آبیاری قطره ای و شیرها

سیستمهای آبیاری تحت فشار

(سیستم های قطره ای ، آبیاری بارانی)
 

مقدمه

کشور ایران از نظرموقعیت استراتژیکی  و اقلیمی یکی از کشورهای بی نظیر در کره زمین است با وسعتی برابر 1648000 کیلومتر مربع از شمال تا جنوب واز شرق تا غرب دارای آب و هوای متغیر با اقلیم های متفاوت است . در کشوری با این همه نعمات خدادای ،  نباید فقر یافت شود . در حالیکه معضلات اجتماعی امروز ناشی از عدم بکار گیری نیروها در استفاده از این نعمات می باشد .

• آبیاری قطره ای
• طرز کار کلی سیسم قطره ای
• محاسن آبیاری قطره ای
• معایب آبیاری قطرهای
• معرفی سیستم آبیاری قطره ای
• انواع آرایش قطره چکانها و سطح خیس شده
• آبیاری بارانی                                                                                                                                        
• از جمعیت 60 میلیونی کشور 17 میلیون دانش آموز و میلیونها دانشجو و متخصص که هر ساله رقمشان در حال فزونی است ، به صف جویندگان کار می پیوندند . 24 میلیون نفر از جمعیت کشور در روستاها سکونت دارند که شرایط بسیار دشوار گذران زندگی کرده و بسیاری از آنها در حال مهاجرت به شهر ها می باشند . آمار رشد جمعیت نشان می دهد که سالیانه 5/1  میلیون فقر  به جمعیت کشور اضافه شده ، بطوریکه در سال 2050 میلادی به 140 میلیون نفر می رسد ، با توجه به مراتب بالا  بسیار روشن است که فوری ترین اقدام جهت بهبود اوضاع شناخت امکانات و ثروتهای بالقوه جامعه می باشد ، بنابراین تنها راه ممکن تقدم ، سرما یه گذاری در بخش کشاورزی می باشد .

میزان آبی که در حال حاضر هر ساله ا ستحصال شده و در دسترس  ما قرار می گیرد برابر حدود 90 میلیلرد متر مکعب است که بیش از 3 درصد کل آبی است که در سطح جهان استحصال  می گردد . مفهوم این ا رقام آن است که ایران از نظر آب و خاک کشوری ثروتمند است.اما  اراضی زیر کشت آبی کشور ایران حدود 5/7 میلیون هکتار یعنی کمتر از 5 درصد کل مساحت کشور  است  در حالیکه  ار اضی مستعد کشور برای کشاورزی بین 30 تا 50 میلیون هکتار بر آورد شده بعبارتی می توان بین 20 تا 30 درصد کل مساحت کشور را زیر کشت قرار داد . 

از 88  میلیارد  متر مکعب آب که هر ساله استحصال می شود  حدود 83  میلیارد  متر مکعب آن در بخش   کشاورزی  مصرف می شود که متاسفا نه 63 میلیارد متر مکعب آن به هدر می رود . حال مشخص شد چاره کار جلوگیری از به هدر رفتن آب است    تلفات اصلی عمدتاً در داخل مزرعه است که 70 تا 90 درصد تلفات آب را شامل می شود . دستیابی به راندمان آبیاری بارانی تا راند مان 70 درصد و راندمان آبیاری قطره ای تا 95 درصد است ، یعنی در سیستم آبیاری بارانی تا 20 درصد و در سیستم  آبیاری قطره ای تا 5 درصد آب تلف می شود ، در حالیکه آبیاری مزارع به روش سطحی حتی با انجام هزینه های گزاف و تسطیح  اراضی  راند مان آ بیاری از 50 درصد تجاوز نمی کند و در وضعیت سنتی که  اکثر اراضی کشور ما بهمین ترتیب آبیاری می شود حتی کمتر از 35 درصد می باشد . این بدین معنی است که اگر از روشهای آبیاری بارانی و قطره ای استفاده نکنیم 65 درصد آب مزارع  از بین می رود و با   احتساب آب تلف شده در کانالهای انتقال میزان تلفات از 75 درصد  تجاوز  نمی کند . لذا با  استفاده از  سیستمهای  آ بیاری تحت فشار می توان از  تلفات آب جلوگیری کرد و به  یک  رشد اقتصادی که بر اساس آن می توان به یک توسعه پایدار اقتصادی ، اجتماعی دست یافت.Top
 

آبیاری قطره ای

آبیاری قطره ای عبارتست از پخش آهسته آب بر سطح یا زیر خاک به صورت قطرات مجزا  ، پیوسته ، جریان باریک یا اسپری ریز از طریق  قطره چکا نها یی که در طول خط انتقال آب قرار دارند . آبیاری قطره ای  دارای  روشها  و مفا هیم متعددی  مانند آبیاری دریپ ، آبیاری زیر بستری ، آبیاری فواره ای و آبیاری اسپری است .

انواع سیستم های قطره ای

آبیاری دریپ :
پخش آهسته آب برسطح خاک به صورت قطرات مجزا یا پیوسته ، یا جریانهای باریک از حفره های ریز آبیاری دریپ نام دارد . در بیشتر موارد آبیاری دریپ و آبیاری تریکل ( قطره ای ) مترادف یکدیگر به کار می روند

آبیاری زیر بستری :پخش آهسته آب در زیر سطح خاک از قطره چکانهایی با دبی در حدود آبیاری دریپ ، آبیاری زیر بستر نام دارد . این روش با آبیاری زیر زمینی متداول که در آن ناحیه ریشه گیاه با کنترل سطح ایستابی آ بیاری می شود متفاوت است و نباید اشتباه گرفته شود

آبیاری فواره ای ( بابلر ) :
پخش آب بر سطح خاک به صورت جریان با ریک یا فواره از سوراخی با دبی بیشتر از آبدهی آبیاری دریپ یا زیر بستری آما معمولاً کمتر از 1 گالن بر دقیقه ، آبیاری فواره ای نا میده می شود . دبی قطره چکان در این آبیاری از سرعت نفوذ نهایی خاک بیشتر است و ایجاد یک حوضچه برای نگهداری یا کنترل پخش آب ضروری می باشد .

آبیاری اسپری :
پخش آب بوسیله یک اسپری یا مه پاش کوچک بر سطح خاک به آبیاری اسپری معروف است . در این روش هوا در پخش آب نقش اساسی را بعهده دارد در حالیکه در روشهای دریپ ، فواره ای و زیر بستری ، خاک عامل اصلی محسوب می گردد .Top

طرز کار کلی سیستم قطره ای :

در آبیاری قطره ای آب از یک شبکه لوله کم فشار به صورت یک الگوی از قبل تعیین شده ، پخش می گردد . وسیله خروج آب به خاک « قطره چکان « نام دارد . قطره چکا نها از طریق یک نازل باریک یا مسیر جریان طویل ، فشار موجود در شبکه لوله را کاهش می دهند و موجب کاهش دبی تخلیه تا حدود لیتر بر ساعت می شوند .
آب بعد از خروج از قطره چکان توسط نیروها ی کاپیلارتی و ثقل در نیمرخ خاک جریان می یابد ، بنابراین سطحی که به وسیله هر قطره چکان خیس می شود با عوامل محدود کننده جریان افقی آب محدود می گردد . در سیستم های قطره ای دور آبیاری یک روز و حتی در صورت نیاز کمتر امکان پذیر است .
برای درختان و تا کها که گیاها نی دا ئمی با فاصله زیاد از یکد یگر می باشند ، قطره چکا نها به صورت واحد های ساخته شده مجزا بوده و توسط یک زایده به خط انتقال آب مرسوم به « لوله فرعی قطره جکان « ، « شیلنگ لوله فرعی « یا « لوله فرعی « متصل می گردند.
برخی قطره چکا نها به صورت لوله های اسپا گتی شکل بوده و چند خروجی دارند . این امر برای افزایش سطح خیس شده با حدا قل افزایش در هزینه است . برای گیاهان ردیفی کمتر دائمی ما نند گوجه فرنگی ، نیشکر و تو.ت فرنگی ، لوله فرعی و قطره چکا نها را با هم به صورت یک واحد قابل جدا ساختن می سازند که یا سوراخهایی به فواصل 9 تا 36 اینچ دارند مانند لوله دو محفظه ای ویا دیواره های متخلخلی دارند که آب ار آنها به بیرون تراوش می نماید . در هر دونوع سیستم قطره ای ، لوله های فرعی به خط انتقال آب مرسوم به « مانفولد « متصل می شوند . Top

محاسن آبیار ی قطره ای : 

آبیاری قطره ای آسان ترین راه آب دادن به هر گیاه مانند درختان و تاکها ست و کمبود رطوبت خاک را قبل از پیداش مکش بالاتر اثر مصرف آب به وسیله گیاه از طریق تبخیر و تعرق ، بر طرف می سازد . یک سیستم آبیاری قطره ای به علت کا ربرد موثر آب و نیروی کارگردارای مزایای آگرونومیکی ، آگروتکنیکی و اقتصادی منحصر به فرد است .

صرفه جوئی در میزان آب و هزینه ها :  آ بیاری قطره ای هزینه های بهره برداری را کاهش می دهد و این مسئله اساسی در این   روش  جدید  است .  سیستم های  قطره ای به آب کمتری  نسبت به سایر سیستم های  متداول آبیاری نیاز  دارد . مثلاً‌ در باغات درختان جوان ، آبیاری  با سیستم قطره ای تنها نصف آب مورد  نیاز آبیاری بارانی یا سطحی مصرف می کند . با مسن تر شدن درختان ، صرفه جوئی در آب با سیستم قطره ای کاهش می یابد ما هنوز برای بسیاری باغداران آبیاری موثر با سیستم قطره ای بعلت کمبود و قیمت بالای آب ، اهمیت دارد . هزینه کارگر برای آبیاری را می توان کاهش داد ، زیرا در سیستم قطره ای کافی است که پخش آب تنظیم گردیده و سیستم به کار انداخته شود . این تنظیم ها توسط وسایل اتوماتیکی انجام می گیرد که نیاز به کارگر چندانی ندارد .  

عملیات زراعی آسانتر : 
 از آنجا که بیشتر سطح خاک هرگز با آبیاری قطره ای خیس نمی شود ، رشد علف هرز کاهش می یابد . در نتیجه هزینه کارگر و مواد شیمیایی برای کنترل علف هرز پائین می آید . همچنین چون با آبیاری قطره ای خاک کمتری خیس می شود ، عملیات زراعی دیگر در باغات را می توان لاینقطع ادامه داد . مثلاً در گیاهان ردیفی ، فاروهائی که کارگران روی آنها راه می روند نسبتاً خشک و محکم باقی می‌ماند .
کودها را می توان در آب آبیاری تزریق نمود که با این کار نیازی یه نیروی کارگر برای پخش آنها روی زمین نیست . برای این منظور کودهای بسیار محلولی در بازار موجود بوده و انواع خدید آنها کودپاشی از طریق سیستم قطره ای را گسترده ساخته است . بعلت کنترل بیشتر روی محل و زمان پخش کود با سیستم قطره ای ، کارایی کود پاشی افزایش یافته است .
 
به کارگیری آ‌ب شور :

 آبیاری های مکرر رطوبت خاک را در حدی نگهمیدارد که بین دو حالت خیلی خشک و خیلی ترنوسان نمی کند و بیشتر قسمت های خاک از هوای کافی برخوردار است . خیس ماندن خاک بین آبیاریها ، نمکهای موجود در محلول را رقیق تر نگه میدارد . بهمین جهت در سیستم قطره ای می توان از آب با شوری بیشتری نسبت به سایر روشها ی آبیاری استفاده کرد .
مورد استفاده در خاکهای صخره ای و شیب های تند : سیستم های آبیاری قطره ای را می توان طوری طراحی کرد که در هر نوع توپوگرافی به نحو موثر قا بل استفاده باشد . در اراضی صخره ای ، حتی اگر فاصله بین درختان نامنظم و اندازه آنها متفاوت باشد ، می توان آبیاری قطره ای را به نحوی موثر به کار گرفت زیرا آب بسیار نزدیک به هر درخت پخش می شود . Top

معایب آبیاری قطره ای :
 
هزینه نسبتاً بالا ، گرفتگی قطره چکانها ، ایجاد شوری موضعی و پخش نا منظم و لکه لکه ای رطویت خاک از معایب اصلی سیستم های آبیاری قطره ای بشمار می آیند . 

