراین جوانه های بیرونی
مطلوبترند و حتی الامکان هرس باید طوری انجام شود که جوانه ها به سمت بیرون
رشد کنند.
8- فرم پاچراغی:
چون این فرم هرس در مو بیشترین کاربرد را دارد. برای انجام هرس فرم پاچراغی به ترتیب به شرح زیر اقدام می کنند:
-
ارتفاع مو را بین 75 تا150 سانتیمتر انتخاب کنید و برای تشکیل ان از قیم
مقت استفاده کنید.اولین هرس در موقع کاشت نهال صورت میگیرد،یعنی قلمه مو یا
نهال نهال یک ساله آنرا از بالای جوانه دوم هرس میکنید
-
در سال اول رشد،مو تولید یک یا دو شاخه میکند که در آخر سال از شاخه های
موجود فقط شاخه نزدیک به زمین را نگه داشته و بقیه شاخه ها را حذف کنید.و
این شاخه را نیز از بالای جوانه دوم هرس می کنید
- در بهار سال دوم دو جوانه باقیمانده روی پایه نمو کرده تولید دو شاخه میکند که به تدریج آنها را باید به قیم بست
-
در اواسط تابستان سال دوم یکی از شاخه های جوان را که نسبت به سطح زمی
بالاتر قرار گرفته است.حذف کرده و شاخه زیرین را به ارتفاع موردنظر هرس
کنید.در اثر این هرس شاخه های فرعی روی تنه اصلی ظاهر می گردند
-
در آخر سال دوم یعنی موقع خزان که زمان هرس مو میباشد،اگر تعداد شاخه های
فرعی روی تنه جوان زیاد باشد،شاخه هایی را که به سطح زمین نزدیک هستند،حذف
کرده،فقط نسبت به قدرت بوته 3تا5 شاخه که در انتهای فوقانی تنه قرار
دارند،نگه دارید و سعی کنید که این شاخه ها به طور منظم و تقریبا به یک
فاصله از یکدیگر در جهات مختلف روی پایه قرار گیرند و بعد از هر یک از آنها
را از بالای جوانه دوم یا سوم هرس کنید.به این صورت در آخر سال دوم و اگر
بوته مو ضعیف باشد در آخر سال سوم فرم پاچراغی تشکیل می گردد.نصب قیم در
این فرم موقتی بوده و بعد از مدتی که پایه ها قوی شدند،می توانید آنها را
جمع آوری کنید
- فرمهای پهن را میتوان به سه دسته کلی:یک شاخه (کوردون)،دو شاخهUشکل و چند شاخه(پالمت) تقسیم کرد
-
برای تشکیل فرم های پهن در درختان میوه،شاخه های فرعی درجه یک و اصلی و
شاخه های میوه دهنده همگی در یک سطح و معمولا در جهت شمالی جنوبی قرار می
گیرند و برای اینکه این شاخه ها در یک سطح قرار گیرند باید آنها را به قیمی
از سیم یا چوب بست.شکلهای پهن،گذشته از منظور تزئینی در نواحی که تابش
آفتاب و شدت روشنایی کم است و انواع زیادی از درخت میوه نگهداری می کنند،از
این فرم استفاده میوشد.برای پرورش درختان میوه به صورت فرمهای پهن،اصولا
از درختانی که دارای پایه های غیربذری بوده و رشد و نمو انها قابل کنترل
میباشد،استفاده می کنند
9- انواع هرس فرم پهن:
ü فرم یک شاخه(کوردون): جهت انجام این هرس به دستورالعمل زیر توجه کنید:
-
نهال را در سال اول از فاصله 60 سانتیمتری زمین قطع کنید.باید دقیقا دو
