لیمو ترش (Lemon)

لیمو ترش (Lemon) یا به اختصار لیمو، از خانواده مرکبات و میوه درخت لیمو می‌باشد که در موارد متعددی همچون آشپزی، پزشکی، صنعت و ...، مورد استفاده قرار می‌گیرد. لیمو ترش میوه‌ایست که در تمام فصول دیده می‌شود اما لیموهای اواخر پاییز و اوایل زمستان پرآب‌تر از زمان‌های دیگر می‌باشند.

درخت (در واقع درختچه) لیمو در مناطق گرمسیر (آب و هوای مدیترانه‌ای) می‌روید و تنها درختی است که تقریباً همیشه میوه، گل و برگ دارد. درخت لیمو که در برخی مواقع ارتفاع آن به 4 نیز متر می‌رسد، دارای شاخه‌های بلند به همراه برگ‌های سبز پهن، مات و بیضی شکل است. گل‌های معطر درخت لیمو از درون سفید و از بیرون ارغوانی رنگ هستند.

یک پژوهش ژنتیکی نشان داد که درخت لیمو یک گیاه دورگه بین درخت نارنج و درخت بالنگ (یا اترج) می‌باشد.

در هر 100 گرم لیمو، مواد زیر وجود دارد:

انرژی	29 کیلوکالری
کربوهیدرات	9.32 گرم
قند	2.5 گرم
فیبر	2.8 گرم
چربی	0.3 گرم
پروتئین	1.1 گرم
تیامین (ویتامین B1)	0.04 میلی‌گرم
ریبوفلاوین (ویتامین B2)	0.02 میلی‌گرم
نیاسین (ویتامین B3)	0.1 میلی‌گرم
ویتامین B5	0.19 میلی‌گرم
ویتامین B6	0.08 میلی‌گرم
کولین	5.1 میلی‌گرم
ویتامین C	53 میلی‌گرم
کلسیم	26 میلی‌گرم
آهن	0.6 میلی‌گرم
منیزیم	8 میلی‌گرم
منگنز	0.03 میلی‌گرم
فسفر	16 میلی‌گرم
پتاسیم	138 میلی‌گرم
روی	0.06 میلی‌گرم

وجه تسمیه لیمو ترش

خاستگاه کلمه لیمو به تمدن‌های شرقی بازمی‌گردد. لیمو ترش در زبان فرانسه Citron و در زبان انگلیسی Lemon یا Hill Lemonخوانده می‌شود که از زبان فرانسه گرفته شده است. فرانسوی‌ها این کلمه را از ایتالیایی‌ها و ایتالیایی‌ها آن را از اعراب گرفته بودند. عرب‌ها نیز به نوبه خود نام این میوه را از ایرانی‌ها اخذ نموده بودند. کلمه «لیمو» در زبان فارسی با کلمه «لیمه» (lime) و «نیمبو» (nimbu) در زبان سانسکریت از یک ریشه است.

پرورش لیمو ترش در جهان

منشأ دقیق درخت لیمو تا امروز به صورت یک راز باقی مانده است اما گمان می‌رود که این گیاه اولین بار در جنوب هندوستان، شمال برمه و چین روییده باشد.

در خصوص خاستگاه لیمو نظرات مختلفی وجود دارد؛ برخی معتقدند در قرن چهارم میلادی یعنی هنگامی که جنگجویان مسیحی در جنگ‌های صلیبی به فلسطین رسیدند، این میوه را برای اولین بار دیدند که در باغ‌های آن سرزمین کشت شده بود.

بنابر منابع موجود، لیمو در زمان روم باستان به اروپا (در نزدیکی جنوب ایتالیا) وارد شده بود اما به طور گسترده کشت نمی‌شد. اولین کشت وسیع لیمو در اروپا در اواسط سده 15 میلادی در شهر جِنوا (در ایتالیا) انجام شد.

در سال 1493 میلادی کریستف کلمب (کاشف قاره آمریکا) لیمو را به قاره آمریکا برد و تسلط اسپانیایی‌ها بر جهان جدید، به پخش شدن بذر لیمو در آمریکا کمک نمود. کشت وسیع درخت لیمو در آمریکا در قرن نوزدهم و در ایالات فلوریدا و کالیفرنیا صورت گرفت.

کلمه لیمو در قرن 10 میلادی در رساله‌های کشاورزی که به زبان عربی بود برای اولین بار ثبت شد و همچنین به عنوان یک گیاه زینتی، در باغ‌های اولیه اسلامی مورد استفاده بود.