 گرفتگی :چون خروجی فطره چکانها بسیار ریز هستند ، ذرات معدنی یا آلی موجب گرفتگی آنها می شوند . گرفتگی باعث کاهش دبی تخلیه ، غیر یکنواختی پخش آب و در نتیجه صدمه به گیاه می گردد . در برخی موارد ، ذراتی در آب آبیاری موجود است و قبل از ورود به شبکه لوله ها تصفیه نمی شود . در موارد دیگر ، ذرات در داخل خط لوله یا با تبخیر آب از روزنه قطره چکانها بین آبیاریها وارد آب می شوند .اکسید آهن ، کربنات کلسیم و بقایای جلبک و میکروبها در بعضی سیستم های آبیاری تشکیل شده اند . تصفیه شیمیائی آب منجر به حذف یا کاهش مشکل گرفتگی قطره چکانها می گردد .

یکنواختی :
بیشتر قطره چکانها ی قطره ای دارای فشار سرویس پائینی هستند ( 3 تا 20 پی اس آی ) . اگر مزرعه دارای شیب تندی باشد ، دبی قطره چکان در خلال آبیاری تا حدود 50 درصد پیش بینی شده تغییر کرده و بعد از بستن آب ، قطره چکانهای پائین تر همچنان به تخلیه آب ادامه می دهند . برخی گیاهان بیشتر و گیاهان دیگر کمتر آب دریافت می کنند .

شرایط خاک :بعضی خاکها دارای سرعت نفوذ نهایی کافی برای دریافت دبی تخلیه قطره چکانها نبوده و تولید روان آب یا شرایط ماندابی می نمایند . با دبی تخلیه 1 گالن برساعت ، خاک بایستی دارای سرعت نفوذ نهایی 5/0 اینچ بر ساعت باشد تا قطر دایره تر شده در اطراف قطره چکاناز 2 فوت تجاوز نکند . معمولاً خاکهای شنی ، بویژه با لایه بندی افقی اندک ، برای آ بیاری قطره ای بسیار مناسب می باشند . اینگونه لایه بندی برای آبیاری قطره ای مفید است زیرا حرکت جانبی آب را افزایش داده و حجم بیشتری از خاک را مرطوب می سازد . تجربه نشان داده است که خاکهای دارای بافت متوسط مناسب آبیاری قطره ای بوده ، اما برخی خاکهای بافت ریز روان آب تولید کرده اند .

تجمع نمک :
نمکها در سطح خاک تجمع یافته و خطر بالقوه ای برای گیاه فراهم می سازد زیرا بارانهای سبک املاح را به ناحیه ریشه گیاه منتقل می سازد . بنابراین ، وقتی بعد از دوره تجمع نمک باران می آید ، آبیاری بایستی طبق برنامه ادامه یابد تا به اندازه 5 سانتی متر باران وارد خاک شود و نمکها را از ناحیه ریشه گیاه خارج سازد .
در خلال آبیاری قطره ای ، نمکها در زیر سطح خاک و پیرامون حجم خیس شده خاک با قطره جکان نیز تجمع می یابد . خشک شدن خاک بین آبیاریها موجب حرکت معکوس آب خاک و اتنقال نمک از پیرامون ناحیه خیس شده به طرف قطره چکان می گردد حرکت آب بایستی همیشه دور از قطره چکان باشد تا از صدمات ناشی از نمک جلوگیری شود .

خطرات :
اگر حوادث کنترل نشده ای موجب قطع آبیاری گردد ، به گیاه سریعاً صدمه وارد می شود . زیرا توان ریشه ها برای گرفتن آب و مواد غذائی به حجم نسبتاً کوچک خاک خیس شده محدود می گردد . جوندگان لوله های فرعی پلی اتیلن را می جوند برای رفع این مشکل و کنترل جوندگان ، بایستی از لوله های فرعی از جنس پی وی سی استفاده کرد .
با شکستن خط لوله انتقال آب اصلی یا درست کار نکردن سیستم تصفیه ، مقداری مواد زاید وارد آب می شود . با بروز این گونه حوادث ، تعداد زیادی از قطره چگانها دچار گرفتگی می شوند که بایستی تعمیر یا تعویض گردند . Top

1 ) معرفی سیستم آبیاری قطره ای
در این روش آبیاری ، آب با فشار کم (حدود یک اتمسفر ) پس از گذشتن از دستگاه کنترل مرکزی ( در صورت نیاز توام با کود محلول ) بوسیله لوله هائی که در سطح زمین پخش شده ، پس از عبور از قطره چکانها یی که در محل های مناسب در مجاورت گیاه قرار داده شده اند ، بصورت قطره قطره و بطور ممتد به اندازه نیاز گیاه به خاک داده میشود .
 
1 ـ 1  واحد کنترل مرکزی
از دستگاههائی تشکیل شده که آب  پمپاژ شده را پس از تصفیه و افزایش کود ( در صورت لزوم ) و با کنترل دقیق میزان دبی جریان و تنظیم فشار وارد لوله اصلی شبکه آبیاری قطره ای می نماید .

1 ـ پمپ                                                                                  
2 ـ پایه شیر تنظیم فشار                                                                
3 ـ شیرتخلیه هوا                                                              
4 ـ شیر کنترل                                                                           
5 ـ تانک کود یا دستگاه تزریق کود                                                  
6 ـ شیر لوله اصلی                                                                      
7 ـ فشار سنج      
8 ـ صافی
9 ـ دبی سنج
10 ـ لوله اصلی
11 ـ شیرهای قطعات ( اتوماتیک یا دستی )
12 ـ لوله نیمه اصلی
13 ـ لوله های لترال
14 ـ بست ابتدائی
15 ـ شیرهای شستشو دهنده
16 ـ واحد کنترل

وسائل بکار رفته در دستگاه  کنترل مرکزی عبارتند از : 
 
الف ـ انواع صافی های آب : صافی توری ، صافی سیکلونی ، صلفی شن
ب ـ انواع وسا یل  ا ندازه گیری  میزان جریان ، شیرهای خودکار کنترل حجمی ، کنتور آب ، شیرهای  خودکار کنترل زما نی ، شیرهای یکطرفه و در سیستم های مدرن آبیاری وسا ئل بصورت کا مپیوتری جهت کنترل و قطع و وصل شیرهای آب قطعات آبیاری بصورت اتوما تیک و با برنامه ریزی کامپیوتر ی  
ج ـ دستگاه تنظیم کننده فشار 
د ـ شیر تخلیه هوا 
ه ـ دستگاه تزریق کننده : تانک کود ، جهت مصرف کود Top

1 ـ 2 لوله های اصلی و لوله های نیمه اصلی
این لوله ها معمولاً از جنس پلی اتیلن یا  P . V . C  یا آزبست می باشند ، لوله اصلی آبرا از دستگاه کنترل مرکزی به لوله های نیمه اصلی می رساند ( این لوله ها در عمق مناسب در خاک قرار داده می شوند ) .

1 ـ 3 لوله های رابط
جنس این لوله ها معمولاً‌ از پلی اتیلن و بندرت از  P . V . C   میباشد که در عمق مناسبی از خاک قرار گرفته و آب را از لوله های نیمه اصلی ( یا اصلی ) گرفته و در لوله های فرعی که در سطح خاک و در امتداد ردیفهای کشت قرار دارند پخش میکند . 

1 ـ 4 لوله های فرعی یا لترالها این لوله ها از جنس پلی اتیلن نرم بوده که قطره چکا نها در محلهای مناسبی روی آن نصب می گردد .

1 ـ 5 قطره چکانها
روی لوله های فرعی نصب شده اند . نقش اصلی قطره چکا نها شکستن فشار آب داخل لوله فرعی و ریزش آن بصورت قطره قطره روی خاک می باشد .

1 ـ 6 لوله های فرعی قطره چکا نی در بعضی مواقع نقش لوله های فرعی و قطره چکانها در هم ادغام شده و در حقیقت لوله های فرعی با سوراخها ئیکه در آن تعبیه می شود و یا از ماده متخلخلی که ساخته می شود نقش قطره چکانها را نیز ایفاء میکند .

1 ـ 7 بست ابتدائی و انتهائیبست ابتدا ئی نوعی اتصال پلی اتیلنی می باشد که لوله فرعی را به لوله رابط وصل می کند و بست انتهائی انتهای لوله را می بندد .

1 ـ 8  اتصالات لوله های پلی ا تیلن بوسیله جوش و یا اتصا لات مخصوص بهم متصل میگردد .

1 ـ9  فشار شکن
وسیله ای است که در صورت نیاز برای  کاهش فشار آب در میسر جریان قرار داده میشود . فشار شکن دارای مکانیسم مخصوصی است که افزایش فشار آب بیش از حد مجاز در ورودی خود را کاهش میدهد ، بطوریکه بعد از فشار شکن فشار آب همیشه ثابت می ماند .  Top
 

ب ـ 2   انواع آرایش قطره چکانها و سطح خیس شده  
در روش آبیاری قطره ای تمام سطح زمین مرطوب نمیگردد بلکه درصدی از آن خیس می شود که آنرا سطح خیس شده ( P W  ) می نامند . مقدار  PW   به سطح خیس شده توسط هر نقطه ریزش آب  ( A W  ) ، تعداد نقاط ریزش و آرایش نقاط بستگی دارد .
تعدادنقاط ریزش و انواع آرایش قطره چکانها در روی لوله های فرعی
بطور کلی هر چه نقاط ریزش آب ( تعداد قطره چکانها ) بیشتر باشد و قطره چکانها با آرایش مطلوبتری استقرار داده شوند سطح خیس شده ( P W ) ) بیشتر بوده ولی سیستم گرانتر خواهد بود . برای اقتصادی بودن طرح می توان بجای استفاده از قطره چکانهای ساده ( دارای یک نقطه ریزش آب ) از قطره چکانهای چند شاخه ( دارای چندین نقطه خروج آب ) استفاده کرد .

در اینجا پنج نوع استقرار قطره چکان که تاکنون معمول بوده و بیشتر مورد استفاده قرار میگردد توصیه میگردد :

ـ  آرایش مستقیم یک ردیفه در این نوع استقرار برای هر ردیف کاشت یک ردیف لوله فرعی اختصاص یافته و قطره چکانها با فواصل ( معمولاً مساوی ) روی آن قرار میگیرند . حاصل کار ایجاد یک نوار مرطوب ( نسبتاً همگن ) در طول ردیف کشت خواهد بود .
این روش آرایش یک آرایش ساده ای است که کار گذاری آن براحتی انجام میگیرد . مخصوصاً اگر از قطره چکانهای داخل خط  A و یا از لوله های فرعی قطره چکانی استفاده سود ، می توان آنرا براحتی نصب و بسهولت جمع آوری نمود . بطور کلی این آرایش در کشت های ردیفی گیاهان یکساله که در آن نیاز به ایجاد نوار مرطوب در طول ردیف کشت است مناسب و قابل توصیه می باشد . در باغات با فاصله کشت زیاد درختان در روی ردیف ، امکان عدم استفاده ریشه از نوار مرطوب شده در فاصله بین درختان  روی ردیف وجود دارد ، بنابراین در فاصله کاشت درختان  (  در روی ردیف  ) بیش از 6 متراین آرایش توصیه نمی شود . در این حالت استفاده از روشهای آرایشی لوپ ( حلقه ای ) با استفاده از قطره چکانهای چند شاخه ای در اطراف درخت مورد توصیه است .

ـ  آرایش مستقیم دو ردیفی
این آرایش در باغات میوه مسن ، مخصوصاً موقعیکه نوع درختان کشت شده دارای زیشه های توسعه یافته و پراکنده ای است توصیه میگردد . در این روش آرایش قطره چکان چنانکه مشاهده میگردد از دو ردیف لوله فرعی و در دو طرف ردیف کاشت استفاده می شود .  برای کسب حداکثر سطح خیس شده فاصله لوله طرفین ردیف کشت بایستی تا حدی زیاد باشد که میزان  P W  برای فاصله قطره چکانهای مورد نظر کمتر از 100 % نشود .

