درخت انار و تاریخچه آن

  درخت انار وتاریخچه آن:درخت: انار درخت کوچکی است که ارتفاع آن حداکثر تا 6 متر میرسد و در مناطق نیمه گرمسیری میروید. گلهای انار درشت به رنگ قرمز اناری ولی بی بو میباشد. میوه آن کروی با اندازه های مختلف دارای پوستی قرمز رنگ و یا زرد رنگ میباشد. رویهمرفته در حدود بیست نوع مختلف انار که شامل واریته های بسیار متنوعی میباشد در دنیا موجود است. انار از گیاهان بومی ایران بشمار می آید، و امروزه به صورت وحشی در کلیه سواحل دریای شمال و نقاط استپی معتدل نظیر جنگلهای غرب در لرستان، کردستان، بختیاری و فارس میروید. ایرانیان از حدود سه هزار سال پیش با کشت انار آشنائی داشتند و با کشت مداوم آن در نقاط مختلف و مساعد آنرا به صورت اهلی درآورده و با سلکسیونهای متعدد موفق به کشت ارقام پر محصول و مرغوب تجاری در کلیه مناطق از جمله در نواحی حاشیه کویر مرکزی ایران شدند. به گونه ای که هم اکنون شهرهای مستقر در این مناطق از عمده ترین مراکز استقرار باغات انار میباشند. به جز در مناطقی با زمستان سرد و طولانی، این درخت قابلیت سازگاری با آب و هوای مختلف که دارای بهاری آفتابی و تابستانی گرم باشند، را دارا میباشد. این درخت نسبت به سرما شدیدا حساس بوده و در دمای کمتر از 12- درجه سانتیگراد که بیش از دو روز استمرار یابد قسمت هوائی آن از بین رفته و در شرایط دمائی سردتر حتی ریشه درخت نیز آسیب دیده و از بین خواهد رفت. از اینرو میباید قبل از احداث باغ انار نسبت به ارزیابی آب و هوائی منطقه اقدام نموده و از وضعیت دوره های سرمای زمستانه اطلاع حاصل کرد. بطور کلی میباید از احداث باغ انار در مناطقی که برودت هوایی کمتر از 10- درجه سانتیگراد را به صورت طولانی در تناوب زمانی 30 ساله تجربه کرده اند اجتناب نمود. گرما و تابش شدید نیز موجب آفتاب سوختگی تنه و میوه درخت میشود از اینرو در مناطقی با آفتاب فراوان و تابستانی معتدل درختان انار شاداب تر و محصول آن مطلوبتر میباشد. جهت جلوگیری از آفتاب سوحتگی میوه انار باغات موجود از گذشته با تراکم زیاد کشت گردیده تا میوه درخت در سایه انداز شاخ و برگها از گزند آفتاب سوزان در امان باشد. این درخت رشد سریعی داشته و پاجوشها و تنه جوشهای فراوانی تولید میکند. شاخه های این درخت دارای خارهای فراوان و تیز میباشد. به تجربه دیده شده درختان با خار فراوان محصول نازلتری تولید میکنند. به دلیل پاجوش فراوان در جوانی هرس این درخت و حذف پاجوشها باید از سال سوم به طور مستمر انجام گیرد. تا اسکلت اصلی درخت حفظ شود. درختان انار عمدتا به صورت چند تنه تربیت میشوند. بگونه ای که همه جوانه ها و شاخه های جوان و پاجوشهای برآمده روی سه شاخه اصلی تنه درخت را بعد از سال چهارم به طور مرتب تا ارتفاع 1 متری حذف مینمایند. با افزایش سن، تنه اصلی دیگر پاجوش تولید نخواهد کرد.بر روی شاخه های انار پس از یک سالگی تا سال چهارم میخچه های تولید کننده میوه رشد میکنند، طول این میخچه ها متغیر و از یک تا 20 سانتیمتر دیده شده است. در تربیت و هرس درختان انار هم اکنون سعی در جلوگیری بر افزایش ارتفاع درختان و تربیت آنها تا ارتفاع حداکثر 3 متر به جهت سهولت در برداشت محصول و افزایش سایه انداز درخت به منظور جلوگیری از آفتاب سوختگی میوه آن میباشد. از اینرو رعایت تراکم کاشت (حداکثر 800 درخت در هکتار) از الزامات باغداری نوین میباشد. جهت حفظ ارتفاع درخت سربرداری سالیانه پس از سال ششم الزامی است مشخصات گیاه شناسی درخت انار ریشه: ریشه درخت انار بسته به نوع خاک، اندازه گودال درختکاری، قابلیت نفوذ و ریشه دوانی تا 1.5 متر بطور عمقی یا عمودی را دارا بوده و همچنین تا شعاع 2.5 متر به طور افقی امکان گسترش دارد. در شرائط معمول ریشه های این درخت در شعاع حدود 1 متر و عمق 0.7 متری از تراکم بسیار بالایی برخوردار میباشد. به طور کلی مقدار پراکندگی ریشه های انار به موازات سطح زمین از گسترش بیشتری برخوردار است . در احداث باغ انار توجه به کیفیت توسعه ریشه درختان انار اهمیت تعیین کننده دارد. این موضوع در بخش هرس ریشه و کوددهی مورد بحث قرار خواهد گرفت شاخه: شاخه های انار باریک و معمولاً ناهموارند یعنی با توجه به ارقام گوناگون، دارای خارهائی با تعداد و طول مختلف میباشند. مثلا گونه شیرین شهسوار بدون خار و انار ترش سبز از پر خارترین واریته های انارند. شاخه ها به هنگام جوانی دارای مقطعی چهارگوش (مانند نعناع) و در رشد کامل دارای مقطعی دایره ای هستند که بر حسب واریته خارهایی با طول متقاوت دارند. پوست ساقه تقریباً خاکستری است. درختچه انار تولید شاخه های نامنظم میکند. میوه ها در انتهای شاخه ها ی میوه دهنده که آن را میخچه یا اسپور (Spur) میگویند میرویند. اسپورها در واقع شاخه های کوچکی هستند که روی آن جوانه های میوه دهنده یا برگ تشکیل میشود. میخچه های میوه دهنده در روی شاخه ها 2 تا 3 ساله به وجود میایند. طول آنها بر حسب سن به یک تا 20 سانتیمتر میرسد. هر میخچه میوه دهنده در طول عمر خود 3 تا 4 مرتبه میوه میدهد.