در حال حاضر کشور هند با تولید حدود 16 درصد، بزرگ‌ترین تولیدکننده لیمو ترش در جهان است و پس از آن به ترتیب مکزیک (14.5 درصد)، آرژانتین (حدود 10 درصد)، برزیل (8 درصد) و اسپانیا (7 درصد) بزرگ‌ترین پرورش‌دهندگان این محصول می‌باشند.

پرورش لیمو ترش در ایران

در ایران انواع مختلف لیمو در نواحی شمالی و جنوبی کشور کاشته می‌شود.

انواع لیمو ترش

با توجه به پراکندگی این میوه در جهان، انواع مختلفی از لیمو ترش دیده می‌شود که عبارتند از:

لیموی بونی برائه (Bonnie Brae): نوعی لیموی کشیده، صاف، پوست نازک و بدون تخم است که بیشتر در سان دیه‌گو کشت می‌گردد.

درخت لیموی بوش (Bush lemon tree): نوعی درخت لیمو که به فراوانی در استرالیا می‌روید. این نوع درخت بسیار مقاوم و بادوام است و میوه آن پوستی ضخیم دارد. این نوع لیمو در آشپزی به کار می‌رود. درخت آن در نواحی آفتابی تا 4 متر رشد می‌کند.

درخت لیموی ایوریکا (Eureka): درختی چهار فصل است که در تمام طول سال دارای شکوفه و میوه است.

درخت لیموی سورنتو (Sorrento): این درخت بومی کشور ایتالیاست و از میوه آن برای تولید لیمونسلو (limoncello) به کار می‌برند.

لیموی جامبیری (Jhambiri): این نوع لیمو دارای پوستی خشن و زردرنگ بوده و طعم بسیار ترشی دارد. این لیمو به فراوانی در جنوب شرق آسیا استفاده می‌شود.

لیموی لیسبون (Lisbon): این نوع لیمو به لحاظ برخورداری از مقدار زیادی اسید، برای تهیه جوهر لیمو بسیار مناسب است. درخت این نوع لیمو به ویژه هنگامی که جوان است، پوشیده از خار می‌باشد.

درخت لیموی مِیِر (Meyer lemon): نوعی درخت بین لیمو و نارنج است. این نوع لیمو دارای پوستی بسیار نازک بوده و در هنگام رسیدن رنگ آن زرد متمایل به نارنجی می‌شود. اسید این لیمو از انواع لیسبون و ایوریکا کمتر است. لیموی میر در هنگام حمل و نقل نیازمند مراقبت بسیار بوده و معمولاً آن را برای مقاصد تجاری پرورش نمی‌دهند. این نوع لیمو در برابر سرما کمی مقاوم‌تر از گونه‌های دیگر است .

نام این لیمو از نام کاشف آن یعنی فرانک ان میر (Frank N. Meyer) گرفته شده است.

خواص لیمو ترش

لیمو ترش میوه ارزشمندی‌ است که اکثر متخصصین تغذیه به مصرف فراوان آن اشاره دارند. در عصاره لیمو تقریباً 5 تا 6 درصد سیتریک اسید موجود می‌باشد که در واقع علت اصلی مزه ترش آن محسوب می‌شود.

* لیمو ترش به دلیل برخورداری از ویتامین C، از بیماری اسکوربوت جلوگیری می‌کند.

* لیمو ترش به دلیل برخورداری از ویتامین C، مقاومت سیستم ایمنی بدن را افزایش می‌دهد.

* لیمو ترش خاصیت ضدآلرژی و ضدالتهاب دارد و به همین دلیل برای افراد مبتلا به آنفلونزا و سرماخوردگی مناسب است. برای این منظور چند قطره آب لیمو ترش را در مقداری آب گرم مخلوط نموده و روزانه 3 الی 4 مرتبه با این محلول غرغره کنید.

* پکتین موجود در لیمو ترش موجب کاهش کلسترول بد خون می‌شود و از این نظر برای بیماران قلبی و عروقی و کاهش عوارض بیماری بسیار مفید است.

* لیمو ترش دارای خاصیت ضدعفونی کنندگی می‌باشد از این رو از عفونت‌ها جلوگیری می‌کند.

* لیمو ترش سرگیجه را برطرف می‌کند و اگر با کمی عسل مصرف شود، دلشوره را رفع نموده و موجب آرامش می‌شود.

* لیمو ترش سبب تسکین سر دردهای معمولی و سر دردهای میگرنی می‌شود. در این خصوص 5 قطره اسانس لیمو را در 25 میلی‌لیتر از روغن بادام مخلوط کرده و آن را با استفاده از یک دستمال کتانی، بر روی ناحیه مبتلا به درد، ماساژ دهید.