ـ  آرایش قطره چکانهای چند شاخه ای در این آرایش برای هر ردیف از کاشت درختان فقط یک لوله فرعی بکار می رود ولی بجای استفاده از قطره چکان ساده ( با یک خروجی آب ) از قطره چکان با چندین خروجی آب استفاده میشود . ممکن است برای هر درخت یک عدد قطره چکان که دارای 6 شاخه خروجی است بکار رود و یا دو عدد قطره چکان با 4 شاخه خروجی و یا سه عدد قطره چکان هر کدام با دو شاخه خروجی مورد استفاده قرار گیرد بهر حال تعداد قطره چکانها و همچنین تعداد شاخه ها قابل تغییراند در این آرایش بایستی سعی شود نقاط ریزش در بیشترین فاصله ممکن که سطح خشکی در بینشان ایجاد نگردد قرار داده شود تا یدینوسیله حداکثر سطح خیس شده بدست آید . در مقایسه با استقرار لوله فرعی دو ردیفه این آرایش ارزانتر می باشد ولی اشکال عمده آن ثابت کردن نقاط ریزش و مشکلبودن نصب ، جمع آوری و نگهداری این نوع آرایش است .

- آرایش قطره چکانها بصورت زیگزاک در این نوع آرایش برای هر ردیف یک عدد لوله فرعی قرار داده می شود ولی در کنار درخت ، لوله دور زده و به میسر خود ادامه میدهد . قطره چکانها معمولاً فقط در اطراف درخت استقرار می یابد . این نوع استقرار بدلیل مشکلاتی که در نصب و همچنین جمع آوری و نگهداری  لوله های فرعی ایجاد می نماید کمتر از سایر روشها کاربرد دارد . Top
 آبیاری بارانی :
در آبیاری به روش بارانی ،آب با فشار در داخل یک شبکه لوله کشی شده جریان پیدا کرده و سپس از خروجی هایی که روی این شبکه تعبیه شده و آبپاش نامیده می شوند خارج می شود. ساختمان آب پاشها طوری است که هنگامی که با فشاراز آن خارج می شود بصورت قطرات ریز و درشت درآمده و مشابه باران در سطح مزرعه ریخته می شود.به همین دلیل اِن سیستم آبیاری به روش بارانی نامیده می شود.گرچه روش بارانی اساسا برای آبیاری مزارع و باغات ابداع گردید اما از این روش برای اهداف دیگر هم استفاده می شود که مهمترین آنها عبارتند از:

•         پخش کودهای مایع در سطح مزرعه
•         برای دفع پساب حاصله از تصفیه خانه های فاضلاب در سطح      اراضی
•         برای آبپاشی روی گیاه به منظور حفاظت آنها در مقابل سرما و یخبندان
•         برای تعوِق انداختن زمان تشکیل غنچه و گل 
•         برای مرطوب کردن سطح خاک و جلوگیری از فرسایش بادی
•         برای کمک به جوانه زدن بذرها
•    برای کنترل محیط وخنک کردن خاک      وگیاه و هوای اطراف آن

 سیستم های آبیاری بارانی می توان به انواع :

• جابجا       شونده (Portable)
• نیمه       جابجا شونده (Semi-Portable)
• نیمه       ثابت (Semi-permanent)
• ثابت       (Permanent)
• مجموعه       متحرک (Move)
• مجموعه       ثابت (Solid Set)
• مجموعه       متحرک دائم (Continues       Move)

رب انار و رب سیب مناسب برای پاکسازی معده

آکاایران: تلخی دهان از علائمی است که عموما با حالت تهوع همراه است و این حالت برای بسیاری از افراد حالت خوشایندی نمی باشد.از دیدگاه طب سنتی وجود تلخی دهان یا احساس تهوع بدلیل وجود صفرای متعفن در معده است که این امر موجب بی اشتهایی و به جوشش آمدن معده می شود.برای درمان این قضیه استفاده از دو رب میتوان بسیار مفید واقع شود :

به گزارش آکاایران: ۱- رب انار : مصرف شربت انار یا رب انار برای درمان صفرا میتواند بسیار مفید واقع شود بطوریکه که بعد از هر وعده ی غذایی یک قاشق چای خوری دب انار ترش میل کنید.تهیهی شربت از رب انار و آب غوره نیز میتواند مفید واقع شود بدیت ترتیب که رب انار را با آب غوره قاطی کنید اگر از طعم آن ناراضی هستید میتوانید عسل را نیز اضافه کنید.

رب انار و رب سیب مناسب برای پاکسازی معده

رب انار و رب سیب مناسب برای پاکسازی معده -آکاترش کردن معده,رب انار,رب سیب,سیب,مشکلات معده

آکاایران: رب انار و رب سیب مناسب برای پاکسازی معده

۲- رب سیب : از خواص سیب همان طور که میدانید تقویت کننده قلب ف مغز و کبد انسان هست . تمامی این عوامل در نهایت موجب سلامتی دستگاه گوارش بدن می شود.همچنین از نزول مواد زائد به سمت معده جلوگیری خواهد کرد.برای تهیه رب سیب می توانید  ۲ لیتر آب سیب گرفته شود و  روی شعله غیرمستقیم گاز قرار دهند به این ترتیب که یک ظرف بزرگ پر از آب بر روی شعله گذاشته و ظرف آب سیب را داخل ظرف پر از آب گذاشته تا به مرور زمان آب سیب تبخیر شود و رب بسیار خوشمزه و مقوی به دست آید.

رب انار و رب سیب مناسب برای پاکسازی معده

طریقه های مناسب خشک کردن انگور و بسته بندی کشمش

خشک کردن میوه ها یکی ازطریقه های آسان ومناسب تحفظ  مواد غذائی بوده که درتمام دنیا مروج است. این روش اززمانه های بسیارقدیم دربین انسانهاموجود بوده. چنانچه درترکیب میوه جات تازه مقدارزیاد آب  موجود می باشد و دراین آب اکثراٌ مواد غذائی بصورت منحل موجود میباشد. زمانیکه عملیۀ خشک کردن صورت میگیرد،  غلظت این مواد منحل زیاد شده وفشارآزموتیکی آنها بلند رفته، که درنتجه سبب توقف زندگی وفعالیت مکروب ها میشود.  که بدین لحاظ، مواد خشک شد ه را میتوا نیم تامد ت زیاد ذخیره نماییم.

 خشک کردن میوه توسط شعاع آفتاب یکی ازارزان ترین وآسان ترین طریقه های تحفظ مواد غذائی بشمار می رود. واضح است که کم کردن رطوبت مواد غذائی، زمان ذخیره کردن آنهارا زیاد می سازد.

باید تذکرداد که در ممالک پیشرفتۀ جهان، برای خشک کردن میوه ها برعلاوۀ استفاده ازنورآفتا ب، ازطریقه های دیگر خارج ساختن آب بشکل مصنوعی وما شین های خشک کننده نیزاستفا ده بعمل میا ید.

ولی ما دراین مواد آموزشی طریقه های را به معرفی می گیریم که به سطح امکانات محلی بوده وباشرایط افغانستان مناسب باشد. امید واریم که این مواد آموزشی برای بلند بردن سطح دانش تخنیکی مستفیدین موثر واقع شود.

طریقه های خشک کردن انگور

    چنانچه قبلأ نیزیاد اوری گردید، میوه ها وسبزی ها به دوشکل خشک می گردند. که یکایک به آنها پرداخته می شود.

1- بشکل طبیعی

2- بشکل مصنوعی

1 - طریقۀ خشک کردن طبیعی:

   دراین طریقه معمولأخشک کردن انگور اکثرأ درمیدان های هموار نزدیک باغ ها و یا درداخل انگورخانه هاصورت میگرد. دراین طریقه مو قعیت میدا ن ها باید ازکنارراه های عمومی دورباشند، چراکه خاک وگرد راه ها سبب خراب شدن کیفیت کشمش میشود وهمچنان امکان حملۀ حیوانات نیزموجود می باشد. بهتر است اطرا ف میدان احاطه گردد. لازم است درنزدیکی میدان یک اطاق برای دود کردن سلفر نیزدرنظرگرفته شود، البته زمانیکه درساختن کشمش ازسلفراستفاده صورت بگیرد.

بعد ازجمع اوری وانتقال به محل خشک کردن، میوه های انگور را برای مدت (3 – 6) ثا نیه درمحلول 0.5  فیصد ۀ سودیم هایدروا کساید(NaOH) معامله نموده و بعداٌ برای دود کردن داخل اطا ق نموده وبرا ی مدت 8 الی 12 ساعت با دود سلفرمعامله کنید. غوطه کردن خوشه های انگوردرمحلول سودیم ها یدرواکساید سبب ازبین بردن مادۀموم مانند سطح  دانه های انگورشده وباعث نازک شدن پوست دانه ها می شود،  که درنتیجۀ آن مقدار تبخیرآ ب 2 الی 3 مرتبه زیاد شده و دانه های انگور درمدت کمتر خشک می گردند.

خشک کردن درهوای آزاد مستقیمأ به مقدارحرارت حاصله ازنورآفتاب(شدت تابش نورآفتاب) ورطوبت نسبتی هوای منطقه ارتباط دارد. طوری که اگرتابش نورآفتاب درمنطقه ای که درآنجا انگورخشک می شود کم باشد، درآنصورت میوه های انگورخشک نخواهند شد. وهمچنان هرگاه رطوبت نسبتی هوا بلند باشد، میوۀ انگوربجای اینکه خشک شود، گنده شده وضایع می شود.

بنابراین، درهنگام خشک کردن درهوای آزاد باید ازشرایط آب وهوای منطقه آگاهی کامل موجود باشد.

هرقدرهوا گرم باشد، توان نگهداشت رطوبت توسط هوا زیاد می باشد. ولی هرقدرحرارت کم شود، به همان اندازه توان نگهداشت رطوبت توسط هوا کم شده ورطوبت بشکل باران ویا شبنم به زمین برمیگردد.

چنانچه گفته شد که هرقدرحرارت هوا بلند شود، به همان اندازه توان نگهداشت رطوبت توسط هوا زیاد میشود بطورمثال: با افزایش 15 درجۀ حرارت، توان نگهداشت رطوبت هوا دوبرابر می شود. . خشک کردن میوه ذریعه آ فتا ب نظربه نوع میوه، شدت شعاع  وحرارت منطقه متفاوت است، که 8  الی 15 روز را دربر می گیرد.

2 - طریقۀ خشک کردن  مصنوعی :

  طریقه های مصنوعی درکشورما کمترمورد استفاده قرارمی گیرد، چون درافغانستان مقدارتابش نورآفتاب همیشه زیاد بوده که حتی درخزان وزمستان هم اسمان صاف ونورآفتاب فراوان می باشد.

برای خشک کردن میوه ها طورمصنوعی ازهوای گرم ،آ ب گرم،  ویا حرا رت مستقیم استفاده بعمل میاید. میوه ها درداخل تونل ها جابه جاشده وهوای گرم ازیک طرف تونل وارد شده وازطرف دیگرتونل رطورت میوه ها را خارج می کند.

هوای گرمی که داخل تونل می شود، دارای حرارت بلند بوده وزمانیکه همراه با رطوبت ازطرف دگرتونل خارج می شود، درجه حرارت آن درحدود 5 الی 7 درجه کم می شود.

وقت جمع اوری حاصل انگور

    انگور با ید برای ساختن کشمش وقتی جمع اوری شودکه خوب پخته شده باشد. مقدارمواد قندی میوه جات توسط یک آله که بنام بالنگ فرکتومتر(Baling fractometer)یاد میشود، معلوم می گردد. بطورمثال اگرمقدارمواد قندی انگوردر وقت جمع آوری توسط با لینگ فرکتومتراندازه شود ونشان دهد که به 24 -25 درجه مطابقت دارد، این وقت مناسب جمع آوری انگور جهت ساختن کشمش  به حساب می آید. درصورتیکه برای ساختن کشمش،  انگور سبز( خام ) جمع آوری گردد،  رنگ ومزۀ کشمش خراب شده ومقدارکشمش نسبتأ کم می شود.  اگرچنین کاری بصورت تصادفی هم صورت گرفت، درآنصورت توجه شود تا ازمخلوط کردن کشمش های خراب با کشمش های خوب که ازانگورپخته شده ورسیده تولید شده اند، جلوگیری شود.