این میخجه ها بر عکس میخچه های درخت سیب دارای رشد مستقیم میباشند. اسپورهای مفید و میوه دهنده قالباً در اطراف شاخه ها تشکیل میشوند. برگ :برگ انارهای وحشی نیزه ای کشیده، صاف و براق، کوچک و به ابعاد 3 تا 6 در 1 تا 3 سانتیمتر است. رگبرگ میانی آن سفید و مشخص میباشد،برگهای انار اهلی کامل و فاقد گشوارک یا بن برگ میباشد. برگهای جوان و چند روزه انار حنائی و عنابی رنگند و برگهای کامل آن سبز خوشرنگ و صاف هستند که آثاری از رنگ حنائی نیز در آن جلب نظز میکند. برگهای انار متقابل و گاهی منفرد و یا فراهم اند و تا حدودی شباهت به برگ بید دارند. از نشانه های بارز ضعف عمومی درخت روشن بودن رنگ برگهای انار در اواسط بهار و ابتدای دوره رشد میباشد. آبیاری بیش از اندازه نیز در تغییر رنگ برگ این درخت موثر است. استفاده صحیح از کودهای آلی و دفن عمیق آن و تنظیم آبیاری و حفظ غلظت بهینه محلول خاک اثر کاملا آشکاری بر رنگ و طراوت برگها دارد. تاثیر کودهای شیمیایی بر تغییر رنگ برگهای درختان انار موقتی میباشد. گل : گلهای انار بی بو و به رنگهای آتشین یا قرمز مایل به نارنجی دیده میشوند در برخی گونه های زینتی به رنگ سفید و در برخی نیز به رنگ زرد میباشند. درخت انار 3 نوبت گلدهی دارد گل اول انار از اواسط فروردین پدیدار شده و بمرور تا اواسط اردیبهشت افزایش میابد این گلها به تعداد فراوان و بیشتر از نوع علفی بوده و حدود 25 درصد از کل گلها به میوه تبدیل و بقیه از درخت ریزش میکنند، همراه گلهای علفی درصدی از گلهای مثمر نیز ریزش میکنند، میوه حاصل از گلهای اول بزرگ و بازار پسند میباشند. گل دوم انار به تعداد محدود در اواخر بهار رویش و میوه حاصل از آن کوچک تا متوسط میباشد. گلهای سوم در اواسط تابستان به میزان محدود میروید که میوه حاصل از آن ریز و ناقص بوده و قابلیت تجاری ندارد. گلهای انار درشت و به قطر 3 سانتی متر و طول 3.5 تا 7.5 سانتی متر و به عرض 3.8 تا 5 سانتیمتر دیده شده است. گلهای کامل به شکل زنگ یا استوانه ای هستند که دارای اعضاء نر و ماده میباشند. گلهایی انار بسته به نوع واریته دارای 4-8 کاسبرگ و به همین تعداد گلبرگ میباشد، کاسه گل در امتداد نهنج قرار دارد که لوله ای گوشتی و ضخیم است، گلبرگها بعد از گرده افشانی میریزند. در حالیکه کاسبرگها تا انتها بصورت کنگره های نوک تیز روی تاج میوه انار باقی میمانند. تعداد پرچمهای گل انار نیز بسته به نوع واریته متفاوت و از حدود 218 تا 402 شمارش شده است. بساکها در انتهای میله پرچم واقع و در میان پرچمها مادگی با یک خامه منفرد و کلالهء گسترده قرار دارد.  گلهای انار بر دو نوعند : دسته اول گلهای بارآور یا ثمری (fruitful) که بزرگتر بوده و دارای خامه و پرچم بلند هستند که در آن بساکها و کلاله ها تقریباً هم قد هستند. این گلها کشیده و قطرشان در محل اتصال بیشتر از قطرشان در گردن گل میباشد. دسته دوم گلهای نازا و یا علفی (barren) هستند که اندازه آنها کوچکتر با خامه و پرچم کوتاه بوده و در آنها کلاله ها کوتاه تر و در زیر بساکها قرار دارند. این گلها که قطرشان در محل اتصال کمتر از قطرشان در گردن است بعداً ریزش میکنند. گاهی گلهای حد فاصل یا حد وسط (intermediate) به وجود میایند که ممکن است دارای خامه هایی به بلندی گلهای خامه بلند یا به کوتاهی گلهای خامه کوتاه باشند. گلهایی که دارای خامه بلند هستند، گاهی تلقیح میشوند و تولید میوه هم میکنند ولی بندرت این چنین میوه هایی میرسند که در این حالت اکثراً بد شکل و معیوب خواهند بود. گلها با خامه کوتاه هرگز تلقیح نشده و بزودی میریزند. گلبرگهای این قبیل گلها به رنگ تیره سرخرنگ بوده و دانه های گرده آن ناقص است. معمولاً گلهای خامه بلند بر روی شاخه های مسنتر رشد میکنند. در حالیکه گلهای خامه کوتاه بر روی شاخه های جوانتر ظاهر میشوند . کاسبرگ : کاسبرگهای گل انار به تعداد 4 تا 8 عدد و ضخیم میباشند که پس از تلقیح و تشکیل میوه روی آن باقی میمانند و با میوه به رشد خود ادامه میدهند. گلبرگ : گلبرگهای گل انار به تعداد 4 تا 8 عدد، به رنگ قرمز و به شکل نیزه و در میان لوبهای کاسه گل (در قسمت داخلی نهنج گلدانی شکل فرو رفته)‌ جای دارند. پرچم : پرچمهای گل انار متعدد و قائم تا قدری خمیده و در نوک به رنگ قرمز میباشند و دارای بساکهای زردرنگ هستند. پرچمها در قسمت داخلی یک نهنج گلدانی شکل فرو رفته، قرار دارند. خامه و مادگی : خامه یا مادگی گل انار قرمز مایل به زرد و طول آن معمولاً 1.54 سانتیمتر است . کلاله آن تقریباً کروی و سبز مایل به زرد است. تخمدان : تخمدان انار ناشکوفا و دارای 8 تا 9 برچه است که ابتدا روی یک سطح قرار گرفته ولی بعداً روی دو سطح فوقانی و تحتانی قرار میگیرند. در سطح تحتانی سه خانه وجود دارد که طرز قرار گرفتن تخمکها در آن محوری است و در سطح فوقانی 5 خانه با تخمکهای کناری وجود دارد در درون تخمدان دانه های بسیار زیادی وجود دارد. هر یک از دانه ها لایه گوشتی آبدار که همان قسمت خوراکی میوه را تشکیل میدهد قرار گرفته اند، این دانه های گوشتی به صورت دسته جمعی در داخل پوست یا کیسه نازکی بسته بندی شده اند. نهنج : نهنج به شکل فنجان عمیقی است که ته آن 8 برچه که در دو ردیف واقع شده اند مشاهده میگردد. 