* اسیدهای موجود در لیمو ترش از بین برنده اسید اوریک است و خون را رقیق می‌کند.

* لیمو ترش دستگاه گوارش را ضدعفونی می‌کند.

* لیمو ترش برای رفع ورم معده و روده مناسب است.

در این خصوص یک لیمو ترش را با پوست و هسته له کنید و آن را با یک لیوان آب سرد و یک قاشق عسل مخلوط کرده و به مدت یک ساعت قبل از خواب بنوشید.

* لیمو ترش در سفید نمودن دندان‌ها مؤثر است.

برای سفید شدن دندان‌ها هفته‌ای یک بار دندان‌های خود را با آبلیموی تازه مسواک بزنید.

* لیمو ترش برای سفید و نرم شدن آرنج و زانو مناسب است. در این خصوص می‌توانید آرنج و زانو را با چند قطره آب لیمو ترش ماساژ داده و سپس بشویید.

* لیمو ترش برای پاکیزه نمودن پوست‌های چرب مناسب است. در این مورد یک قاشق چایخوری آب لیمو را در دو فنجان آب مقطر بریزید و با یک پنبه تمیز صورت خود را تمیز کنید. این کار منجر به کاهش چربی پوست شده و از پدید آمدن جوش‌های صورت جلوگیری می‌کند. افرادی که دارای پوست خشک می‌باشند باید از انجام این عمل خودداری نمایند.

* لیمو ترش سموم انباشته شده در کبد را از بین می‌برد.

* لیمو ترش بزاق دهان را افزایش می‌دهد.

* لیمو ترش برای رفع عطش مناسب است.

* لیمو ترش برای درمان آفت‌های دهان بسیار مؤثر بوده و درمان آن را سرعت می‌بخشد. برای این منظور آب یک عدد لیمو ترش تازه را با یک لیوان آب ولرم مخلوط نموده و روزانه سه مرتبه دهان خود را با این محلول شستشو دهید. لازم به ذکر است که در ابتدا تماس آب لیمو ترش با آفت‌ها سبب سوزش خواهد شد اما این حس ناخوشایند در طول درمان رفته رفته از بین خواهد رفت.

* آب لیمو ترش غلظت خون را از بین می‌برد و برای درمان کم‌خونی مناسب است.

* لیمو ترش از بروز اسهال و استفراغ جلوگیری می‌کند.

* اسیدهای موجود در لیمو ترش روده بزرگ را تمیز کرده و از این رو سبب بهبود یبوست می‌شود.

* لیمو ترش در رفع تصلب شرائین، واریس و خونریزی لثه بسیار مفید است.

* اسیدهای موجود در لیمو ترش مولکول‌های غذا را شکسته و کمک بسیاری به هضم غذا می‌کند. علاوه بر این فلاونوئیدهای موجود در لیمو ترش تازه ترشح شیره‌های گوارشی برای هضم غذا را افزایش می‌دهند.

* استنشاق رایحه لیمو ترش موجب تسکین فوری گرفتگی بینی می‌شود.

* فلاونوئیدهای موجود در لیمو ترش از عفونت‌های چشمی جلوگیری می‌کند.

* لیمو ترش سبب افزایش رشد موها می‌شود. علاوه بر این آب لیمو برای پوست سر بسیار مفید بوده، خارش و شوره سر را از بین می‌برد. در این مورد آب یک لیموی تازه را حدود 10 دقیقه بر روی پوست سر مالش دهید و سپس آن را با آب به طور کامل بشویید. انجام این عمل سبب کاهش چربی مو می‌شود بنابراین افرادی که دارای موهای خشک و شکننده می‌باشند، از انجام این عمل خودداری نمایند.

* لیمو ترش بهترین دارو برای گلو درد و رفع ورم گلو است. یک قاشق چایخوری آب لیمو ترش را به آب نیمه گرم اضافه کنید و با آن غرغره نمایید.

* لیمو ترش جوش‌های صورت را برطرف می‌کند. در این مورد بریده‌های نازک لیمو ترش را کمی نمک زده بر روی پوست صورت بمالید تا لکه‌های سیاه و جوش صورت از بین برود.

* لیمو ترش برای رفع خون‌ریزی مناسب است. اگر دچار خون‌ریزی بینی شدید، یک پنبه را به آب لیمو آغشته کنید و داخل بینی قرار دهید تا خون‌ریزی قطع شود.