طریقه های ساختن کشمش:

    انگورخشک شده را کشمش می نامند.  وا ضح است  که ازهمه انوا ع  انگورکه درافغا نستان موجود است،  کشمش ساخته نمی شود. صرف چند نوع انگور موجود است که ازآنها کشمش ساخته میشود.

 مانند ( انگورکشمشی، انگوراقو لی سرخ و سفید، آ بجوش، منگاو، انگور شندی خانی ) وغیره .

 درکشور ها ی دیگر دنیا برای ساختن کشمش ازورایتی های انگور مانند  بلک کورنیثت(Black corniest)، مسکا ن الکساندر(Maskan alecsander) وتا پسن سیدلیس(Top son seed less) استفاده بعمل میاید.

 تا پسن سیدلیس(انگوربیدانه) انگورکشمشی افغا نستا ن بوده که با راول دراسیای مرکزی وافغانستان بمیان ا مده است . این ورایتی انگوردراسترالیا  بنام سلطانه نیزیاد می شود.

درافغا نستا ن معمولأ  دونوع کشمش به دوطریقه  ساخته میشود.  یکی آن بنام کشمش سبزیا سا یه گی (درسایه خشک می گردد ) ودیگر آ ن  بنا م کشمش سرخ  ( که درآفتا ب خشک می شود).

سا ختن کشمش سبز(سایه گی):

    کشمش سبزدرافغانستان درسایه وبالاخانه هاساخته میشود. بالاخا نه درسمت وزش باد دارای سوراخهای متعدد می باشد ، تاهوا بسرعت درخانه جریان پیدا نما ید.  کشمش سبز بخا طر تجا رت تنها ازانگور کشمشی وشندی خانی ساخته میشود.

 خوشه های انگوررا در زیر سقف بالا ی خاده های چوبی ویا ریسمان ها اویزان میکنند. ا ین طریقۀ ساختن کشمش به وقت زیاد (2 _ 3 ما ه ) ضرورت دارد. سا ختما ن با لا خا نه ( درشکل- 3 ) زیربخوبی مشاهده شده میتواند.

بهترخواهدبود تادرساختمان بالاخانه یاکشمش خانه اصلاحات مثبت درنظرگرفته شود. تاازیک طرف مدت خشک کرد ن کشمش کاهش یابد وازطرف دیگرکیفیت کشمش بهترگردد تا درنتیجه بتواند درمارکیت ها ی جها نی رقا بت نماید.

اصلاحات: اولأباید بام بالاخانه راتوسط آهن چادرویا کدام شی دیگرکه سبب جذب حرارت بیشترآفتاب گردد بپوشا نید. بعد ازآن زیر سقف با لاخا نه، جالی های فلزی که یک اندازه ازسطح زمین  بالا با شد نصب گردد. به تعقیب آن انگورجمع آوری شده درمحلول جوش سودیم ها یدرو اکسا ید که غلظت ان 0.5 فیصد با شد برای مدت 3- 7 ثا نیه غوطه شوند. بعد ازآن خوشه ها توسط آب صاف آب کش شوند.  بتعقیب آن بدون معطلی وبلاوقفه انگورتوسط تبنگ های جالیداربه بالاخا نه انتقا ل داده شود وبالای جالی سیمی هموارگردد.

    چون محلول سودیم ها یدروکساید در دانه ها ی انگور درزهای کوچک را بمیان میا ورد،  بناأ میوه های انگور زود ترخشک میشوند و مجموعأ مدت 10 روزرا دربرخواهد گرفت. این طریقۀ اصلاح شده و تغیر یافته  نسبت به طریقه سابقه بهتر است.

دربعضی کشورها ی دنیا خوشه های انگوررا بعد ازمعا مله نمودن با محلول جوش سودیم ها یدروکساید بدون وقفه برای مد ت 3 – 5 ساعت با دود سلفر دای اکسا ید معا مله مینما یند.  به تعقیب آ ن انگور را درسایه هموارمینما یند. کشمش ای که بااین طریقه تولید میشود، دارای رنگ شفا ف می باشد.

خشک کردن کشمش به روش سرد استرالیائی:ُُ

   دراین روش اولأ یک محلول سرد ساخته وانگورهای متذکره را درآن به مدت 2الی3 دقیقه گذاشته وبعدازآن به بالاخانه منتقل شده ودرآنجا خشک می شود. محلول طوری ساخته میشود که یک کیلوگرام روغن استرالیائی را با 2.5 کیلوگرام پوتاشیم کاربونیت یکجا در100 لیترآب انداخته وخوب مخلوط می کنیم. این محلول برای 1200 الی 2000 کیلو گرام انگورکفایت می کند. البته درجه حرارت محلول برابردرحه حرارت محیط می باشد. این روش را روش آسترالیائی خشک کردن انگورمی گویند. استفاده ازاین روش آسان بوده ونتیجۀ  بهتری نیز می دهد.

  کشمش سبز در استرلیا  درهوای آزاد زیرخیمه ها ی سفید بالای جالی های سیمی تهیه می شود. کشمش که دراین روش تهیه می گردد دارای کیفیت عالی می باشد.

سا ختن کشمش سرخ تو سط آفتاب

            کشمش سرخ درافغانستان به پیمانۀ زیاد بالای بام خانه ها ویا درمیدانی های کنارباغهای انگورتهیه میشود. جهت ساختن کشمش سرخ مردم ما انگوررا ناشسته بالای  بام  خانه  بدون اینکه چیزی  بروی بام هموار گردد، می اندازند. کشمش که بدین طریقه تهیه می گردد دارای گرد و خا ک بوده و دارای  جنسیت خوب نمی باشد. برای ا ینکه  کشمش سرخ با کیفیت  بدست آید، لازم است میوۀ انگوراولأ توسط  آب پاک شسته شود،  سپس روی بوریا که قبلا برسربام یا میدانی پهن شده هموار گردد، تا خشک شود.

        کشمش سرخ را دربعضی کشورها مستقیمأ درباغ ها به طریقۀ ذیل خشک می نمایند :

 تخته های چوبی را بین قطا ر ها ی تاکستان  به زمین میگذارند وبالای هر تخته خوشه های انگوررا می چینند. بعد ازمرور شش روز این  تخته ها را با لای تخته های خالی دیگرچپه میکنند،  تا اینکه قسمت زیر خوشه های  انگور در مقا بل آ فتا ب قرار گیرند وخشک شوند.

         هرگاه خواسته باشیم ازیک طرف انگور توسط آفتاب درمدت کمترخشک گردد واز طرف دیگر  کشمش خوب بد ست اید،  با ید پیش از آنکه  انگوردر آفتا ب هموارشود،  برای  3- 5 سا عت با گا ز سلفر دای اکسا ید(SO₂ ) دریک جای بسته معامله شود.

    برای انجام دادن این کار برای هرمترمکعب ساحه ای که درآنجا انگوربا دود سلفرمعامله میشود (سلفرخانه) مقدار20- 25 گرام سلفر کافی میباشد، مگر مزۀ کشمش که درنتیجۀ دودکردن سلفر تهیه می گردد، انقدر قا بل وصف نیست، اما رنگ آن نسبتأٌ مقبول می باشد.

    درجه قندانگوررا  توسط آلۀ مخصوص که بنا م فرکتومتریاد می شود  اندا زه گیری می نمایند که مقدارقند آن توسط واحد بالنگ اندازه می شود. مقدار قند انگوری که ازآن کشمش ساخته می شود، باید درحدود23-24 درجۀ بالنگ باشد. انگوریکه درجۀ  با لینگ آن از20 کمتر با شد،  با ید درساختن کشمش مورد استفاده قرار نگیرد. انگوریکه بشکل مصنوعی خشک می گردد، با ید مقدارقند آن هم دروقت رفع حاصل به 24 درجۀ بالنگ رسیده باشد.

 برای اینکه کشمش خوب وبا کیفیت را بدست آآآآوریم ، لا زم است تا میوه انگور را اولأ با محلو ل جوش  0.5  فیصدۀ سودیم ها یدرو کسا ید معا مله کرده، بعد اٌ با آب پاک شسته شده وبالای بوریا و یا فر ش سمنتی در آفتاب هموارگردد.  طو ل مد ت خشک شدن انگور به درجۀحرارت ، رطوبت نسبتی و ضخا مت انگور فرش شده ارتبا ط دارد. دراین صورت لازم است تا خوشه های انگورهرروزبعد پشت وروی شوند.

قابل یاد اوریست که کشمش  در مما لک دیگرجهان  بطریقه های ذیل ساخته می شود :

×  انگو رکشمشی را بعضاً به مدت 2-3 ثا نیه درمحلول سودیم هایدرو کساید که داری غلظت0.2 - 0.3 فیصد باشد، غوته مینمایند. بعدأ آنرا توسط آب صا ف می شو یند  وبا لای فرش سمنتی یا کد ام نوع فرش پاک دیگردرآفتا ب هموار مینما یند،  تا خوب خشک گردد. کشمش که به این طریقه بدست می اید بنا م سو دا د یپ ( Soda – dip) ویا غوطه کردن انگور در محلول سودیم هایدروکساید یاد می گردد.

×  بعضی اوقات با محلول سودیم ها ید روکسا ید رو غن زیتو ن هم مخلوط می سا زند. این طریقه را به نا م سو د ا آ یل دیپ ( Soda – oil – dip) یا د می نمایند .  کشمشی که  د راین طریقه بدست می آید دارای  رنگ تیز قهوه ای بوده و سطح خارجی آن روغنی میبا شد.

×  دربعضی کشورهای دنیا اولا ٌ انگوررا سورت ودرجه بندی مینما یند یعنی خوشه های زخمی، خام وبسیارپخته شده را جدا ساخته، انگورمتبا قی را بامحلول سودیم هایدرواکساید معا مله می نمایند .

بعد ازآ ب کش کردن، انگورمتذکره را توسط حرارت 60 الی71 درجۀ  سا نتیگراد بطورمصنوعی خشک می نمایند. درنتیجه کشمش موصوف رنگ لیموئی یا زرد طلائی را بخود می گیرد وبنام  گولدن بلیچ(Golden bleach) یاد گردد.   

×   نوت: اند ازه پخته شد ن انگور کشمشی وطریقۀ سا ختن کشمش با لای ا ند ازۀ تیزا ب کشمش نیز تا ثیر دارد ، یعنی به هر اند ا زۀکه انگورزیاد پخته شو د،  به هما ن اند ازه  تیزابیت آن کم میشود.

    بصورت عموم وبخصوص کشمش سرخ بعد ازخشک شد ن قا بل خورد ن نمی با شد.  قبل ازاینکه کشمش برای خوردن ا ستعما ل گردد،  با ید درفا بریکا ت کشمش پا کی،  پروسس(پا ک، شسته، درجه بندی  وسبته بندی) شود.

برای تحفظ میوه درزما ن ذخیره  وپروسس اندازۀ رطوبت  آن بسیارمهم می باشد. رطوبت میوه در وقت ذخیره کردن نباید زیاد تراز  13 الی 15 فیصد باشد. زیرا درصورت بلند بودن رطوبت،  میوه در مدت ذخیره کردن گنده می شود وکیفیت خود را ازدست می دهد. مقداررطوبت کشمش توسط چشم ویا دست تعین شده نمی تواند و به سامان وآلات مخصوص ضرورت دارد. آلۀ که برای اندازه کردن رطوبت میوه بکار برده می شود،  بنام رطوبت سنج یا د می شود. وقتیکه  کشمش ازمیدان ها جمع آوری و جهت پروسس انتقا ل می گردد،  با ید بداخل  بوجی ها  انداخته شود ودراطا ق خشک کا نکریتی ذخیره شود، تاازباران وحیوانات  خا نگی درامان باشد.

    زما نیکه کشمش داخل فا بریکه می شود ، با ید او لتراز همه شسته شود،  بعداٌ مواد اضا فی آن مانند سنگچل، چوبک  و دانه  های  ریگ  توسط دست  یا ما شین از آن جدا سا خته و سورت گردد.