3 تا در طبقه تحتانی که نمایشگر 3 برچه حلقه خارجی است و 5 تا در طبقه تحتانی که نمایشگر 3 برچه خارجی است و 5 تای دیگر در قسمت فوقانی قرار دارند . گل آذین : آذین : روی شاخه های بارده انار ممکن است از یک تا چندین گل بر روی یک شاخه بوجود آید که یکی از آنها انتهائی و بقیه جانبی و منفرد میباشند. میوه : محصول نهائی درخت انار میوه ای است درشت و کروی با پوستی به رنگهای زرد روشن تا قرمز تیره، که در بالا دارای تاج یا گردن میوه در اندازه کوتاه تا بلند میباشد این درخت واریته های بسیار فراوانی دارد تاکنون بیش از هفتصد رقم انار در ایران شناسایی شده و ارقام متنوع دیگری در دنیا وجود دارد. شکل نهایی میوه این درخت تحت تاثیر واریته های آن تغییر کرده و از این رو علاوه بر رنگ پوست میوه، مزه و شکل دانه و درصد آب حبه های انار همچنین دوام و مقاومت آن به امراض و حوادث، متاثر از واریته آن میباشد. وزن میوه های تجاری انار از 200 گرم تا حدود 750 گرم میباشد. هر چه میوه درشتر و قرمزتر باشد بازار پسندی آن بیشتر است. ما بین پوست بیرونی و حبه های آبدار انار لایه گوشتی نرمی بنام پیه و برنگ عمدتا زرد روشن وجود. در یک انار متوسط نزدیک به 800 حبه وجود دارد، داخل حبه ها مایع اصلی میوه انار با طعم ترش، شیرین و یا ملس قرار دارد در مرکز حبه انار، هسته سختی وجود دارد که دارای روغن گران قیمتی است، این روغن حاوی اسید منحصربفردی با خواص درمانی ضد سرطان میباشد. این محصول بسته به نوع واریته آن از اواسط تابستان تا انتهای پائیز آماده برداشت و عرضه به بازار میباشد. از عمده ترین ارقام انار میتوان به ملس ساوه، شیرین شهوار یزد، دانه سیاه اصفهان، رباب فارس و ... اشاره کرد هرس و تربیت درختان انار در مورد هرس و تربیت اکثر درختان پرورشی الگوهای متعارف و علمی موجود میباشد. متاسفانه در مورد درختان انار الگوی متعارف و ثبت شده ای جهت تربیت و هرس آنها در دسترس نمیباشد، با توجه به تجربه عملی ما و تبعیت از الگوی معماری 1000 درخت در هکتار، هرس و تربیت اسکلت درختان متاثر از این نوع معماری خواهد بود. انار درختی است که در سالهای اولیه پس از کاشت رشد سریعی داشته و در صورت برخورداری از شرائط مناسب از سال سوم به بار مینشیند. تولید پاجوش فراوان از ویژگیهای این درخت است، مراقبت از فرم گیری صحیح اسکلت این درخت در سالهای اولیه و حذف مستمر پاجوشها و شاخه های نرک و سربرداری از درخت در سالهای پس از بلوع ، جهت ممانعت از رشد طولی درخت و توجه به آفتاب سوختگی محصول از نکات مهم در موضوع هرس درختان انار میباشد. هم اکنون در باغات قدیمی درختان انار با ارتفاع 5 متر و تاج گسترد دیده میشود که تراکم درخت در هکتر را به حدود 600 درخت محدود کرده است، در حالیکه ما از الگوی حدود 1000 درخت در فواصل 2×4 پیروی کرده و این خود مستلزم اتخاذ نوعی از هرس و فرم دهی اسکلت درختان انار میباشد، بگونه ای که ضمن حفظ اسلوب صحیح و انتقال نور کافی به تاج درختان و رسیدن به عملکرد بهینه محصول، امکان تردد تراکتور در بین ردیفها و انجام عملیات لازم میسر باشد. لذا قبل از هر کاری باید تصویر روشنی از اسکلت نهایی درخت و نحوه گسترش تاج درخت در فضای بین ردیفها و حداکثر ارتفاع مجاز درخت در ذهن داشته باشی در باغداری نوین توجه به مکانیزاسیون و کاهش هزینه های کارگری از نکات اساسی در تربیت درختان است. واقیت این است که در اقلیم گرم ایران با شدت تابش بالا آفتاب سوختگی میوه انار از معضلات دایر در باغات انار میباشد. چاره این معضل حفاظت از میوه ها در سایه انداز شاخ و برگهای درخت میباشد. مسئله ای که ضمن جلوگیری از تبخیر آب موجود در میوه از آفتاب سوختگی پوست آن نیز جلوگیری میکند، تراکم بالای درختان و فاصله کاشت نزدیک آنها از عوامل کاهش این خسارت میباشد. اما یک سوال اساسی در اینجا مطرح است که چگونه باغات انار را طراحی و به چه شکلی اسکلت درختان را تربیت کنیم تا ضمن حفظ حداکثر پوشش میوه ها بیشترین نور به تاج درخت وارد شده و همچنین امکان تردد تراکتور نیز در بین ردیفها میسر باشد؟ پیشنهاد ما استفاده از الگوی متقارن ستاره برای تربیت اسکلت درختان است. بهتر است تنه اصلی را روی یک تنه تربیت و از ارتفاع 70 سانتی سه شاخه اصلی را با زاویه مناسب در مسیر فضای بین ردیفها تربیت کنید. حفظ تقارن دو سویه اسکلت درختان در دو جهت از الزامات این معماری میباشد. برای روشن شدن مطلب به شکل روبرو دقت و به تقارن دو سویه آنها توجه کنید. میتوانید تنه اصلی درخت را بصورت سه شاخه تربیت کرده و با ایجاد زاویه مناسب شرایط رشد طولی درخت در سه جهت مناسب را فراهم کنید. ارتفاع تاج درخت نباید بیش از سه متر باشد و شاخه های فرعی نباید بیشتر از شعاع 1.5 متری درخت گسترش یابند. اگر به شکل روبرو توجه کنید متوجه ورود نو به تاج درخت از چند جهت میشوید ضمن اینکه پوشش مناسب شاخ و برگ درخت و همپوشانی با رختان مجاور سطح سایه انداز مناسب برای حفاظت از میوه ها را گسترش میدهد. عرض تراکتور باغی حدود 1 متر میباشد و در صورت گسترش تاج تا شعاع 1.5 متری فضای لازم برای تردد آن فراهم میاید. نکته ظریف اینکه تاج درخت از ارتفاع 1.5 متر به بالا شکل گرفته و در ذیل فضای درختان امکان تردد تسهیل میگردد. با سر برداری و هرس مستمر امکان گسترش تاج درخت به شعاع بیش از 1.5 متر و ارتفاع بیشتر از 3 متر را ندهید. زیرا موجب همپوشانی کامل و کاهش ورود نور به درخت میگردد. افزایش سطح سایه انداز بصورت کامل امر مطلوبی نیست، گرمای نهفته در خاک نیازمند جابجایی و تعادل است، باید فضای خالی بین درختان برای جابجایی این هوای گرم باشد در غیر اینصورت هوای گرم برخاسته از خاک در درون تاج درخت به دام افتاده و موجب افزایش تعرق درخت میگردد. درختان با ارتفاع زیاد عملا برداشت محصول را با مشکل مواجه و عملیات بهورزی بر روی درخت را ناممکن میسازند. هزینه های کارگری چیدن محصولات از درختان با ارتفاع زیاد بعضا تا سه برابر شرائط عادی افزایش میابد. علاوه بر آن دوران چیدن و دپوی فله ای و سنتی محصول سرآمده و میوه انار باید با دقت چیده و درون بسته بندی مناسب روانه بازار یا سردخانه شود. این موضوع لزوم جلوگیری از افزایش ارتفاع درخت را ضروری میسازد حداکثر ازتفاع مقبول درختان انار در شرائط معماری نوین 3 متر میباشد حال