* لیمو تقویت‌کننده حافظه است و مغز با دریافت اسانس لیمو، نیروی تازه‌ای به دست خواهد آورد. چند قطره اسانس لیمو را روی یک دستمال ریخته و از طریق بینی استنشاق کنید.

* لیمو ترش درمان‌کننده پوکی استخوان است.

* آب لیمو برای درمان زهر حشرات مانند زنبور، عقرب و افعی مناسب است.

* آب لیمو سبب کاهش تب در افراد بیمار می‌شود. چند قطره اسانس لیمو یا مقداری آب لیمو را به آب سرد اضافه کنید و سپس با استفاده از یک دستمال آن را روی پیشانی فرد تب‌دار قرار دهید. ابن سینا پزشک معروف ایرانی، آب لیمو را بهترین دارو برای تشنجات ناشی از تب می‌دانست و یرقان را نیز با لیمو معالجه می‌کرد.

* لیمو ترش بوی بد دهان که بر اثر مصرف برخی ادویه‌ها، کشیدن سیگار و یا کمبود بزاق ایجاد شده را رفع می‌کند.

* در پزشکی از لیمو برای رایحه درمانی استفاده می‌شود. تحقیقات دانشگاه دولتی اوهایو نشان داد که رایحه لیمو موجب بهبود خلق و خو می‌گردد.

* روغن لیمو به منظور پاک کردن و جلا دادن به چوب مورد استفاده قرار می‌گیرد.

نکات مهم

- افرادی که از سوزش سر دل، ناراحتی مثانه و کلیه رنج می‌‌برند و یا به میوه‌های استوایی حساسیت دارند، قبل از مصرف لیمو ترش بهتر است با پزشک مشورت نمایند.

- خوردن آب لیمو و یا استفاده از روغن لیمو برای کودکان کمتر از 10 سال توصیه نمی‌شود.

- آب لیمو بهتر است تازه مصرف شود و از خود میوه تهیه شود زیرا آبلیموی کهنه مضر است و به اسیدهای مضر تبدیل می‌شود.

- مصرف بیش از حدّ لیمو ترش موجب ناراحتی معده شده و سبب عدم جذب ویتامین A در بدن می‌گردد.

- لیمو ترش دارای مواد قندی است و مصرف مکرر آن برای بیماران دیابتی مضر است اما مصرف جزئی آن برای این افراد مشکلی ایجاد نمی‌کند. افراد دیابتی می‌توانند از سایر فراورده‌های لیمو همچون پودر گرده لیمو با رعایت تعادل به عنوان چاشنی غذا استفاده نمایند.

- برخی افراد تمایل دارند به همراه چای، از لیمو ترش به عنوان چاشنی استفاده نمایند اما این امر موجب از بین رفتن ویتامین Cلیمو ترش شده و احتمال آسیب رساندن به مینای دندان و خشکی دهان را افزایش می‌دهد.

کلام آخر

* برای تمیز کردن ظروف مسی، اشیای نقره‌ای، مرمر سفید و صندلی‌های حصیری، لیمو ترشی را دو نیم کنید و روی شیء بمالید سپس بشویید و آب بکشید.

* لیمو ترش به علت برخورداری از خواص اسیدی، ضدعفونی کننده قوی است بنابراین اگر در مسافرت‌ها نسبت به سلامت آب آشامیدنی تردید دارید، می‌توانید چند قطره آب لیمو ترش در آن بچکانید تا آب را کاملاً استرلیزه کرده و میکروب‌های موجود در آن را از بین ببرد.

* افرادی که به دنبال کاهش وزن خود هستند اگر صبح ناشتا آب لیمو ترش را با یک لیوان آب مخلوط کنند و مقدار کمی عسل به آن اضافه نمایند و آن را بنوشند، تا ظهر گرسنه نخواهند شد و بدین ترتیب می‌توانند چربی‌های اضافه خود را به مقدار زیادی کاهش دهند.

* بلافاصله پس از مصرف لیمو ترش مسواک نزنید زیرا اسید موجود در لیمو ترش مینای دندان را تحریک‌پذیر نموده و برخورد مسواک با دندان، سطح آن را تخریب می‌نماید. بهتر است این عمل را نیم ساعت پس از مصرف لیمو ترش انجام دهید.

* قرار گرفتن لیمو در محیط اتاق سبب می‌شود 50 درصد از ویتامین‌های آن کاهش یابد.

منابع و پیوندها

www.daneshnameh.roshd.ir

www.treepicturesonline.com

www.xword.ir

www.tebyan.net

www.imbook.ir