چون کشمش تولیدی کشورمادارای مقدارزیا دگردوخاک میباشد، باید دومرتبه شسته شود، تاخوب پاک گردد.

کیفیت کشمش به اندازه، رنگ، همرنگ بودن، شفاف بودن، وضعیت سطحی دانه ها، فیصدی رطو بت، ترکیب کیمیا وی و موجود یت دا نه ها ی گنده وپوچ، ریگ، خاک وحشرات در آن مربوط  میباشد.

همچنان اگرکشمش بسیارزیاد خشک شود یعنی رطوبت آن تا5 فیصد پائین آید،  دراین صورت مزۀ آن خراب می شود  واگربیشتراز18 فیصد رطوبت داشته باشد، بازهم در وقت ذخیره گنده می شود. بناأٌ  رطوبت مناسب کشمش دروقت ذخیره کردن  درحدود 13 -  15 فیصد تعین گردیده  است.

 همچنان ترکیب کیمیاوی  کشمش دارای اهمیت زیاد میباشد ، که مقدار مواد قندی، تیزاب های عضوی ومواد معد نی آن مهمتراز همه  به شما رمی ایند.

کشمش که توسط آفتاب خشک گردیده با شد، مقدار ویتامین های آن نسبت به کشمش که به طریقۀ  طلائی  یا بلیچ تهیه گردیده باشد، کمترمی باشد.  اما فقط مقدارتیا مین(ویتامین1B) آن زیاد می باشد.

 غربال کردن ودرجه بندی کشمش:

    دراین مرحله کشمش دربین غربالهای مخصوص که دارای درجات مختلف می باشند، انداخته میشود، در نتیجۀ غربال کردن دانه های کوچک ودرشت کشمش، ساقه ها وسایرمواد خارجی باقی مانده ازآن جدا میگردد. یابعباره ای دیگر، کشمش پاک ویکنواخت میشود. سپس برای کنترول نهائی، کشمش غربال شده وارد ریل های مخصوص یا  های نقاله شده ومواد خارجی دیگرمانند دانه های نارس، آسیب دیده، صدمه دیده وآفت زده وامثال آن ازدوطرف نوار توسط افراد کارآموخته جداساخته میشود. درنتیجه کشمش یکدست و یکنواخت ازنظرنوع واندازه،  بدست می آید که حتی الامکان عاری ازآلودگی ومواد خارجی می باشد.  درروش دیگرسورت کشمش ازمیزهای پایه بلند چوبی ، فایبری ویا مانند آن، استفاده میشود. سطح این میزها باید سفید یا برنگ روشن باشد. بدین ترتیب کشمش را بطور مشت، مشت  بروی میز پخش وهموارکرده و درنتیجۀ پخش شدن کشمش هرنوع مواد خارجی بخصوص ریگ وسنگ ریزه های موجود درآن ازمحصول کاملاً جدامیشود وکشمش تقریباٌ خالص بدست می آید. امروزدرفابریکات برای جدا ویکنواخت کردن کشمش ازنظر رنگ ازدستگاه های با چشم الکترونیکی اتوماتیک استفاده میشود.

بسته بندی کشمش:

    مهمترین نکته دربسته بندی میوه ها وسبزی های خشک، جلوگیری ازجذب رطوبت است.  وزن بسته بندی کشمش دربسته های کوچک یکبارمصرفی یا مصارف خانگی بمقدار 100- 500 گرا م ، برای پرچون فروشی ویا مصارف هوتل ها وغیره معمولا بسته ها 5 - 20 کیلوئی می با شند. برای بسته بندی،  استفاده ازصندوق ها ی چوبی ویاخریطه های پلاستیکی ممکن است. کارتن ها ی کاغذی نسبت غیرمقاوم بودن درمقابل ترشدن، چندان مناسب نمی باشند. خصوصأ زمانیکه هوا رطوبت زیاد داشته باشد، غیرمناسب اند. صندوق های چوبی محکم و درمقابل خم شدن مقاوم بوده که می توان آ نهاراروی هم چید و بدون اینکه فشار یا سنگینی صندوق های بالائی سبب فشرده شدن وخم شدن صندوق های تحتانی گردد، میتوان آنها راتا مصافه های دورمنتقل ساخت. درکشورها ی خارج برای بسته بندیهای کوچک ازخریطه های پلاستیکی استفاده می شود. لوازم مورد استفا ده برای بسته بندی، باید نو، پاک، خشک وبدون بوی باشد.

دربسته بندی باید رطوبت ساحه درنظرگرفته شود. چون هرگاه رطوبت زیاد باشد باید بسته بندی طوری صورت گیرد که رطوبت به هیچ وجه داخل بسته ها نشود. وباید ازبارجامه های مقاوم دربرابر تری استفاده صورت گیرد.

درهنگام بسته بندی درفابریکات، به کشمش روغنها ی ما یع مخصوص اضافه می کنند، تا ازیک طرف ازچسپیدن آنها بایک دیگرجلوگیری گردد وازطرف دیگر موجب جلا ودرخشنده گی دانه های کشمش گردد. برای این منظورازروغن زیتون ویا روغن ناریال استفاده می شود.

دربعضی از کشورها ی تولید کنندۀ کشمش برای این منظورغا لباً از روغن پا را فین ما یع استفا ده می شود.

محتوا ی هربسته باید ازنظراند ازه وشکل یکنواخت باشند. بالای صدوق، خریطه ویا کریت های کشمش باید نام کشمش، نوع کشمش، درجه(درجه 2،1ویا3)، وزن خالص برحسب سیستم متریک(کیلوگرام یا گرام)، محل تولید( کشور) ونام ونشان تجارتی تولید کننده یا صادرکننده نوشته میشود.

بروی بسته های صادراتی(صندوق چوبی، پلاستیکی ویا خریطه های پلاستیکی) به کشورهای خارجی، مطالب فوق به زبان انگلیسی وبه زبان کشورخریدارنوشته شود.