که تصویر روشنی از اسکلت نهایی درختان در ذهن دارید زمان آن رسیده قیچی یا اره باغبانی را به دست گرفته و نسبت به هرس و تریت اولیه نهالهای کاشته شده اقدام کنید. نهالها را تا سال سوم پس از کاشت به حال خود رها کنید در اواسط تابستان یا پائیز کار هرس نهالهای جوان را آغاز و بگونه ای عمل کنید که تا اواخر پائیز عملیات هرس و تربیت درختان به پایان رسیده باشد. هرس درختان در فصل سرما آسیب پذیری درخت را افزایش و فرصت بازسازی درخت را محدود و بر عملکرد درخت در سال بعد اثر مفی دارد، پس قبل از شروع زمستان به کار هرس خاتمه دهید. شاخه های اضافی میباید از قسمت انتهایی و از محل اتصال به طوق ریشه حذف شود از اینرو ابتدا خاک اطراف درخت را کنار زده و محیط طوق درخت را تمیز کنید. سپس شاخه اصلی درخت را با دقت انتخاب کنید، اگر قصد تربیت تک تنه درخت را دارید شاخه ای را که قسمت بالای آن حداقل 3 انشعاب فرعی وجود دارد انتخاب و بقیه شاخه ها را حذف کنید. درختان انار بیشتر بشکل چند تنه تربیت میشوند اگر مایل به استفاده از این فرم هستید و یا ایجاد فرم تک تنه را مشکل میبینید، ابتدا سه شاخه اصلی را که از زاویه مناسب نسبت به هم برخوردار هستند و از تقارن کامل با درختان هرس شده مجاور برخوردارند، انتخاب و بقیه شاخه ها را از محل طوق جدا کنید. تنه باقیمانده را از محل طوق ریشه تا محل انشعاب تاج بدقت از هرگونه جوانه برگ یا چوب تمیز کنید، توصیه میشود برای اینکار از اره باغبانی استفاده و برای جلوگیری از سبز شدن مجدد جوانه ها از محل برش، اره را کمی به داخل تنه فرو برده و جوانه ها را بصورت دل بر از محل شاخه جدا کنید. جدا کردن اینگونه تنه جوشها از محل تنه اصلی برای سالیان متوالی باید ادامه یابد تا هیچکونه خللی ناشی از ایجاد شاخه های بر هم زننده فرم تنه بوجود نیاید. استفاده از رنگ غلیظ یا چسب پیوند برای ترمیم محل های برش و جلوگیری از هوازدگی شاخه ها موثر است. پس از اتمام هرس درخت، خاک برداشته شده از دور طوق را برگردان کنید و چوب بلندی را بعنوان قیم محکم در خاک فرو برده و توسط یکی از ترکه های هرس شده، درخت را با قیم مهار کنید. این کار به جهت جلوگیری از شکستن شاخه ها در برابر باد ضرورت دارد مراقبت سالیانه از اسکلت درختان یکی از موضات اساسی در مدیریت باغات انار میباشد. توجه داشته باشید اگر موفق به تربیت صحیح درختان نشوید با توجه به تراکم بالای درختان و فواصل 2 متری درختان در ردیف احتمالا شاخه ها برای رسیدن به نور بیشتر بصورت عمودی رشد میکنند. تمرکز درخت بر افزایش جوانه های چوبی عملا فرآیند زایش درخت را تحت تاثیر قرار میدهند توجه داشته باشید شیره گیاهی تمایل و گرایش زیادی به سرشاخه ها دارد و از اینرو نوک درختان همواره از فعال ترین قسمتهای درخت محسوب میشود. با رعایت موارد گفته شده و پیگیری مستمر هرس اسکلت شاخه ها را به مسیر مناسب هدایت و اسکلت الگو را تثبیت کنید. برای رسیدن به فرم صحیح تربیت درختان بر اساس الگوی ستاره پیشنهاد شده، تمرکز خود را بر تنک کردن مرکز تاج درخت جهت رسیدن نور کافی و سربرداری سالیانه به منظور حفظ ارتفاع درخت و سبک کردن شاخه های جانبی جهت ممانعت از تراکم شاخه ها در فضای درختان مجاور قرار دهید. حفظ زاویه مناسب سه شاخه اصلی از اهمیت اثر گذار برخوردار است. در فرم تک تنه زاویه سه شاخه اصلی نسبت به خط افق را بین 45 تا 60 درجه اختیار کنید تا قبل از گسترش تاج درخت در فضای بین ردیفها سه شاخه اصلی ارتفاع لازم را از زمین پیدا کند و امکان تردد نیروی کار و ماشین آلات در ذیل سایه انداز شاخه ها فراهم شود. اگر درخت را با اسکلت سه تنه تربیت میکنید سه شاخه اصلی باید با زاویه حدود 60 درجه نسبت به افق گسترش یابد. در تصویر فوق فرم صحیح اسکلت سه تنه یک درخت انار را مشاهده میکنید. این درخت از هرس اسکلت مخصوص باغات سنتی برخوردار است حجم درخت بزرگ بوده و تراکم آن حدود 500 درخت در هکتار است. این درخت ضمن دریافت نور کافی از چند جهت پوشش مناسبی برای میوه ها در سایه انداز شاخ و برگ ایجاد کرده است، این درخت با توجه به هرس و رسیدگی مناسب نزدیک به 70 کیلو انار را در زیر شاخ و برگ خود پنهان کرده است. زاویه سه شاخه اصلی حدود 45 درجه نسبت به افق است که باعث افزایش فضای بین ردیفها به 6 متر میشود هرس درختان انار در اوائل بهار، اواسط تابستان و اوائل زمستان انجام میشود. اما پیشنهاد ما انجام هرس درختان در اوائل تابستان پس از تکمیل گل دوم و اواخر پائیز پس از برداشت محصول است. تنها در سه سال اول پس از هرس اولیه درختان بهتر است در اوائل بهار نسبت به جدا سازی پاجوشها و تنه جوشهای سبز شده که در این مقطع از اعضای نرم درخت محسوب میشوند اقدام تا درخت اسلوب اصلی خود را حفظ کند پاجوش ها و تنه جوشها از اجزاء هستند که باید بطور مستمر از درخت حذف شوند. در سه تا چهار سال پس از هرس اولیه باید با مراقبت مستمر نسبت به حذف آنها اقدام کنید، پاجوشها ممکن است در سالیان اولیه در طی یک دوره رشد چند بار بر روی درخت رویش کنند. شما نیز میباید بطور مستمر آنها را حذف کنید مسامحه در این مورد بر رشد اسکلت اولیه اثر منفی داشته، فرم و اسکلت درخت را بر هم میزند. همراه با بلوغ درخت از سال ششم به بعد رویش پاجوشها کمتر شده و در نهایت قطع میگردد. تنه اصلی درخت تا ارتفاع حدود 70 سانتیمتری باید از هر گونه تنه جوش پاک شود تا هیچ انشعاب جدیدی پائینتر از محل سه شاخه اصلی درخت رویش نکند. کندهای نابجای داخل تاج از دیگر اجزاء است که برای حفظ اسکلت