جوانه در انتهای نهال وجود داشته باشد.در صورتیکه تعداد جوانه ها در انتهای
نهال بیشتر از 2تا باشد باید آنها را حذف کنید.این جوانه ها در اواسط
خرداد رشد کافی کرده و آماده بستن به قیم میشوند
- حال جوانه انتهایی به سمت سیم بالایی هدایت شده و جوانه کناری به صورت بازویی روی اولین رشته سیم کشیده میشود
- اگر قیم سیمی بیشتر از یک رشته سیم داشته باشد،در سال دوم نیز مانند سال اول عمل می کنیم
-
باید با هرس مداوم تابستانه و زمستانه،شکل و اندازه درخت ثابت نگه داشته و
از گسترش بی رویه شاخه جلوگیری شود.هرس فرم کوردون ممکن است به صورت
دوطرفه نیز انجام گیرد
ü فرم کوردون دو شاخهUشکل : برای تشکیل فرم دوشاخه،به شرح زیر عمل کنید:
-
نهال را در سال اول از فاصله 60سانتیمتری از سطح خاک هرس کنید؛به طوریکه
دو جوانه به طور متقابل در انتهای نهال وجود داشته باشد
- در طول فصل رشد،این دو جواه تشکیل دوشاخه تقریبا افقی را میدهند که با هدایت کردن و بستن آنها به قیم نهایتا فرم حاصل میشود
-
باید با هرس مداوم از به هم ریختگی تاج و رشد شاخه های اضافی جلوگیری
کنید.با تکرار همین عملیات روی هر بازو فرم دوشاخه مضاعف به دست می آید
ü فرم پهن چند شاخه(پالمت) : این فرم در میوه کاری کاربرد بیشتری دارد. برای انجام این نوع هرس به شرح زیر عمل کنید:
-
شاخه جانبی را با زاویه 90-60درجه به شکل بادبزن روی ردیف های سیم هدایت
کنید.برای این منظور،در سال اول نهال از ارتفاع 60 سانتیمتری سربرداری می
شود. به طوریکه دو جوانه جانبی و یک جوانه انتهایی روی نهال وجود داشته
باشد.دو شاخه جانبی روی اولین سیم هدایت شده و شاخه انتهایی به سیم بالایی
فرستاده می شود
- در سال دوم،دو شاخه جانبی را از حدود 4/1طولشان و شاخه عمدی را از روی جوانه اول یا دوم هرس کنید
-
در تابستان شاخه های عمودی که به طرف بالا رشد کرده و با محور عمودی به
رقابت برخاسته اند و نیز شاخه های خارج از ردیف را حذف کنید
-
در سال بعد محور عمودی را به فاصله60 سانتیمتر از محلی که سال قبل هرس
شده،قطع کرده و 2/1طول بازوها را نیز حذف کنید. در سالهای بعد هرس ماند سال
دوم صورت میگیرد. در این نوع هرس باید شاخه ای که زیاد قوی نباشد و زاویه
بازتری با تنه داشته باشد،باقی نگهدارید،در عوض باید شاخه های پایینی قوی
تر از شاخه های بالایی باشند تا سنگینی و قوی بودن انتهای تاج،رشد طبقه اول
را محدود نسازد.
10-هرس باردهی
-
هدف از هرس باردهی آن است که با تقویت اعضای بارور و تضعیف اعضای خیلی قوی
و محدود ساختن اندامهای رویشی و تبدیل جوانه های چوبی به گل(در بعضی از
درختان)و اعمالی از این قبیل،باردهی درخت کنترل و اندام های بارور به سمت
تولید محصول مرغوب هدایت شوند.هرس باردهی شامل خم کردن و برداشتن پوست
شاخه، هرس برگ،گل،میوه و ریشه است.