اموزش کاشت خیار سبز گلخانه ای

● انتخاب زمان کشت قبل از هر اقدامی در مورد کشت خیار ابتدا بهتر است اطلاعاتی از قبیل آمار هواشناسی منطقه نظرات و تجربیات مهندسین کشاورزی و کشاورزان با تجربه و مهمترین مورد قیمت این محصول در بازار کسب کرده و آنگاه زمان کشت را انتخاب نمایید زیرا زمان کشت در بهره برداری محصول تاثیر مستقیم داشته و باعث بالا رفتن روحیه کار و تلاش می گردد. مثلا در مناطق جنوبی کشور زمان کشت از اوائل مهرماه شروع می شود و در خرداد ماه سال بعد برداشت محصول پایان می یابد. و در مناطق شمالی و مرکزی کشور که در آذر ماه و دی ماه دارای هوای ابری و سرد می باشند زمان کشت را به نحوی انتخاب می کنند که این زمان یا آخر فصل برداشت و یا آغاز کشت باشد . به طور کلی زمان هایی که شرایط جوی نامساعد است باید از دوره کشت حذف گردد و اگر چنین کاری صورت نگیرد و زمانهای نامساعد در میان زمان برداشت قرار گیرد کشت با مشکلات عدیده ای روبرو می شود. ● انتخاب بذر بعد از انتخاب زمان کشت باید بذر مناسب و خوبی انتخاب کنیم که بر اساس تقسیم بندی اقلیم های مناسب صورت می گیرد. مثلا برای مناطق جنوبی که زمان کشت از اوائل مهرماه شروع می شود و تا آخر خرداد سال بعد می توان برداشت محصول داشت و یا مناطق شمالی و مرکزی که کار کشت از اوائل دی ماه شروع می شود بذرهای تک گل پیشنهاد می شود که دارای برگ های کوچک و مقاوم به سرما بوده و جهت دوره های طولانی مناسب می باشد ولی در اقلیم های که دو فصل کشت دارند بهتر است از واریته های پرگل که محصول زیادی در زمان کوتاه دارنداستفاده گردد. شایان ذکر است که بسیاری از کشاورزان بدون توجه به نوع واریته و زمان کشت آن و تنها به علت پر گل بودن آن اقدام به کشت در فصولی می نمایند که مناسب حال آن بذر نیست در نتیجه با مشکلاتی مواجه می شوند که برای آنها اندکی ناشناخته و غریب می نماید.کشاورزانی که آشنایی با خواص واریته های مختلف ندارند اشتباه عمده ای را مرتکب می شوند و آن این است که واریته های پر گلی را که برای فصول بهاره کشت نموده اند و محصول خوب و زیادی برداشت کرده اند مجددا برای کشت پائیزه انتخاب می کنند. با شروع فصل سرما و کوتاه شدن طول روز تعداد زیادی میوه های کوچک در هر بوته مشاهده می کنند که به علت ریز ماندن میوه ها بر روی ساقه محصولی برداشت نمی کنند و با تصوراتی که دارند کود و سم را به گیاه تحمیل می کنند در حالی که بذر های تک گل بوده و از آن میوه کمتری مشاهده می کنند اما محصول بیشتری برداشت می شود. ● نحوه کشت پس از انتخاب بذر باید فکر نحوه کشت باشیم به طور کلی در مقابل ما دو راه برای کشت بذر قرار دارد. یکی کشت مستقیم و کشت به صورت خزانه که از این دو راه به خاطر صرفه جویی در استفاده از امکانات گلخانه ای و مراقبت بیشتر و بهتر تا جوانه زدن از کشت در خزانه بهره گیری کرد. برای کشت مستقیم زمین باید رطوبت کافی داشته و به اصطلاح گاورو باشد و بهتر است زیر و روی بذر به مقدار مورد نیاز بیته موس ریخته شود. بهترین خاک برای کشت در گلدانهای نشاء ماده ای طبیعی به نام بیته موس می باشد که در بازار انواع خارجی و ایرانی آن یافت می شود. اگر محل قرار گرفتن سینی نشاء دارای نور و رطوبت کافی وجود داشته باشد پس از ۴ تا ۸ روز بذر جوانه می زند و چنانچه شرایط مناسب نبوده و عوامل نور و گرما و رطوبت به صورت دلخواه نباشد اولا در زمان جوانه زنی تاخیر ایجاد می شود و ثانیا در جریان رشد گیاه نیز اختلالاتی پدیدار خواهد شد. توصیه می شود این نوع بذرها را به علت گرانی آنها ۴۸ساعت قبل از کاشت در زمین و یا گلدان در یک پارچه نخی و یا پنبه ای نگهداری کرد. باید دقت کرد قبل از این کار بذرها ابتدا در آب ولرم خیسانده شوند از طرفی باید مراقبت های لازم را به عمل آورد تا گیاه جوان بدون آفت و بیماری به زمین منتقل شود. ● انتقال نشاء به زمین اصلی وقتی بذرها سبز شدند و رشد کافی نمودند باید آنها را به زمین گلخانه منتقل کنیم. بدین منظور حفره هایی که با فاصله معین و بر اساس تراکم بوته در متر مربع محاسبه شده است بر روی بسترها تعبیه می کنیم که دقیقا به اندازه حجم خاک گلدانهای سینی نشاءمی باشد. آنگاه با احتیاط کامل نشاء را همراه با خاک گلدان از گلدانها جدا کرده و در حفره ها قرار می دهیم.در اینجا باید مراقب باشیم تا به ریشه ها آسیبی وارد نیاید. بعد از انتقال نشاء به زمین آبیاری را شروع می کنیم . به یاد داشته باشیم مدت قرار گرفتن نشاء در گلدان نباید از حد معمول تجاوز کند زیرا در این صورت است که ریشه به علت حجم کم خاک دچار مشکل شده و از رشد طبیعی باز می ماند. ● آموزش پرورش خیار گلخانه ای(درختی) اسکلت بخشی از گلخانه است که پوشش پلاستیکی یا شیشه ای را نگه میدارد. اسکلت گلخانه باید محکم و سبک بود و در عین حال ارزان و با دوام باشد و تا حد امکان سایه کمتری داشته باشد. در حال حاضر اسکلت گلاخنه را بیشتر با آهن گالوانیزه و یا آلومینیم می سازند و در بعضی موارد از چوب هم استفاده میشود که هم ارزانتر است و هم ساخت آن آسانتر است، ولی این اسکلتها زود می پوسند و در ضمن برای استحکام بیشتر باید از قطعات چوبی ضخیمتری استفاده کرد که این امر سبب کاهش نفوذ نور آفتاب بداخل گلخانه می گردد. در حال حاضر دو نوع گلخانه رواج دارد: ۱) گلخانه دو طرفه ۲) گلخانه کوآنست در گلخانه های دو طرفه دیوارهای جانبی عمودی هستند و سقف آنها حالت مثلثی دارد. در گلخانه کوآنست از کمانهای لوله ای یا چوبی (بیشتر لوله های فولادی) استفاده می شود در این روش کمانها را که دارای قوسی حدود ۱۸۰° هستند بموازات هم و بفواصل مشخص (۱.۵-۳.۵ m) در زمین فرو می کنند و کمانها بوسیله تیرهای افقی که در امتداد طولی گلخانه قرار دارند بهم اتصال می یابند و مستحکم می شوند. فاصله تیرهای افقی که بطور موازی در روی کمانها قرار گرفته و اولین کمان را به آخرین کمان وصل می کنند، ۱۰۰-۱۵۰ cm است. به این ترتیب یک فضای درونی بزرگ و واحد بوجود می آید. برای پوشاندن گلخانه کوآنست معمولاً از پلاستیک استفاده می کنند. بدین منظور در فواصل بین لوله های افقی و بفاصله ۲۵-۳۰cm سیمهای گالوانیزه به موازات لوله های افقی نصب می کنند که برای پوشش پلاستیکی سطح مناسبی بوجود می آورند و پس از پوشاندن گلخانه با پلاستیک تعدادی از همین سیمها روی پوشش پلاستیکی نصب می شوند تا پوشش گلخانه مستحکم تر شود. در هنگام ساخت گلخانه باید نکات زیر را در نظر گرفت: ۱) اگر سطح گلخانه خیلی وسیع باشد کنترل درجه حرارت و تهویه آن مشکل می باشد. لذا بهتر است سطح کشت در واحدهای کوچک و جداگانه ۳۰۰-۵۰۰ m۲ تفسیم شود. ۲) ارتفاع داربستی که بوته های خیار به آن بسته می شود حدودm ۲ است. بنابراین ارتفاع دیواره های جانبی گلخانه باید حداقل ۲ m باشد ۳) شیب سقف باید به اندازه ای باشد که استحکام کافی داشته باشد و آب باران و برف را روی خود نگه ندارد. از طرفی اگر ارتفاع خیلی باشد فضای اضافه گلخانه بیشتر شده و هزینه گرم کردن آن افزایش می یابد. لذا شیب را باید حدود ۲۵-۳۰% گرفت. البته در گلخانه کوآنست بدلیل انحنای سقف این مشکل تا حدود زیادی رفع می شود. ۴) در بعضی مواقع لازم است که هوای گلخانه را خارج کنیم و چون هوای گرم سبک است و معمولاً زیر سقف می ایستد بهتر است در سقف گلخانه دریچه هایی تعبیه شود که در مواقع لازم این دریچه ها باز شده و هوای گرم خارج شود. در گلخانه های کوآنست باز و بسته کردن این دریچه ها مشکل است. لذا در دیواره های جانبی گلخانه و به فاصله ۱-۱.۵ m از سطح زمین دریچه هایی را جاسازی می کنند و در مواقع لزوم آنها را باز می کنند. در ضمن در دو انتهای گلخانه و در نزدیکی سقف دو پنکه (فن) قرار می دهند که هوای گرم زیر سقف را خارج کنند. ۵) برای اینکه در هنگام ورود به گلخانه با باز کردن در ورودی هوای گلخانه بطور ناگهانی عوض نشود بعد از در ورودی یک اتاقک کوچک تعبیه می شود که ابتدا وارد این اتاقک می شویم و سپس به در اصلی گلخانه می رسیم و با باز کردن آن وارد فضای گلخانه می شویم. ۶) در محاسبات گلخانه ها معمولاً وزن برف را در نظر نمی گیرند. چون برف در اثر گرمای گلخانه آب می شود. ولی در مناطقی که خطر ریزش برف سنگین وجود دارد باید پس از بارش گلخانه را گرم کنیم این برف سریعاً آب شود. در غیر اینصورت و بخصوص در گلخانه های دوطرفه خطر خوابیدن سقف وجود دارد. ۷) معمولاً گلخانه های دو طرفه که دارای دیواره های جانبی عمودی هستند در برابر باد به شکل مانع عمل می کنند و لذا بادهای شدید به آن خسارت میزنند. ولی گلخانه های کوآنست به دلیل قوسی شکل بودن جریان باد را ملایم می کنند. به علاوه گلخانه های کوآنست به دلیل انحنایی که دارند برف و باران را روی خود نگه نمی دارند و آب را به راحتی جاری می کنند. لذا در بیشتر نقاط جهان استفاده از گلخانه های کوآنست عمومیت بیشتری یافته است. ● خاک مناسب برای خیار درختی خاک مورد استفاده در گلخانه های کشت خیار بایستی دارای بافت سبک (Sandy loam) بوده و از نفوذپذیری خوبی برخوردار باشد. این نوع خاک هر چه از نظر داشتن هوموس تقویت گردد کاشت خیار در آن دارای عملکرد بهتری خواهد بود. تقویت خاکهای سبک را می توان با کودهای حیوانی تامین نمود. اگر خاک قابل استفاده کمی سنگین باشد می توان با اضافه کردن مقداری شن شسته عاری از آهک و گچ به همراه کمپوست بطوریکه از نظر مصرف میزان مورد نیاز جنبه اقتصادی جنبه اقتصادی داشته باشد آنرا اصلاح نمود. همچنین در صورت نفوذپذیری کم آب یا زه دار بودن خاک می توان از لوله های مشبک پلی اتیلن و نصب در زیر پشته های خاک نیز استفاده نمود. این روش میتواند زهکشی لازم را برای خاک تامین نماید. خاکهای نسبتاً سنگین و یا خاکهایی که دارای نمک زیاد باشند اصلاً مناسب نمی باشند زیرا تهویه، آبشویی و ضدعفونی اینگونه خاکها بسیار مشکل می باشد و مطمئناً به رشد ریشه نیز صدمه می زند.تجربه خیارکاری در خاکهای سبک بیابانی (سرخه) که املاح آهکی و گچی در حداقل باشد و درصد شن آن بیش از ۵۰% باشد نشان داده است که اینگونه خاکها بهترین بسترها بوده و در آن محصول خوبی تولید شده است. در انتخاب بسترهای خاکی چنانچه بستر زیرین (بیش از عمق ۲۵ cm) آنها سخت و غیرقابل نفوذ باشد بایشتی با استفاده از زیرشکنهای مناسب این لایه شکسته شود و یا از کاشت خیار صرفنظر نمود. PH مناسب بستر خاکی۶.۵-۷.۵ و EC کمتر از ۳۰۰۰µmos/cm (۳ دسی زیمنز بر متر) می باشد. قابلیت جذب عناصر به وسیله PH بستر محیط ریشه تعیین و مشخص می شود. در PH پائین نسبت عناصر قابل جذب و محلول آهن، منگنز و آلومنیوم بیشتر بوده و در نتیجه همه آنها باعث تثبیت و غیر قابل استفاده شدن فسفر می شود.