درخت میباید حذف شوند. پس از هرس اولیه و فرم گیری درخت شاخه هایی در وسط تاج یا در مسیر نابجا رویش کرده و بهر دلیل ماندگار شده اند بگونه ای که در صورت عدم حذف خود تبدیل به شاخه اصلی شده و فرم الگو را بهم میزنند. حذف این تنه های نابجا برای مراقبت از الگوی نهایی لازم بوده در غیر اینصورت ساختار درخت تغییر کرده و تاج درخت کروی میگردد و قابلیت نفوذ نور به تاج درخت محدود میشود. نرکها شاخه های چوبی هستند که بصورت عمود از روی شاخه های فرعی رشد میکنند. این شاخه های چوبی فاقد جوانه گل بوده و باروری ندارند. از آنجا که جوانه گل انار بر روی شاخه های یک تا چهار سال میرویند با دقت در شاخه های فرعی عمودی که فاقد گل میباشند میتوان نرکها را شناسایی و حذف نمود اواسط تابستان و پس از تکمیل گل دوم بهترین موقع برای شناسایی نرکها و حذف آنها میباشد شناسایی شاخه های نرک و حذف آنها به دقت ویژه ای نیاز دارد اینگونه شاخه ها اصولا باروری بسیار ضعیفی داشته و در عوض بسرعت رشد و از تاج درخت خرج میشوند. یکسال پس از رشد این نرکها بهترین زمان شناسایی و حذف آنهاست در صورت تاخیر شاخه های فرعی منشعب شده از این نرکها افزایش یافته و کار حذف آن و هرس درخت را مشکل میکند. توجه داشته باشید گسترش شاخه های نرک و شاخه های فرعی آن عملا بر قابلیت باروری درخت تاثیر سو دارد. استفاده از نرک برای قلمه گیری نیز منجر به تولد درختی افراشته و با باروری ضعیف خواهد شد درختان نابارور معروف به درخت نرک انار محصول همین نوع قلمه ها میباشند میخچه ها محل تشکیل گل و نهایتا میوه درخت میباشد. طول میخچه ها حدود 1 تا 20 سانتیمتر بوده و جوانه های گل بصورت منفرد، مزدوج و یا فراهم بر روی این شاخه های باریک رشد میکنند. میخچه ها را به هیچ عنوان نباید هرس نمود احتمال باردهی میوه بر روی میخچه ها تا سال سوم پس از رویش وجود دارد. جوانه های انتهایی از اجزاء دیگر درخت بوده که در کار هرس اهمیت اساسی دارد. جوانه های انتهایی فعالیت زیادی دارد و بسته به غلظت شیره گیاهی رفتار متفاوتی از خود بروز میدهند. در شرائط غلظت حداکثری این جوانه ها تبدیل به جوانه چوب شده سرشاخه ها تولید میکند و در شرائط غلظت متوسط تولید جوانه برگ و یا میخچه های بار دهنده میکند. و در شرائط غلظت ضعیف شیره گیاهی بصورت ترکه های لخت و باریک و نیمه خشک بر روی درخت باقی میماند که در فرآیند هرس باردهی باید از روی درخت حذف شوند. مصرف فراوان کودهای ازته در اوائل دوره رشد افزایش غلظت شیره را بدنبال داشته و نهایتا رشد فراوان سر شاخه ها و خشبی شدن آن و نهایتا کاهش گلدهی را در پی خواهد داشت. پس از برداشت محصول در اواسط پائیز و شروع خزان درخت زمان مناسب تا قبل از سرد شدن هوا برای انجام هرس فرم یا همان هرس سیاه را در اختیار دارید. تاکید ما این است که این هرس را حتما تا قبل از بخواب رفتن کامل درخت به اتمام برسانید. در هرس فرم نیازمند سربرداری و کاهش قابل ملاحظه حجم درخت میباشید از اینرو انتقال این هرس به اواسط زمستان و همزمان با شروع فعالیت درخت بر رفتار آن اثر معکوس گذاشته و باردهی سال آتی را تحت تاثیر قرار میدهد. پس هرس فرم را تا شروع زمستان تکمیل کنید و اجازه دهید درخت فرصت ترمیم و سازگاری با فرم جدید را داشته باشد. در زمان هرس سیاه ضمن حذف همه موارد قابل حذف از روی درخت تاکید بر حفظ اسکلت اصلی و مراقبت از ارتفاع مناسب درخت است. حذف کنده های نابجا درون تاج و کنده های جانبی نابجا از موارد اصلی جهت حفظ اسلوب درخت میباشد. استفاده از ابزار مناسب در این خصوص بر خزینه ها و زمان عملیات اثر گذار میباشد، قیچی های تلسکوپی پنوماتیک جدید توان قطع شاخه های کلفت انار را با استفاده از توان الکتریکی در ارتفاع زیاد دارد. در مورد حذف جوانه انتهایی دقت ویژه داشته باشید. چنانچه قصد کنترل ارتفاع درخت از طریق سربرداری سراسری را در زمان هرس فرم دارید، حذف جوانه های انتهایی و جوانه های چوبی در هرس تابستانه را به شاخ هایی که در هرس فرم حذف نمیشوند محدود نمائید هرس یک امر کاملا حرفه ای است و به تجربه فراوان نیاز دارد. هم اکنون در مناطق هرس کاری تیمهای هرس عموما غیر حرفه ای و متشکل از کارگران متفرقه دست به کار هرس گروهی درختان در مقاطع تابستان و زمستان میباشند. این رویه هرچند خود یک گامی به جلو محسوب میشود لاکن به جهت عدم شناخت علمی از موضوع هرس و فقدان یک سیستم تخصصی، درصد خطای عملیات این گروهها بالا بوده و باغداران اطمینان چندانی به عملکرد این گروهها ندارند. از اینرو به جهت کوچکی عمده باغات انار کشور هرس بمرور توسط مالکین انجام و تجربه ایشان عموما در محدوده باغات شخصی محدود و متمرکز میباشد. توصیه ما این است که خود در مورد هرس بیاموزید و تجربه کنید و در مورد واگذاری کار هرس به دیگران بسیار حساس بوده و در موقع عملیات خود بر کار این افراد نظارت کنید. نیاز غذائی درختان انار و نحوه تامین آن تامین نیاز غذائی درختان بشکل بهینه ضامن تولید اقتصادی و بهره برداری مناسب خواهد بود. از اینرو شناخت دقیق نیاز غذایی درختان انار و نقش هر یک از عناصر غذایی در چرخه سوخت و ساز یا متابولیسم گیاه راهنمای ما در مدیریت و نگهداری باغات انار میباشد. بدلیل تاثیرات کودهای شیمیایی بر سلامت خاک و کیفیت محصولا کشاورزی موضوع استفاده از کودهای آلی و حذف کامل کودهای شیمیایی از چرخه تولید و تمرکز بر تولیدات ارگانیک مسئله مهم دیگری است که مسیر کشاورزی نوین را روشن میسازد. هدف ما در این سایت نیز توسعه باغداری ارگانیک