انواع هرس باردهی:
هرس
شاخه: برای انجام این هرس لازم است از خصوصیات ویژه شاخه های هر گیاه
اطلاع داشته باشید،مثلا شاخه های مو در همان سال اول تولید میوه می کند ولی
شاخه های هلو پس از یک سال میوه میدهند.در هر حال،هرس شاخه عبارت است از
قطع تمام یا قسمتی از شاخه با رعایت اصول زیر:
-
از هرس شدید و یکباره خودداری شود،زیرا این نوع هرس،باردهی نهالهای جوان
را به تعویق انداخته و در درختان بارور موجب تولید نرک فراوان میشود
- شاخه هایی را حذف کنید که با تنه زاویه بسته تری دارند
- هرس شاخه را طوری انجام دهید که نور و هوای کافی به داخل درخت نفوذ کند
- در موقع اجرای هرس،خراش و بریدگی روی پوست شاخه ایجاد نشود
-
شاخه های کلفت،طی دو مرحله هرس شوند. بدین ترتیب که ابتدا از فاصله
10سانتیمتری شاخه اصلی با تنه از قسمت زیر شاخه،برشی به عمق نصف قطر شاخه
ایجاد کرده و سپس از بالا شروع به بریدن کنید و پس از قطع شاخه،قسمت زائد
باقیمانده از درخت را جدا کنید
خم
کردن شاخه:خم کردن شاخه باعث محدود شدن رشد رویشی شاخه میشود و از خروج
شیره پرورده شاخه تا حد زیادی جلوگیری میکند.به همین خاطر شاخه هایی که خم
می شوند اگر نابارور هستندف بارور می شوند و اگر بار می دهند، میزان محصول
آنها بیشتر میشود.عمل خم کردن شاخه به وسیله بستن سنگ یا وزنه در انتهای
شاخه و یا بستن آن به وسیله طناب یا نخ به تنه صورت میگیرد.
شکل(16) نمایی از خم کردن شاخه
برداشتن
پوست شاخه(حلقه زدن): برای تقویت شاخه و درشت شدن میوه های آن می توانید
نوار باریکی به عرض حداکثر 5/0سانتیمتر به صورت حلقه از پوست شاخه حامل
میوه را ببرید و جدا کنید.به منظور ترمیم سریع تر محل برش می توانید پوست
برداشته شده را به صورت واژگون در همان محل مجددا قرار دهید.عمق برش نباید
از حد پوست تجاوز کند.در اثر عمل حلقه زنی،آوندهای آبکش قطع شده و در نتیجه
شیره پرورده نمی تواند از شاخه خارج شود و تماما به مصرف میوه های همان
شاخه میرسد
زخم
زدن شاخه: زخم زدن، حالت ناقص برداشتن پوست شاخه است. معمولا زخم در بالا
یا پایین جوانه ایجاد میشود.زخم ایجاد شده باعث قطع شدن آوندهای آبکش
میشود.اگر زخم در بالای جوانه ایجاد شود،مانع رسیدن شیره پرورده کافی به آن
شده و در نتیجه جوانه به چوب(شاخه) تبدیل می شود. اما اگر زخم را در پایین
جوانه ایجاد کنید، شیره ی پرورده ی فراوانی به جوانه رسیده و آن را تبدیل
به گل و میوه می سازد
هرس
برگ: در مناطقی که نور کم و رطوبت هوا زیاد باشد، برای خوش رنگتر و قوی
شدن میوه،می توانیم مقداری از برگها را به روش شیمیایی ویا فیزیکی هرس
کنیم. چون برگ محل تبدیل شیره خام به شیره پرورده است،باید دقت کیند که از
هرس شدید خودداری شود.
شکل(17) نمایی از هرس برگ
هرس
گل و میوه:جهت ایجاد تعادل بین قدرت درخت و تعداد و مقدار میوه، هرس گل و
میوه را انجام میدهند. اگر درخت ضعیف و مقدار میوه آن فراوان باشد تعدادی
از گلها و میوه ها در ابتدای باز شدن گلها و یا پس از تشکیل میوه به روشهای
مختلف مکانیکی یا شیمیای هرس میشود. این هرس علاوه بر بهبود کیفیت محصول
در رفع تناوب باردهی نیز موثر است
هرس
ریشه: اگر میزان شاخ و برگ در اثر هرس یا حمله آفات و بیماریها کم شود ولی
حجم ریشه ثابت باقی بماند، در فصل رشد گیاه تولید شاخ و برگ فراوان میکند
که این شاخه ها اغلب نرک هستند.برعکس اگر میزان ریشه از میزان شاخ و برگ
کمتر شود رشد رویشی گیاه محدود شده و گیاه زودتر به بار می نشیند . در این
حالت عمر درخت کوتاه خواهد شد.پس در موقع هرس ریشه باید دقت کنید که از
هرگونه عدم تعادل بین ریشه و شاخ و برگ جلوگیری به عمل آید. جهت جوان کردن
درخت مو از هرس ریشه استفاده میکنند همچنین اندازه و رشد درخت سیب را با
هرس ریشه محدود می سازند .
