زراعت لوبیا

لوبیا با قدمتی حدوداً 8 هزار ساله در اکثر نقاط دنیا کشت می شود. در ایران نیز با توجه به ارزش غذایی آن از دیر باز به آن توجه شده است. به طوریکه در سال 1385 سطح زیرکشت آن بالغ بر 000/106 هکتاربا تولیدی معادل 000/210 تن برآورد شده است. استان اصفهان نیز با سطح زیر کشت معادل 4670 هکتار  با تولید 9280 تن جزء هفت استان مهم تولید کننده این محصول است.

شهرستان دهاقان در حال حاضر بیش از %54 از کل سطح زیر کشت استان را به خود اختصاص داده است. لیکن کشاورزان در شهرستان های دیگر استان مانند: فریدن، فریدون شهر و چادگان نیز به تولید لوبیا توجه دارند. در مناطق مختلف استان انواع لوبیا از جمله لوبیا چیتی، لوبیا قرمز و لوبیا سفید در ارقام مختلف مناسب با اقلیم منطقه کشت می شود.

الف) عملیات زراعی

لوبیا را در اکثر خاکهای زراعی می توان کشت کرد ولی خاکهای حاصلخیز و نفوذ پذیر را بهتر می پسندد. لوبیا گیاه حساس به شوری است و تهویه مناسب خاک برای ریشه آن ضروری است. در طی مرحله سبز شدن این گیاه به سله بسیار حساس است و در چنین خاکهایی ترا کم  بوته در واحد سطح بشدت کاهش می یابد. بستر کاشت بایستی به نحوی آماده گردد که بهترین محیط برای جوانه زنی، سبز شدن و توسعه ریشه ها مهیا شود.

به همین لحاظ ابتدا زمین مورد نظر را شخم زده و در صورت وجود کلوخه، توسط دیسک خرد شده و اگر شخم پاییزه زده شد در اثر سرد و گرم شدن هوا کلوخه ها خرد خواهد شد و دیگر احتیاجی به دیسک زدن نیست. در هر حال زمانیکه کلوخه های موجود به اندازه یک فندق رسید تقریباً بستر کاشت مناسب فراهم شده است. در این حالت کارآیی سموم علف کش و ماشین های کشاورزی در حد مطلوب خواهد بود.

ب ) تاریخ کاشت

منظور از تاریخ کاشت مناسب زمانی است که گیاه در آن زمان بخوبی سبز شده، استقرار یافته و مراحل مختلف رشد آن حتی الامکان با محیط مناسبی همراه باشد. تاریخ کاشت مناسب در شهرستان دهاقان از اواسط اردیبهشت تا اواسط خرداد ماه است. به طور کلی بهترین تاریخ کاشت زمانی است که از وقوع سرماهای دیررس بهاره گذشته و همچنین در پایان دوره رشد نیز به سرما های زودرس پاییزه برخورد نکنیم.

ج) بذر مناسب

بذری برای کاشت لوبیا مناسب است که اولاًٌ سالم و صاف بوده و ثانیًا در اندازه متوسط باشد و ثالثاً دارای قدرت جوانه زنی بالایی باشد. قبل از کاشت بایستی بذور مصرفی بوجاری شده و مواد اضافی و همچنین بذور شکسته از آن جدا شود.

در صورت احتمال شیوع بیماری های خاکزی  بذور را باید با سموم مناسب قبل از کاشت ضدعفونی کرد. بررسی های اخیر نشان می دهد که بهترین تراکم بوته در واحد سطح برای لوبیا 40 بوته در متر مربع است که میزان بذر مصرفی در لوبیای سفید و قرمز حدوداً 130-120 کیلوگرم در هکتار و برای لوبیا چیتی حدود 180-150 کیلوگرم می باشد.

د) روش کاشت

روش کاشت مناسب در لوبیا با توجه به شرایط موجود اعمال می شود. باید توجه داشت که در هنگام سبز شدن به دلیل خروج لپه ها از خاک بایستی سطح  مزرعه کاملاً نرم بوده و از ایجاد سله جلوگیری شود. معمولاً لوبیا به دو روش کاشته می شود:

روش کرتی یا نواری

روش جوی و پشته

1- روش کرتی یا نواری:

این روش کشت بیشتر در خاکهای با بافت سبک تا متوسط انجام می شود.