میباشد. باغات انار ایران عملا از سموم کشاورزی استفاده نمیکنند. میتوان با افزایش آگاهی باغداران و ارتقاء دیدگاه کارشناسان باغداری موضوع حذف کودهای شیمیایی را مدیریت کرده و با ارائه جایگزینهای موثر باغات انار ایران را بسوی تولیدی کاملا ارگانیک هدایت نمود مواد غذایی ضروری گیاه تحقیقات نشان میدهد که برای عمده گیاهان وجود 16 عنصر شیمیایی برای رشد و نمو آنها ضروری است این عناصر در دو گروه عمده شامل 3 عنصر غیر معدنی و 13 عنصر معدنی طبقه بندی شده اند. عناصر غذایی غیر معدنی : شامل کربن (C) هیدروژن(H) و اکسیژن (O) میباشد. این عناصر در اتمسفر و آب یافت میشوند و در فرایند فتوسنتز مورد استفاده و عامل اصلی رشد گیاهان هستند عناصر غذایی معدنی گیاهان عناصر ماکرو را بیشتر مصرف میکنند و از اینرو آنها به عنوان عناصر پر مصرف شناخته میشوند. اما میزان مصرف عناصر تعیین کننده درجه اهمیت آنها نیست چرا که میزان تولید محصول بر اساس میزان قابل دسترس عنصری تعیین میشود که در حداقل قرار دارد. و چنانچه بدون توجه به نسبت عناصر در خاک اقدام به افزایش کمی تعداد از عناصر نماییم، نه تنها تاثیری بر عملکرد درخت نخواهد داشت بلکه در مواردی به نتایج معکوس منجر خواهد شد. اطلاع از نسبت عناصر موجود در خاک مناسب درختان انار از راه تجزیه ماده خشک آن حاصل میگردد که میتواند در مدیریت تغذیه گیاهان راه گشا باشد. در جدول ذیل نسبت عناصر در ماده خشک انار آورده شده است ازت ازت فراوان ترین عنصر موجود در جو میباشد. و در بین عناصر پر مصرفترین عنصر بوده که بصورت یونهای نیترات NO3-1 و آمونیم NH4+1 و اوره CH4N2O از طریق ریشه ها جذب و پس از انتقال به برگها در سنتز اسیدهای آمینه دخالت و نهایتا پروتئینها را میسازند ازت بخش مهمی از سایر ترکیبات آلی نظیر رنگدانه کلروفیل و کوآنزیم ها را تشکیل میدهد. ازت رشد رویشی درخت را تحریک میکند و در صورت مصرف زیاد منجر به ایجاد بافتهای نرم و افزایش پاجوش و تنه جوش در درخت شده و بر فرآیند تولید محصول اثر معکوس میگذارد. ازت خاک از دو منبع کودهای آلی و شیمیایی تامین میگردند. کودهای حیوانی و کودهای سبز عمده ترین منابع آلی تامین ازت میباشند. کود اوره با 46% ازت و نیترات آمونیوم با 33.5% ازت و نیترات پتاسیم با 20.5% ازت و ... از عمده ترین کودهای شیمیایی و منبع تامین ازت میباشند. نیترات یک آنیون بسیار محلول است که بوسیله خاک جذب نمی شود و از اینرو براحتی میتواند بطرف ریشه ها حرکت کند و یا بوسیله آبشویی از دسترس گیاه خارج شود. اوره نیز متحرک و علی رغم جذب آسان میتواند با آبشویی از دسترس خارج شود، اما آمونیوم بار مثبت دارد و مثل سایر کاتیونها جذب ذرات خاک میشود و از اینرو تحرک و آبشویی آن محدود است. اوره بطور کامل در آب محلول بوده و از اینرو تنها ترکیب مطمئن برای استفاده در تانک کود میباشد. سایر ترکیبات ازت امکان انحلال کامل در آب را نداشته و ار اینرو توصیه میگردد به هیچ عنوان از این کودها در تانک کود استفاده نکنید. بی دقتی در این امر به گرفتگی سراسری قطره چکانها منجر میگردد. در مورد مصرف کود ازت همیشه به نسبت بین ماده آلی کربن C و ماده معدنی ازت N توجه داشته باشید. بهترین نسبت C/N = 10 میباشد که بسیار ایده آل میباشد شما سعی کنید این نسبت در عمل به کمتر از 2 کاهش نیابد از اینرو قبل از تامین کمبود ازت از طریق کود شیمیایی به افزایش ماده آلی خاک اعتنا کنید در غیر اینصورت درختی با قدرت رویش بالا و توان زایشی محدود را به ارث خواهید برد نیاز خالص هر درخت بالغ انار به کود ازته حدود 100 گرم در سال میباشد. تامین این عنصر از طریق کودهای شیمیایی نیازمند توجه ویژه ای است. حدود 200 گرم کود اوره 46% تامین کننده نیاز درخت به این عنصر اساسی میباشد. کود اوره بسرعت در آب حل شده و جذب گیاه میگردد، غلظت بالای این کود در اوائل دوره رشد در پایان زمستان میتواند با افزایش رشد رویشی و کاهش گل انگیزی درخت گردد. از اینرو توصیه ما این است که این کود را در 3 نوبت ابتدا یک سوم کود ازته از ترکیبات آمونیوم را در اواخر پائیز و پس از خواب رفتن درخت در اعماق زمین چال کود کرده و تا پایان اردیبهشت و تبدیل شدن میوه ها از تحویل کود ازته همرا آب آبیاری و سایر روشها جدا خودداری کنید. پس از این مقطع بهتر است این کود را در غلضتهای پائین همراه آب آبیاری در چند نوبت برای درخت تا اواخر تیر ماه تامین نمائید. در اواخر دوره رشد نیز تامین کود ازته در غلظت کم همره آب آبیاری جهت کامل شدن میوه ها موثر خواهد بود. فسفر فسفر یک عصر تشکیل دهنده تمام بافتهای گیاهی است که بویژه در بخشهای جوان، گلها و بذرها به مقدار زیادی وجود دارد. وجود این عنصر برای تقسیم سلولی و نمو بافتهای مریسمی ضروری است. فسفر عنصر تشکیل دهنده بسیاری از ترکیبات مانند اسیدهای نوکلئیک، فسفرلیپیدها و کوآنزیم هایی مانند آدنوزین تری فسفات میباشد. نهالهای جوان به فسفر زیادی برای تحریک رشد ریشه ها دارند. کودهای شیمیایی فسفاته در انواع مختلفی نظیر سوپر فسفات 7% و سوپر فسفات تریپل 12% که در آب نسبتا محلولند، همچنین منو و دی آمونیوم فسفات 8.7 و 21 درصد و ... که این دو از سنگهای فسفاته تولید شده و بمرور تبدیل و جذب میگردند. کمبود فسفر بر رشد کلی درخت و ریشه ها اثر گذار است. در این حالت شاخه ها کوتاه و باریک شده برگهای جوان کوچک میگردند و زودتر از سایر برگها میریزند، همچنین گلدهی درختان بطور چشمگیری تحت تاثیر کمبود فسفر کاهش میابد و رسیدن و بلوغ میوه ها نیز