شکل(18) نمایی از هرس ریشه
روش های هرس کردن
ü مکانیکی
ü شیمیایی
هرس مکانیکی
شکل(19)
هرس شیمیایی
- مواد شاخه زا
بوترالین:
با خشک کردن جوانه انتهایی، مشابه هرس سربرداری عمل می کند و چیرگی
انتهایی را خنثی می کند و موجب پدیدار شدن شاخه فرعی می شود.
- بازدارنده ها
آلار: از رشد کلیه قسمت های شاخساره جلوگیری می کند.
- تنظیم کننده های آکسینی
نفتالین استیک اسید(NAA) : از رشد نرک ها و پاجوش ها جلوگیری می کند.
نگاهی بر هرس گیاهان زینتی
در
هرس گیاهان زینتی هدف فرم دهی و در بوته های گل دهنده،تولید گلهای بیشتر و
یا مرغوبتر است. مثلا هرسی که در گل گلسرخ صورت میگیرد بیشتر جهت تولید گل
مرغوب و با کیفیت تر میباشد و یا هرسی که بر روی ترون انجام میشود،جهت فرم
و شکل دهی میباشد. جهت فرمدهی به گیاهان زینتی به این صورت عمل می کنند:
هر بهار شاخه های زیادی را که سبب می شوند گیاه از صورت مطلوب خارج گردد و
جوانه های زیادی را حذف می کنند و اگر در وسط گیاه نقاط خالی میباشد که
باید پر شود می گذارند تا جوانه های آن نقطه نمو کرده و بلند شوند و هرساله
این عملیات را جهت گیاهان زینتی چندساله باید انجام داد.
در گلکاری دو نوع هرس صورت میگیرد:
1- هرس چوبی:
روش
کار به این شرح است: شاخه های کهنه و چوبی شده را برای اینکه به بوته شکل
خاصی بدهند تا آنرا تحریک به نمو شاخه های نو نمایند قطع و می چینند. این
هرس را همه موقع ولی بیشتر در اواخر زمستان و نزدیک بهار انجام می دهند.
هرس شاخه های کهنه همانطور که گفته شد برای دادن اشکال مختلف هندسی به بوته
ها مانند: هرم،مخروط،کره و ....و یا حذف شاخه های کهنه برای بیرون آمدن
شاخه های نو و پرقوت است. که از انها گلهای درشت و جالبی بدست آید(مانند
هرس گل سرخ). درختانی که گل آنها روی شاخه های سال قبل می رویند مانند یاس
خوشه ای،خرزهره هندی،کاملیا و به ژاپنی را باید بعداز تمام شدن گلهای آنها
هرس کرد.
2- هرس نرم(سبز):
هرس
شاخه های نرم، عبارت است کوتاه کردن ساقه هاییست که مغز آنها هنوز نرم
است. هرس شاخه های نرم را باید همان موقع که بوته مشغول نمو است، یعنی فصل
بهار انجام داد. وقتی بخواهید یک شاخه نرم را هرس کنید باید یا آنرا بین
انگشت شست و سبابه بفشارید تا یاخته های ان له شده مانع از رفتن شیره گیاه
به قسمت بالا شود یا آنکه آنرا با چاقوی پیوند زنی قطع نمایید. نتیجه
اینکار آنست که در اثر متوقف شدن شیره گیاه در محل بریده شده از اطراف
شاخه، جوانه های جدیدی می روید که بر پرپشت ساختن بوته و شکیل کردن آن کمک
میکند.نتیجه دیگر آن درشتتر کردن گل است. اگر می خواهید که گل بوته ای را
از حد عادی درشتتر کنید یکی از گلهای آن را روی یک ساقه باقی گذارده و غنچه
های دیگری را که اطراف آن روییده هرس کنید(مثل گل داوودی).