 عرض کرت ها با توجه به شیب زمین تعیین می گردد و از 90 سانتی متر تا  2 متر متغیر می باشد.در این روش پس از تسطیح زمین و مرز بندی با استفاده ازسوکهای کاشت با رعایت فواصل بین ردیف و روی ردیف اقدام به کشت می شود. درکاشت مکانیزه می توان از خطی کارهای حبوبات نیز استفاده نمود.

 با این دستگاه می توان  علاوه بر انجام عمل کاشت، وجین علفهای هرز و توزیع  کودهای شیمیایی را به صورت نواری  در زیر بستر بذر همزمان انجام داد.

2- روش جوی و پشته:

در این روش آبیاری به صورت نشتی انجام شده  و بیشتر در خاکهای سنگین معمول است در صورتی که خاک دارای بافت متوسط باشد می توان از روش شیاری نیز استفاده نمود. جهت کاشت بذر در این روش میتوان هم به صورت دستپاش و هم با استفاده از دستگاه ردیفکار عمل نمود. در روش دستپاش بذور در سطح مزرعه به صورت یکنواخت پخش شده و شیارهایی توسط فاروئر جهت هدایت مسیر آب ایجاد می شود.

معمولاً در این روش غیر یکنواختی سبز شدن در سطح مزرعه مشاهده می شود. برای  بکارگیری دستگاه ردیف کار گیاهان وجینی  معمولاً کشت در دو طرف پشته های عریض انجام می شود. به طور کلی در این روش باید توجه داشت که بذر در قسمتی از پشته قرار گیرد که حداقل تجمع نمک در آن اتفاق افتد تا شاهد تراکم مطلوب بوته در واحد سطح باشیم.

داشت لوبیا:

الف) آبیاری

مقدار آب مورد نیاز لوبیا به بافت و ساختمان خاک، نوع رقم، شرایط اقلیمی و مرحله رشد گیاه بستگی دارد. در خاکهای با بافت متوسط بدلیل نفوذ پذیری بالا و تبخیر آب از سطح خاک مقدار مصرف آب بیشتر از خاکهای نیمه سنگین است. معمولاً کاشت لوبیا به صورت هیرم ( نمکاری) انجام می شود لذا قبل از کاشت  مزرعه آبیاری شده و سپس بذر در خاک قرار می گیرد.

اولین آبیاری بعد از کاشت به فاصله 20 تا 30 روز  بعد انجام می شود. آبیاری دوم به فاصله 8 تا 12 روز و آبیاری بعدی به فاصله 4 تا 7 روز صورت می گیرد. مرحله حساس به تنش خشکی در لوبیا مرحله گلدهی و اوایل تشکیل غلافها می باشد. معمولاً آخرین آبیاری زمانی است که حدود 30 تا %40 غلافها رسیده باشد. نکته قابل توجه در آبیاری لوبیا این است که این گیاه به آب ایستادگی حساسیت فراوان نشان می دهد به طوریکه بایستی آب به اندازه کافی و یکنواخت درسطح مزرعه مصرف شود. لذا تسطیح زمین و کرت بندی مناسب قبل از کاشت از اهمیت خاصی برخوردار است.

 ب ) تغذیه گیاهی

از جمله عوامل محیطی مهم که  بر عملکرد لوبیا تاثیر گذار است تغذیه مطلوب  و متعادل گیاه می باشد. همان گونه که می دانیم گیاهان به دو دسته عناصر پر مصرف و کم مصرف برای رشد نیاز دارند.

عناصر پر مصرف: ازت، فسفر، پتاسیم، کلسیم، گوگرد، منیزیم

عناصر کم مصرف: آهن، روی، بر، منگنز، مس، مولیبدن، کلر

1- ازت

حبوبات از جمله لوبیا قسمتی از ازت مورد نیاز خود را از طریق همزیستی با باکتری های ریزوبیوم بدست می آورد مشروط به اینکه تعداد کافی باکتری در خاک موجود باشند و از طرف دیگر رابطه همزیستی بین گیاه و باکتری ایجاد شود.