همچنین میزان کلسیم، منیزیم، گوگرد و ملیبدن قابل استفاده نیز در PH پائین کاهش می یابد. از طرفی مقدار فسفر، آهن، منگنز، روی، مس و بر در PH بالا محدود می شود. ● سایر بسترها بسترهای خاکی همراه با مواد دیگر: اینگونه بسترها توده هایی از کاه و کلش و پیت، کمپوست و از این قبیل می باشند که روی پشته ها قرار می گیرند و یا با خاک پشته ها مخلوط می گردند. در این بسترها ریشه ها به خوبی توسعه پیدا می کنند و گرمای محیط ریشه و Co۲ لازم نیز به میزان کافی تولید میگردد. ازجمله این بسترها کاه پوسیده روی پشته ها است. در اینگونه بسترها هر ردیف آن بوسیله بسته های کاه پرس شده پوشیده میشود. بدین طریق که پهنای بسته ها روی زمین و عرض آنها در امتداد یکدیگر قرار گرفته باشند. در هر ۱۰۰۰ m۲ حدود ۱۰ Ton کاه و به تعداد ۵۶۰ بسته کاه ۱۸ Kg مصرف می گردد. برای آماده سازی اینگونه بسترها برای هر بسته حدود ۳۰ Lit آب مورد نیاز است. کودهای شیمیایی مورد نیاز برای هر کیلو کاه مجموعه ای از کودهای زیر است که بطور یکنواخت روی توده کاهها پخش میشوند. ▪ ۷gr نیترات آمونیوم ۲۶% ۷gr آهک ▪ ۷gr سوپر فسفات تریبل ▪ ۷gr نیترات پتاسیم ▪ ۴.۵gr سولفات منیزیم آنگاه در چند نوبت و به میزان ۲-۳ Lit برای هر بسته روی آنها به آهستگی آبیاری شود. در این زمان دمای گلخانه نبایستی از ۱۵° c پائینتر رود. با این وصف بعد از مدتی دمای توده کاه به ۳۸° c می رسد. در این روش استفاده از کاه گندم برای واریته های خیار طولانی رشد و کاه جو بای خیارهای با طول رشد کوتاه استفاده می شود. بسترهای آبکشت: بسترهایی که صرفاً از محلول مواد غذایی کامل استفاده میشود و نیازی به خاک نمیباشد و فقط از نگهدارندهای واسطه ای مثل بسته های حاوی پشم سنگ و یا پیت خالص و یا ماسه و شن شسته که روی بتن تعبیه شده اند می توان استفاده نمود. در این سیستم ها هزینه های ضدعفونی قابل توجه نمی باشد ولی تأمین انواع مواد غذایی مورد نیاز بطور مداوم نیاز به اصلاح و کنترل دارد، ضمن اینکه نگهداری بوته در این گونه بسترهای سست باعث افزایش هزینه ها می گردد. در این روش ریشه ها به خوبی توسعه پیدا نمی کنند و گرمای لازم و Co۲ مورد نیاز در محیط ریشه نیز بوجود نمی آید. ● مشخصات بوتانیکی خیار خیار گیاهی است از گیاهان گلدار، از رده دولپه ای ها، از گیاهان یکساله جالیزی، از خانواده کدوئیان(Cucurbithacae) و از جنس Cucurbita با نام علمی(Cucumis sativus). ریشه ان نسبتاً سطحی است و برای کاشت آن باید خاک سطح الارض کاملاً آماده و غنی از مواد غذایی باشد. ریشه آن یکساله و گاهی هم دائمی است. ساقه آن علفی و به رنگ سبز روشن، آبدار و دارای پوست نازک و کرکهای ریزی است که از ساقه منشعب می شوند. طول بوته خیار با توجه به هرسی که انجام می شود مکن است به بیش از ۶ m برسد که نگهداری بوته ها در گلخانه بوسیله پیچاندن آن به دور نخهای ضخیم و همچنین پیچیده شدن پیچکها به دور نخها که نگهداری بوته ها را محکم می نماید امکانپذیر است. در واریته های معمولی برگها نسبتاً کوچک در واریته های بکرزا یا پارتنوکارپیک برگها بزرگتر، پنجه ای شکل و به رنگ سبز روشن بوده و بریدگی های کم عمق، برگ را به پنج قسمت یا Lobe که غالباً به شکل مثلث هستند، تقسیم می کند. دمبرگ آن بلند، آبدار، قطور، و رگبرگها مشخص و روشنتر از خود برگ هستند. میوه خیار از لحاظ گیاهشناسی شفت بشمار میرود یعنی میوه ای است گوشتی که برون بر آن نازک، میانبر آن گوشتی و خوراکی و درون بر آن غشائی و سخت است.رشد رویشی ریشه این گیاه در مقایسه با اندامهای هوایی آن بسیار ضعیفتر میباشد ولی در محل یقه و حتی قسمتهایی از ساقه که با خاک تماس حاصل مینمایند ریشه های نابجا تولید می کند، همچنین ریشه ها بیشتر در قسمتهای قابل تهویه سطح خاک رشد کرده و انتشار می یابند که در این رابطه ضرورت تهیه یک بستر تقریباً سبک از نظر بافت خاک و قابل تهویه معلوم می گردد. محل پیدایش میوه روی ساقه دو حالت دارد: ۱)خیارهایی که روی ساقه اصلی و در زاویه برگها تولید می شوند. خیارهایی که روی ساقه فرعی تولید می شوند که دراینصورت ساقه های جانبی به هرس منظم احتیاج دارند. ● مشخصات بذر خیار گلخانه ای برای پرورش خیار در گلخانه صرفاً باید از بذور پارتنوکارپیک استفاده کرد و از کاشت بذور معمولی در گلخانه اجتناب کرد. لازم به ذکر می باشد که پارتنوکارپیکی عبارت است از تشکیل و رشد میوه بدون تلقیح تخمکها. این پدیده به نحوی گسترده در سبزیجات خانواده کدوئیان بخصوص خیار بروز میکند. در واریته های معمولی گلهای نر و ماده جدا از هم بوده و گلهای نر زودتر از گلهای ماده ظاهر می گردند. ولی در عوض واریته های پارتنوکارپیک گل نر وجود نداشته و گلهای ماده بدون عمل گرده افشانی و لقاح تولید میوه میکند.در این نوع خیار نیازی به گرده افشانی نیست و میوه بصورت پارتنوکارپیک تشکیل می شود، لذا چنانچه حشراتی از بیرون گلخانه گرده گل بوته دیگر خیارهای هوایی را به روی گل ماده بوته خیار داخل گلخانه بنشانند خیار تولیدی از کیفیت ظاهری پائین تر برخوردار خواهد بود. در بعضی از واریته های خیار داربستی طول میوه ممکن تا ۵۰ cm برسد که با توجه به ذائقه و بازارپسندی مصرف کنندگان ایرانی هم اکنون واریته هایی کشت می گردد که طول میوه آنها حداکثر به ۳۰ cm برسد. میوه این نوع خیار دارای پوستی خوراکی، بدون تخم و بدون ایجاد نفخ میباشد. بذر خیار گلخانه ای معمولاً با روشهای علمی و بسیار پرهزینه ژنتیکی تولید می شود و به همین دلیل قیمت آن بسیار گران بوده و بصورت عددی بفروش می رسد. این بذرها در هوای آزاد بخوبی نمی تواند بخوبی گلخانه میوه تولید کند زیرا در اثر تلقیح با گرده سایر ارقام، تولیدی یکنواخت نداشته و میوه آن از شکل اصلی خود خارج شده و بدفرم و بدشکل می شود.خیار پارتنوکارپیک دارای ارقام متعددی است که بسیاری از آنها فاقد شکل و رنگ و اندازه مورد پسند بازار ایران است. بنابراین از بین واریته های متعددی که به بازار عرضه می شوند باید انواعی را که برای کاشت در ایران مناسبند انتخاب نمود. واریته هایی از قبیل دومینوس جی.آر.اس، دومینوس جی.آر.اچ، هیلارس ۹۸۱۱، سینا، بیلانکو، خیار دولاب و خیار اصفهان در ایران نتایج چشمگیر و مرغوبیت بی سابقه ای نشان داده اند. چند واریته از خیارهای بلند اروپایی مانند سندرا نیز در ایران آزمایش شده که طول آنها به ۳۵-۴۰ cm میرسد. اگرچه بذر پارتنوکارپیک بسیار گران بوده و هزینه کاشت و نگهداری نسبتاً بالایی دارد ولی با توجه به عملکرد بالا و قیمت گران خیار گلخانه ای، نه تنها این هزینه ها جبران می شوند بلکه سود سرشاری هم نصیب تولید کنندگان می گردد. برای انتخاب بذر خیار درختی بهتر است از بذرهایی استفاده گردد که بیش از ۶ ماه از تولید آنها گذشته باشد زیرا بذر خیار دوره خواب کوتاهی دارد که در آن ایام ممکن است جوانه نزند، ضمن اینکه گذشت بیش از دو سال نیز از نظر قوه نامیه مناسب نمی باشد. تلخی موجود در میوه های خیار در اثر ماده ای بنام کوکوربیتاسین که در ته آنها وجود دارد و در ریشه ساخته می شود اما در خیارهای هیبرید گلخانه ای دیده نشده و یا خیلی به ندرت اتفاق افتاده است. دانیتو بذری تک گل و رویال بذری چند گل است که قابل کاشت در اکثر فصول سال است. نسیم فقط برای کاشت در تابستان و مناطق گرم کشور مثل یزد قابل استفاده است این بذر بذری پر گل و کم برگ است. ● مراحل مختلف کشت خیار درختی ▪ تهیه زمین: تهیه زمین به نجو مطلوب برای کشت بذر اهمیت دارد. زمین خیار باید با شخم عمیق برگردانده شود و همانطوریکه در مبحث کوددهی قبل از کاشت توضیح داده شد با کودهای لازم تقویت شود. بوته های خیار را می توان یک ردیفه و یا دو ردیفه کاشت ولی کشت دو ردیفه متداول تر است. فواصل بین ردیفها و بوته ها به عوامل زیادی از قبیل عرض گلخانه، محل تیرکها و ستونها و... بستگی دارد. ولی در نهایت باید فواصل را طوری تنظیم کرد که تراکم در واحد سطح از حد معینی تجاوز نکند در غیراینصورت بروز انواع بیماریها و کمبودها در اثر انبوه بودن شاخ و برگ اجتناب ناپذیر است. چراکه با افزایش شاخ و برگ، دریافت نور برای تمام بوته ها یکسان نخواهد بود. معمولاً فواصل را طوری تعیین می کنند که تراکم متوسط بوته ها ۲.۵-۳ بوته در متر مربع باشد. البته خیارهای بلند اروپایی حدود ۱.۵-۲ بوته در متر مربع هم کافی است. ▪ فواصل کاشت: فواصل کاشت در سیستم آبیاری جوی و پشته: عرض جوی ۴۰-۵۰cm و عرض پشته حدود ۱۰۰cm است. بوته ها در دو طرف جوی و ۵cm دورتر از لبه جوی کشت می شوند. با توجه به فواصل گفته شده، فاصله ردیفها در دو طرف جوی ۵۰-۶۰cm و در دو طرف پشته ۹۰cm خواهد بود. فاصله بوته ها در روی هر ردیف ۴۰cm میباشد. باید دقت کرد که فاصله ردیفها در دو طرف پشته ها از ۹۰ cm کمتر نشود. زیرا در غیر اینصورت نور کافی به بوته ها نمی رسد و رفت و آمد مشکل میشود. فواصل کاشت در سیستم آبیاری قطره ای: در آبیاری قطره ای جوی وجود ندارد و بجای آن یک لوله پلاستیکی که در فواصل معینی دارای سوراخ می باشد برای آبیاری استفاده می شود. ردیفهای خیار در دو طرف لوله آبیاری قطره ای بفاصله ۵۰-۶۰ cm کاشته میشوند و از این دو ردیف تا دو ردیف بعدی۹۰cm فاصله منظور می شود. در آبیاری قطره ای بجای جوی از یک نوار برجسته خاک که سطح آن حدود ۶-۱۰ cm از سطح پشته بالاتر است ایجد می شود و لوله آبیاری در وسط این نوار خاک قرار می گیرد. عرض نوار خاک برجسته حدود ۷۰ cm است و بوته ها از هر طرف ۱۰ cm داخل نوار گذاشته میشوند. البته فواصل گفته شده همیشه ثابت نیستند و در نقاط مختلف بنابر نظر کارشناسان و تولید کنندگان ممکن است تغییراتی داشته باشند. اکثراً تصور میشود که هر چه تعداد بوته خیار در واحد سطح بیشتر باشد میزان محصول نیز به همان نسبت افزایش می یابد. البته این رابطه تا حد معینی درست است ولی همانطوریکه قبلاً هم گفته شد چنانچه تعداد بوته ها از حد مطلوب بیشتر شود انبوهی شاخ و برگ مانع رسیدن نور شده و موجب کاهش کیفیت میوه و توسعه بیماریها می گردد و در ضمن در مقدار برداشت نیز تأثیر می گذارد. در کشت پائیزه که به علت در پیش بودن سرما رشد بوته نسبتاً محدود است توصیه می شود که تراکم بوته را ۱۰% بیشتر می گیرند و در کشت بهاره که هوا رو به گرمی می رود و بوته ها رشد بهتری دارند تراکم مناسب ۱۰% کمتر از حد متوسط می باشد. ▪ پوشش خاک: در آبیاری قطره ای روی خاک را با یک لایه پلاستیک (پلی اتیلن) می پوشانند و دو طرف نوار پلاستیک را حدود ۱۰ cm زیر خاک می کنند. سپس در محل کاشت بذر روی پلاستیک یک بریدگی مثلثی شکل ایجاد کرده بذر را زیر بریدگی می کارند. بوته خیار بعد از سبز شدن از محل بریدگی پلاستیک خارج می شود و بقیه قسمتهای خاک زیر پوشش پلاستیک محفوظ می ماند. پوشش پلاستیک شفاف معمولی باعث حفظ رطوبت و حرارت خاک می شود. در شرایط عادی درجه حرارت خاک زیر پوشش بطور متوسط ۴-۵° c از خاک بدون پوشش بیشتر است. در نتیجه ریشه ها بهتر رشد کرده و نمو خیار تسریع می کنند.درصورتیکه از نوار پلاستیک مشکی یا قهوه ای رنگ برای پوشش پشته ها استفاده شود از رشد علفهای هرز نیز جلوگیری شده و هزینه وجین بطور قابل ملاحظه ای کاهش می یابد. ● راهنمای کشت گوجه فرنگی در گلخانه : ▪ کشت گوجه فرنگی در گلخانه گوجه فرنگی از جمله صیفی جاتی است که به دلایل فراوان کشت آن قابل صرفه است. زیرا این محصول در غذاهای مختلف مورد استفاده قرار می گیرد و آنجا که به صورت اصلی وجود ندارد به صورت رب گوجه باعث خوشمزگی غذا می شود.