مطالعه موردی(درخت اقاقیا)
درخت
اقاقیا (پیوندی و نرک) : درخت اقاقیا پیوندی به دلیل ترد و شکننده بودن
شاخه ها و به منظور جلوگیری از درهم رفتن شاخه ها و همچنین جهت افزایش
نوردهی به مرکز تاج درخت ، نیازمند هرس سبز (در فصل تابستان) و هرس
زمستانه (خواب ) می باشد. اقاقیا پیوندی (چتری) بسته به محل کاشت (رفیوژ –
پارک – محوطه باز – حاشیه معابر و ... ) میزان و شدت هرس آن متفاوت خواهد
بود. بطور کلی درختان اقاقیای موجود در پارکها و محوطه های باز نیازمند هرس
شدید نبوده و هرس آن محدود به هرس عمومی خواهد بود، در حالی که درختان
موجود در رفیوژهای میانی و کناری (بسته به عرض رفیوژ ، مسائل ترافیکی، تردد
عابرین پیاده و ...) هرس میبایستی همه ساله انجام شده و چنانچه درختی تا
کنون هرس نشده است بهتر است هرس و اصلاح درخت طی چند سال انجام شود . هرس
را میبایستی به گونه ای انجام دهیم که عمدتاً شاخه های موجود در قسمت مرکزی
تاج درخت حذف و شاخه های جانبی با زوایای باز نگهداری شود.
از
آنجا که آهن در اثر جریان تعرقی به گیاه می رسد ، هرس در جذب آهن ارتباط
مستقیم دارد.در نتیجه بهتر است تحقیقات کامل تری در این خصوص صورت گیرد.
نتیجه گیری :
همانگونه
که قبلا هم ذکر شد چنان چه نهالهای غیر مثمر در چند سال اولیه در محل
نهالستان بصورت صحیح و مناسب با محل کاشت (ریفوژ – پارک – جنگل و ...)
ترتیب شده باشند اصولا نیازی به هرس در سالهای بعدی نخواهد داشت بطور کلی
چنانچه هدف از عملیات تربیت هرس، گستردگی تاج درخت و ایجاد سایه اندازه
بیشتر باشد (مانند درختان موجود و پراکنده در پارک ها و یا معابر وسیع)
بایستی تراکم شاخه ها را در وسط تاج درخت کاهش داده (Thinning back) و شاخه
های فرعی با زوایای باز نگه داشته و عملیات سر زنی شاخه ها (Heading back)
بر روی درخت کمتر انجام شود و به عکس چنانچه هدف افزایش تراکم تاج باشد ،
باید بیشتر عملیات سر زنی شاخه ها انجام شود و تمام فن و هنر هرس درختان
خلاصه می شود به اینکه بدانیم هدف از هرس چیست؟ چه درصدی از شاخه های
درختان را باید Heading back (سرزنی) و چه درصدی را باید Thinning out
(حذف کامل) کنیم. در اکثر درختان و درختچه های زینتی تلفیقی از دو روش فوق
با در نظر گرفتن سایر موارد فنی پاسخگو و مفید خواهد بود. در خاتمه
پیشنهاد می گردد نهالستانی جهت پرورش و تربیت نهال های مورد نیاز در ریفوژ
های میانی – معابر و پارک های شهر اختصاص داده شود تا با این روش بتوان
نهال های مورد دلخواه و مورد پسند فضای سبز شهری را تولید نمود.
فضای سبز کودکی است در بالین ما ، با آن مهربان باشیم.
|
نام فارسی : لاوسون ( کاج طلایی – شبه سرو لاوسون )