به تاخیر می افتد. قرمز شدن ساقه و ارغوانی شدن برگها و خشک شدن نوک برگهای پیرتر از علائم کمبود فسفر میباشد زیرا این کمبود بر تشکیل سریعتر رنگدانه های آنتی سیانین اثر گذار است. جذب فسفر عملا در خاکهای اسیدی و بازی با محدودیت مواجه است. در خاک اسیدی قوی فسفر بوسیله جذب مخصوص بر روی سطوح ذرات اکسید آلومینیم و آهن رسوب و به صورت فسفات آلومینیم و آهن محبوس میگردد. در خاکهای بازی فسفات کلسیم کم محلول تشکیل میشود و فسفر جذب شده از محلول خاک بوسیله ریشه ها با این فسفر جایگزین میشود و اگر کود فسفری به خاک اضافه شود بیشتر آن برای ریشه ها غیر قابل جذب میباشد. نیاز خاص سالیانه هر درخت انار به فسفر حدود 45 گرم میباشد که به دلیل دیر جذب بودن میباید یک نوبت در سال و در انتهای پائیز در عمق 30 سانتی خاک چال کود شود. در صورت استفاده از فسفات دامونیم حدود 150 گرم از این کود که حاوی مقادیری ازت نیز میباشد باید مورد استفاده قرار گیرد پتاسیم بر خلاف ازت و فسفر که بخشایی از ساختمان مولکولی بسیاری از ترکیبات آلی در گیاهان را تشکیل میدهند، پتاسیم نمی تواند وارد ترکیبات مهم تشکیل دهنده سلول مانند پروتئین ها، کلروفیل و کربوهیدراتها شود. بعبارتی پتاسیم در گیاه نقش ساختمانی ندارد و علی رغم مشخص نشدن نقش کامل این عنصر، ریشه ها مقدار زیادی پتاسیم را به چرخه سوخت و ساز گیاه وارد میکنند. پتاسیم نقش مهمی در فتوسنتز و ساخت کربوهیدراتها دارد این عنصر فعال کننده سیستم های آنزیمی گیاه است و نقش معنی داری در تعرق گیاهی و آب موجود در سلولهای گیاه دارد. بگونه ای که کمبود پتاسیم از عوامل اتلاف آب درختان محسوب میشود. در مقایسه با فسفر پتاسیم در مقادیر بیشتری در انواع خاکها یافت میشود. شکل قابل جذب پتاسیم بصورت یون K+1 میباشد. کودهای شیمیایی پتاسه بصورت سولفات پتاسیم با 41.5% پتاسیم، نیترات پتاسیم، کلرور پتاسیم و ... میباشند که مورد اول بیشتر رایج میباشد. گیاهان به مقدار زیادی پتاسیم نیاز دارند و معمولا پتاسیم را از سطح خاک گرفته و روی ریشه ها ذخیره میکنند. با جذب پتاسیم توسط ریشه ها خاک مجاور پتاسیم را در محل ریشه ها آزاد میکند. پتاسیم عموما در سطح رویی خاک از غلظت بالایی برخوردار است. برگردان کردن خاک سطحی و شخم سالیانه بستر خاک به افزایش سطح پتاسیم خاک در محدوده ریشه کمک میکند. از نتایج ملموس خاکپوشهای دوره ای در باغات انار ساوه افزایش سطح پتاسیم خاک میباشد نیاز خالص سالیانه هر درخت انار به پتاسیم حدود 50 گرم میباشد. اگر این نیاز توسط سولفات پتاسیم تامین میشود حدود 120 گرم از آنرا در دو نوبت اواخر پائیز و اوائل تابستان بمیزان برابر در عمق 20 سانتی خاک چال کنید. توجه داشته باشید تامین پتاسیم لازم در تابستان بر سطح تعرق گیاه اثر مثبت دارد کلسیم کلسیم از عناصر ضروری برای رشد گیاه محسوب میشود. علی رغم اینکه مقادیر زیادی کلسیم توسط گیاهان از خاک جذب میشوند اما در عمل نیاز گیاهان به این عنصر بیش از نیاز به عناصر کم مصرف نیست. کلسیم بطور عمده در برگها وجود دارد، بذر و میوه ها نیز حاوی مقادیر متنابهی از این عنصر میباشد. در بین عناصر مورد نیاز گیاه کلسیم در کنار منیزیوم در محلول خاک بیشترین فراوانی را دارد. یونهای کلسیم حدود 80 درصد محلهای فعال بر روی ذرات خاک را در اشغال دارند این دسترسی فراون توسط فرآیند تبادل کاتیونی کنترل میشود. کلسیم عنصر بسیار مهمی برای نمو ریشه و اعمال آن است. این عنصر در تقسیم سلولی دخالت داشته و از اجزا تشکیل دهنده کروموزم میباشد و نقش تنظیم کننده در تنفس گیاه ایفا میکند. این عنصر به شکل یون Ca+2 از محلول خاک یا کمپلکسهای رس جذب ریشه میشود. معمولا اکثر خاکها از مقدار کافی این عنصر برای رشد رضایت بخش گیاه برخوردارند. بعلاوه در بسیاری از کودهای شیمیایی که به صورت دوره ای مصرف میشود کلسیم بصورت جزء ثانویه و بشکل ناخالص در آنها وجود دارد بنابر این مصرف کودهای کلسیمی بشکل مستقل بندرت ضرورت میابد کمبود کلسیم در باغات انار امر مشهودی نیست از اینرو مصرف اینوع کودها در برنامه جاری باغات انار قرار ندارد. بطور کلی در شرائط اسیدی شدن خاک افزودن آهک یا همان کربنات کلسیم یا دولومیت میتواند ضمن خنثی کردن اثر اسیدی خاک کلسیم مورد نیاز را تامین نماید. برای رفع کمبود کلسیم در شرائط قلیائیت خاک که به جهت وجود سدیم زیاد حاصل میشود مصرف گچ به میزان ده تن در هکتار رافع مشکل خواهد بود منیزیوم در برگ درخت انار مقادیر فراوانی منیزیوم یافت میشود . در هر ملکول کلروفیل نیز یک اتم منیزیوم وجود دارد، بهنگام کمبود منیزیوم نه تنها گیاهان زرد میشوند بلکه از تشکیل سایر رنگدانه های گیاهی ماند کاروتن کاسته میشود. منیزیم نقش مهمی در در فعال کردن سیستم آنزیمی و در متابلویسم کربوهیدراتها ایفا میکند. این عنصر بصورت کاتیون دو ظرفیتی Mg+2 توسط گیاه جذب میشود. شکل تجاری این عنصر بصورت دولومیت، سولفات منیزیم با 16% و اکسید منیزیم با 36% منیزیم در دسترس میباشد شیمی خاک منیزیوم نزدیک به کلسیم میباشد و علی رقم غلظت بالای این عنصر در برگ درختان انار نیاز به این عنصر در حد معمول میباشد. برای رفع نیاز هر درخت انار به این عنصر سالیانه حدود 100 گرم سولفات منیزیم را در اواخر پائیز در اعماق خاک دفن کنید گوگرد گوگرد به مقدار فراوانی در گیاه بویژه در برگها یافت میشود. گوگرد جزء تشکیل دهنده پروتئین در گیاه است، مهمترین عمل گوگرد شرکت در تولید اسیدهای آمینه و بدنبال آن سنتز پروتئین است. این عنصر جزء مهمی