این گیاه در طول یک فصل زراعی حدود 150 کیلوگرم در هکتار ازت از خاک جذب می کند که بخشی از آن توسط باکتری ریزوبیوم تولید شده و مابقی با مصرف کودهای ازته تامین  میشود. معمولاً بین 50 تا 80 کیلوگرم در هکتار ازت در مراحل اولیه دوره رشد به عنوان کود استارتر در دو مرحله( همراه با آبیاری اول بعد از کاشت و شروع رشد شاخه گل دهنده) استفاده می شود.

2- فسفر

     از جمله عناصر لازم جهت توسعه ریشه در گیاه بوده که در افزایش عملکرد نقش بسزایی دارد. معمولاً مصرف کود فسفره بعد از آزمون خاک انجام می گیرد ولی به طور کلی  برای تولید یک تن دانه به حدود 32 کیلوگرم اکسید فسفر نیاز است.

3- پتاسیم

    پتاسیم نیز از عناصر ضروری گیاه است با توجه به اینکه خاک اکثر مناطق کشت لوبیا در شهرستان نفوذ    پذیری بالایی داشته و بافت متوسطی دارند امکان مشاهده کمبود پتاسیم وجود دارد لذا مصرف انواع کودهای پتاسیمی قبل از کاشت میتواند این مشکل را رفع کند. میزان مصرف پتاسیم بر اساس آزمون خاک  مشخص  می شود.

سایر عناصر پر مصرف نیز معمولاً در خاکهای استان جهت زراعت لوبیا به میزان کافی یافت می شود. در خصوص عناصر ریز مغذی(کم مصرف) هم درسطح استان سعی شده است که همراه با سموم مصرفی،جهت کنترل آفات، به صورت محلول پاشی در چند مرحله استفاده گردد. معمولاً سعی می شود که در مرحله قبل از گلدهی، و دوره پر شدن دانه ها نسبت به مصرف این کودها  اقدام گردد.

آفات و بیماریهای لوبیا:

الف) آفات

از مهم ترین آفات منطقه می توان به کنه دو نقطه ای ، تریپس و شته اشاره نمود. مهم ترین عامل محدود کننده در مناطق خشک آفت کنه میباشد. برای کنترل این آفت می توان به استفاده از  آبیاری تحت فشار، کاهش سطح خشک  در  مزارع

 (کوچک کردن پشته ها) و مبارزه با علفهای هرز حاشیه مزارع در اوایل فصل بهار اشاره نمود و در صورت عدم کنترل نهایتاً کاربرد انواع سموم کنه کش توصیه می گردد.

ب) بیماریها

از مهم ترین بیماریهای لوبیا می توان به بیماری  فوزاریوم ریشه لوبیا اشاره کرد که در سطح استان به وفور دیده می شود. از علائم این بیماری می توان به ارغوانی و تو خالی شدن ریشه ها و زردی عمومی اندام هوایی اشاره نمود.

برای کنترل این بیماری میتوان از روش های زیر کمک گرفت:

-کشت لوبیا در خاکهای با زهکشی مناسب

-رعایت تناوب زراعی

-استفاده از ارقام مقاوم

-ضدعفونی بذور با سموم قارچ کش مناسب

- حذف بوته های سایر میزبان ها 

ج)علفهای هرز

معمولاً جهت تولید یک محصول خوب کنترل علفهای هرز جزء مهم ترین عملیات زراعی به شمار می رود. خوشبختانه با توجه به روش کاشت مناسب در سطح استان بخش اعظم علفهای هرز به صورت مکانیکی کنترل شده لیکن برای کنترل بهتر از علفکش ترفلان به میزان 5/1 تا 2 لیتر در هکتار قبل از کاشت استفاده می شود.

در صورت مشاهده علفهای هرز پهن برگ در مزرعه می توان پس از رسیدن بوته لوبیا به مرحله 4 برگی از سم بازاگران به میزان 5/1 تا 3 لیتر متناسب با رشد علف هرز استفاده کرد. برای کنترل علفهای هرز باریک برگ نیز می توان از سم نابواس به میزان 5/1 تا 3 لیتر و از سم سوپرگالانت به میزان 1 لیتر در هکتار استفاده نمود .