در تشکیل ویتامینهای ضروری برای متابولیسم گیاه است . گوگرد بصورت آنیون سولفات SO4-2 در محلول خاک وجود دارد. برخی کودهای شیمیایی دارای مقادیر مناسبی گوگرد هستند. سوپر فسفات معمولی 12% گوگرد، سولفات آمونیوم 24% گوگرد، سولفات پتاسیم دارای 17% گوگرد میباشد. نقش گوگرد در کنترل اسیدیته خاک باعث شده استفاده مکرر از این کود بهمراه کودهای دیگر در دستور کار باغداران قرار گیرد. به جهت وجود این عنصر در ترکیبات ثانویه سایر کودها کمبود آن در باغات انار کمتر گزارش شده است هم اکنون کودهای گوگردی با غلظت حدود 50 درصد بصورت پودری و گرانوله در دسترس میباشند، برای تامین نیاز سالیانه درختان انار به عنصر گوگرد حدود 100 گرم کود گرانول گوگرد را بهمراه سایر کودها در عمق خاک در اواخر پائیز دفن نمائید منگنز منگنز از عناصر غذایی کم مصرف محسوب میشود. این عنصر نقش ضروری در عمل تنفس داشته و فعال کننده آنزیمهایی مانند نیتریت ردوکتاز بوده که در متابولیسم ازت دخالت دارد. منگنز در خاک به شکل کاتیون دو ظرفیتی Mn+2 جذب میشود. در خاکهایی که میزان آهک بالاست مقدار منگنز قابل دسترس کم است. مهمترین علامت کمبود منگنز بروز حالت زردی بین رگبرگها در برگهای پیر میباشد این حالت بویژه در سر شاخه های بالاتر بیشتر مشاهده میشود و گاهی نیز با توقف رشد سر شاخه ها همراه است. رایجترین کود منگنز سولفات منگنز با 16 و یا 26 درصد منگنز است این کود هم در خاک های اسیدی وهم در خاک های قلیایی قابل مصرف است اکسید منگنز با حدود 70 درصد منگنز خالص به دلیل حلالیت محدود فقط در خاکهای اسیدی قابل مصرف است و کاربردی در خاک های آهکی ایران ندارد .منابع آلی این کد مثل Mn-EDTA با 12درصد منگنز نیز در دسترس است . که با توجه به قیمت بالای این کلات مصرف آن در شرایط حاد کمبود ، به صورت برگ پاشی توصیه می شود قابلیت حل شدن دی اکسید منگنز به PH وابسته است، بیشتر خاکها از منگنز کافی برخوردارند اما در اسیدیته بالا برای گیاهان غیر قابل جذب هستند این موضوع در شرائط خاکهای شنی بیشتر تشدید میشود از اینرو برای تامین منگنز درختان انار بهتر است حدود 50 گرم سولفات منگنز را بهمراه سایر کودها در اواخر پائیز در بستر درخت دفن نمائید. استفاده از کلات منگنز نیز بهمراه آب آبیاری برای یک نوبت پس از کامل شدن گلها در اوائل خرداد توصیه میگردد مس مس در تشکیل کلروفیل و پدیده فتوسنتز دخالت دارد. همچنین باعث تحریک در تشکیل ویتامین A میشود. نقش متابولیکی مس در چندین سیستم آنزیمی مشخص شده است و همچنین نقش مهمی در بیوسنتز و فعالیت اتیلن به عنوان هورمون رسیدگی میوه ها داراست. فرم قابل جذ مس در خاک کاتیون دو ظرفیتی Cu+2 میباشد. فرآیند جذب مخصوص قابلیت دسترسی مس را تحت تاثیر قرار میدهد، این فلز در اسیدیته بالا بسختی جذب میشود از اینرو استفاده از ترکیبات سولفاته در حل این مشکل موثر است سولفات مس با عیار 25% معمولترین منبع معدنی این عنصر میباشد که میتوان بصورت چال کود در بستر خاک یا محلول پاشی مورد استفاده قرار گیرد. بهتر است این کود به میزان 20 گرم بهمراه سایر کودها در اواخر پائیز در عمق خاک مدفون گردد و در شرائط کمبود حاد یک نوبت محلول پاشی با کلات مس پس از تبدیل شدن گلها به میوه در اوائل خرداد انجام گیرد. بدلیل اسیدی بودن این کلات در موقع مصرف باید در غلظت پائین حداکثر 2 در 1000 مصرف شود بور بور در نقاط رشد و در بافتهای مریستمی گیاه موجود است. این عنصر در پدیدهای گلدهی، میوه دهی، متابولیسم ازت، حرکت و عمل هورمونها و تقسیم سلولی دخالت دارد و همچنین نقش بارزی در رشد لوله گرده داشته و اثر تحریک کنندگی آن در جذب اکسیژن و قند برای جوانه زنی دانه گردها به اثبات رسیده است. این عنصر در خاک بصورت اسید بوریک H3BO3 موجود بوده و بهمین صورت نیز جذب گیاه میگردد. بد شکلی میوه ها، ترک خردگی پوست، سخت شدن میوه و بعضا بروز شکاف در پوست درخت از علائم کمبود بور میباشد درختان میوه برای رفع کمبود بور از اسید بوریک با غلظت 17% یا بوراکس با غلظت 11% بهره میگیرند. این مواد در آب بسیار محلولند و میتوان از آنها بصورت محلولپاشی یا کودهی در خاک بهره گرفت. بدلیل دامنه باریک غلظت مناسب بور در خاک و خطر مسمومیت بور توصیه ما به استفاده دقیق از اسید بوریک بصورت کوددهی در خاک میباشد. این کود را به نسبت 10 گرم برای هر درخت همراه سایر کودها در اواخر پائیز در خاک مدفون کنید و در صورت نیاز پس از کامل شدن گلها در غلظت 2 در هزار یک نوبت در اوائل خرداد و یک نوبت در اواخر شهریور همزمان با خنک شدن هوا و تغیر رنگ میوه ها و قبل از رسیدن میوه ها محلول پاشی کنید آهن مهمترین عمل آهن حضور در سیستمهای آنزیمی گیاه است. وجود آهن برای سنتز کلروفیل ضروری است زیرا کمبود آن باعث زردی یا کلروز در برگها میشود. اهمیت آنزیمهای آهن دار به ویژه سیتوکرومها در عمل تنفس گیاه واضح است. آهن بصورت فرو Fe+2 جذب گیاه میشود. با وجود اینکه مقدار این عنصر در خاکها زیاد است اما علائم کمبود آن به وفور گزارش شده است. در خاکهای قلیایی و اسیدی به علت فقدان آهن محلول، این کمبود بروز میکند، مضاف بر آن مقدار بیش از اندازه برخی از عناصر مانند فسفر، روی، مس، منگنز و نیکل در خاک میتواند به ایجاد این کمبود کمک کند کلرین این عنصر بشکل آنیونی کلراید Cl-1 جذب گیاه میشود. بدلیل اینکه این عنصر عموما همراه بارندگی و ترکیبات ثانویه و بعضا آب آبیاری وارد خاک شده کمبود آن ملموس نبوده و برنامه ای برای تامین کودهای کلراین ضرورت ندارد