به همین دلیل است که در کشت گوجه فرنگی واریته هایی در نظر گرفته شده است که دقیقا با شرایط مصرف گوجه فرنگی مطابق است. گوجه فرنگی ریز در اندازه های ۵ تا ۲۰ گرمی و همین طور گوجه فرنگی هایی با اوزان تا ۲۵۰ گرم تولید شده است که به خاطر استفاده از تکنیک های جدید علاوه بر مقاومت بالا در برابر بسیاری از ویروس ها و بیماری ها استعداد دوام و تازگی را تا مدت طولانی دارا می باشد. شایان ذکر است که علاوه بر تنوع شکل و اندازه رنگ های زرد و نارنجی به کمک گوجه فرنگی های قرمز آمده است. ▪ انواع کشت گوجه فرنگی: حال که تصمیم گرفته اید در گلخانه خود بذر گوجه فرنگی را کشت کنید قبل از هر چیز باید بدانید چه نوع بذری را انتخاب و تهیه نمائید. بذر گوجه فرنگی را بر اساس نحوه مصرف آن می توان تقسیم بندی نمود زیرا این میوه را به صورت تازه خوری, رب, سس یا کنسرو می توان مصرف نمود. به همین منظور اولین تقسیم بندی بر اساس تازه خوری و صنعتی می باشد. در حال حاضر در ایران برای کشت گوجه فرنگی در گلخانه تنها از ارقام تازه خوری استفاده می شود. دومین تقسیم بندی بر اساس همرسی استوار است . که به سه دسته همرس - غیر همرس و بینابین تقسیم می شود . معمولا در گلخانه های ایران از واریته های غیر همرس در برداشت های طولانی مدت و از واریته بینابین در مناطقی که مدت برداشت کوتاه تر است استفاده می شود. سومین تقسیم بندی بر اساس وزن میوه است . امروزه برای مصرف تازه خوری گوجه فرنگی از گوجه چری با وزن ۵ تا ۲۰ گرم تا گوجه هایی به وزن ۲۵۰ گرم استفاده می شود. نا گفته نماند که هر چه وزن گوجه فرنگی سنگین تر باشد مدت بیشتری برای رسیدن به باردهی نیاز دارد . مثلا گوجه چری که حدود ۵ تا ۲۰ گرم است پس از نشاء حدود ۶۰ روز برای برداشت محصول نیاز دارد. به تازگی در بازار تولید واریته های دیگری پا نهاده است که کلاستر نام دارد .اصولا چیدن میوه به صورت خوشه ای با اصطلاح کلاستر خوانده می شود . با پیشرفت تکنولوژی در تولید بذر واریته هایی به بازار معرفی شده است که در برابر نماتد یا ویروسهایی که در منطقه ای فعال هستند مقاومت داشته و می توان با توجه به مشکلات موجود ارقام مورد نظر را انتخاب نمود. ▪ طول دوره جوانه زنی: طول دوره جوانه زنی تا ظهور برگ های لپه ای در سطح خاک معمولا ۶ روز است واز ۴ تا ۶ هفته نشاء آماده انتقال به زمین اصلی است . برای اینکه بذر گوجه فرنگی بتواند به خوبی جوانه زده و رشد نماید تا زمان رشد مطلوب بوته بهتر است آن را در محل خزانه نگهداری نمود که هم در استفاده از امکانات گلخانه بتوان صرفه جویی کرد و هم گیاه بتواند در ابتدا رشد خوبی داشته باشد. به همین منظور قسمتی از گلخانه را برای گلدان های نشاء در نظر گرفته و یا محلی را برای خزانه انتخاب می کنیم انتخاب گلدان مناسب که حجم ریشه درون آن به خوبی فعالیت کند حائز اهمیت است . دما رطوبت نور فاصله بوته ها نقش مهمی در رشد یک گیاه سالم در خزانه را دارد . برای مثال سطحی برابر ۱۰×۱۰ سانتی متر برای هر بوته باید در نظر گرفت . ضمنا باید از محلهایی استفاده کرد که کاملا ضد عفونی شده و آفات و بیماری ها در محل نشاء موجود نباشد. ▪ دمای مناسب: بهترین دما برای جوانه زنی ۳۰ درجه سانتی گراد می باشد و بعد از جوانه زنی دما را تا ۲۴ درجه در مواقع روز و ۱۸ درجه در هنگام شب تقلیل می دهیم.با توجه به اینکه بیشترین فعالیت ریشه ها در عمق ۳۰ سانتی متری خاک می باشد قبل از انتقال نشاء های گوجه فرنگی به زمین اصلی باید بسترهای مناسب که تا عمق ۸۰ سانتی متری قابلیت نفوذ ریشه را داشته باشد محیا نمود در این صورت باید علف های هرز را پیش از انتقال نشاء حذف و پاکسازی نمود و بخصوص از دو گیاه سس و گل جالیز نباید غافل گردید که این دو مشکلات فراوانی را برای گیاه ایجاد می نمایند .بهتر است با رویت سس یا گل جالیز آنها را از کنار بوته جدا کرده و پاکسازی نمود آنگاه مواد آلی و کودهای شیمیایی را در اندازه مناسب و با راهنمایی آزمایشگاه های خاک شناسی تدارک دیده و استفاده نمود . بهترین Ph برای گوجه فرنگی ۵/۵ تا ۸/۶ می باشد و تراکم کشت را بین ۲ تا ۵/۲ بوته در متر مربع می توان انتخاب نمود. علاوه بر مسائلی که در مورد تراکم کشت خیار عنوان شد نحوه پایین کشی بوته گوجه فرنگی دلیل دیگری است برای انتخاب تراکم بوته. شکل بستر را می توان به صورت ذوزنقه که در بالا ۴۰ سانتی متر و در پایین ۷۰ سانتی متر در نظر گرفته و به فاصله حدود ۵۰ تا ۶۰ سانتی تر از یکدیگر روی بستر حفره هایی به اندازه گلدان های نشاء در ۲ طرف به صورت زیکزاک و یا در یک خط ایجاد نمود. سپس نشاء گوجه فرنگی را در حفره ها قرار داده و با اضافه کردن خاک یا پیت موس به اطراف آن بوته را در محل انتخاب مستقر کرده و سپس آبیاری نمود تا نفوذ آب جایگزین هوای اضافی اطراف ریشه گردد. ▪ هرس : همه می دانیم که هرس به منظور ایجاد تعادل بین رشد بوته شاخ وبرگ و مقدار ریشه و میوه است به همین منظور بوته گوجه فرنگی را تا زمانی که به ۳۰ سانتی متری نرسیده است هرس نمی کنیم و اجازه می دهیم رشد خود را انجام دهد زمانی که ارتفاع بوته به ۳۰ سانتی متری رسید اولین هرس را انجام می دهیم. این هرس شامل حذف گل ها و شاخه های فرعی است پس از انجام این مرحله هرس در تمام طول رشد بوته تمام شاخه های فرعی را حذف می کنیم و در کشت های کوتاه مدت بعد از رسیدن بوته به ارتفاع ۳۰ سانتی متری بوته را به صورت دو شاخه به نخ های مهار می بندیم, با انجام این کار دیگر نیازی به پایین کشی بوته نیست .بر اساس تجارب کیفیت و میزان محصول بوته ای که پایین کشیده شده است بهتر و بیشتر است بدیهی است پس از رسیدن این دو شاخه به ارتفاع مفید گلخانه جوانه انتهایی آن را حذف می کنیم تا گل های موجود در بوته به میوه تبدیل شود. پس از برداشت محصول این بوته ها از گلخانه حذف شده و زمین برای کشت بعدی آماده می شود . البته کشاورزان با تجربه جهت همسان کردن اندازه میوه ها بر اساس بضاعت گیاه و نوع واریته گلها و یا میوه های اضافی بر روی خوشه را هرس می کنند و به تعداد مشخصی از گلها اجازه می دهند تا به میوه برسند . گوجه فرنگی گیاهی است اتوگارد که معمولا قبل از باز شدن گل تلقیح گل صورت گرفته است. به همین دلیل به ندرت می توان در شرایط خاص تلقیح خارجی را در آن مشاهده نمود. ▪ تلقیح : در فضای گلخانه هیچ گونه عامل محرکی مانند باد و یا حشرات برای تلقیح وجود ندارد برای رفع این مشکل می توان به چند طریق عمل کرد. اول استفاده از زنبورهای مخصوص که عمر آنها فقط یک فصل استو به طور غیر مستقیم باعث شک به گیاه شده و عمل لقاح را باعث می گردد. دوم استفاده از ویبراتورهای برقی است که در هر دو یا سه روز یکبار با لرزش خوشه ها عمل لقاح را صورت می دهد. راه سوم این است که می توان در کشت زمستانه از هرمن تلقیح کننده استفاده نمود. و بالاخره راه چهارم این است که با ایجاد شک در سیمهای مهار و یا ضربه مستقیم بر روی گلها باعث گرده افشانی یا در نهایت عمل تلقیح گردیم. نکته حائز اهمیت در عمل تلقیح گلهای بوته گوجه فرنگی دمای موجود در گلخانه می باشد که باید بین ۲۰ تا ۲۵ درجه بوده و رطوبت آن نیز کم باشد. ▪ زمان تلقیح : بهترین زمان برای این کار بین ساعات ۱۱ تا ۲ بعد از ظهر می باشد که فضای گلخانه از رطوبت کمتر و دمای بیشتری برخوردار است به همین خاطر امکان تلقیح در دمای ۲۸ تا ۳۰ درجه کاهش می یابد و در دمای ۱۳ تا ۱۵ درجه امکان تلقیح وجود ندارد و عدم تلقیح گل ریزش گل را در پی خواهد داشت. به هر حال پس از تلقیح گل میوه بین ۱۸ تا ۳۵ روز زمان لازم دارد تا قابل برداشت باشد٫ و حالا بوته گوجه فرنگی به زمان ثمر دهی خود رسیده و در این مرحله باید به گونه ای برخورد نمود که حداکثر برداشت را کسب کرد. زمانی که برگ های نزدیک به هر خوشه میوه چیده می شود میوه امکان بهتری برای رنگ گیری پیدا می کند. نکته قابل ذکر دیگر اینکه بدیهی است ۵۰ درصد خوشه میوه رنگ بگیرد و ۵۰ درصد دیگر از حالت سبز بودن تغییر رنگ داده و رفته رفته قرمز خواهد شد. بنابراین در صورتی که نیمی از خوشه واریته کلاستر به رنگ نهایی در آمده باشد می توان ان را چید و به بازار عرضه نمود. چنانچه مسافت مزرعه تا بازار کم باشد و نیمه سبز خوشه فرصت رنگ پذیری نداشته باشد می توان از محلی که دمای آن گرمای مناسبی جهت تغییر رنگ گوجه دارد استفاده نمود. در صورتی که واریته ها به صورت کلاستر و یا همرس نباشد بهتر است گوجه های رسیده را در زمان خاص خود برداشت کرد. مسلما اندازه گوجه فرنگی هر چقدر درشت تر باشد زمان تبدیل گل به میوه و رسیدن آن هم طولانی تر خواهد بود. امروزه بسیاری از کشاورزان به خاطر تقاضای مناسب مصرف کننده تمایل زیادی به کشت گوجه های چری دارند و این به دلیل میزان باردهی فراوان رنگ های قرمز صورتی و زرد و شکل های مختلف آن است که باعث قیمت بالای این واریته شده است. زمانی که بوته ها به سقف مفید گلخانه می رسند لازم است برگ های پائین را هرس نمود و اگر نخ ها به صورت قرقره ای به سیم آویزان است می توان با بازکردن ۳۰ تا ۵۰ سانتی متر از نخ قرقره در یک جهت نخ ها را روی سیم حرکت داده که این عمل باعث می شود ساقه از پائین روی بستر و یا شاسی های مخصوص قرار گیرد و انتهای بوته در فاصله ۳۰ تا ۵۰ سانتی متری سقف مفید گلخانه برسد. این روش به کشت دراز مدت مربوط می شود. ● آموزش پرورش توت فرنگی ▪ تاریخچه توت فرنگی: توت فرنگی میوه ای نسبتا جدید است که تا ۲۵۰-۳۰۰ سال قبل به این شکل امروزی وجود نداشت و بیشتر موارد استفاده دارویی داشته است. در قرن چهاردهم در فرانسه توت فرنگی های وحشی از جنگل به زمین زراعتی منتقل شد و از آن به عنوان یک گیاه اهلی استفاده گردید. در جنگلهای شمال ایران توت فرنگی وحشی بطور فراوان یافت می شود. بنظر می رسد که اولین رقم اصلاح شده در زمان صدارت اتابک اعظم از فرانسه به ایران آمد و به نام اتابکی خوانده شد. ▪ مشخصات گیاه شناسی و ارقام موجود توت فرنگی: ـ توت فرنگی از جنس فراگاریا و گونه رژا بوده که امروزه از گونه های شیلنسیس و هیبرید بین ایندو یعنی اناناس استفاده زراعی می گردد. ـ برگها مشتمل بر سه برگچه خشن و کرک دار برنگ سبز تیره بوده که در برخی از ارقام شفاف می باشند. ساختمان گل شامل ۵ گلبرگ سفید که در قسمت تحتانی خود به یک زائده کوچک متصل است، ـ کاسه گل شامل ۵ کاسبرگ سبز رنگ بوده که در قسمت تحتانی تقریبا به یکدیگر جوش خورده می باشند. ـ تعداد کاسبرگها در برخی از ارقام زراعتی ممکن است بیش از ۵ عدد باشد. ـ پرچمها به تعداد ۲۰ عدد یا کمی بیشتر یا کمتر است. ـ مادگی به تعداد زیاد و بصورت مارپیچی بر روی نهنج قرار گرفته است و در مجموع و همراه با نهنج فرم نسبتا کشیده ای را تشکیل می دهد. ـ مادگی از فندقه های جدا از یکدیگر که هر کدام دارای تخمدان با شکل راست و کوتاه می باشد تشکیل شده است. ـ در هر تخمدان یک تخمک وجود دارد و در واقع بذر به تعداد فندقه ها تولید می شود. ـ گل در واقع دو چنسه و پس از تلقیح گلبرگها ریزش کرده و نهنج بتدریج رشد و گوشتی شکل می گیرد و میوه بمرور زمان آبدار شده و از حالت اسیدی به قندی تبدیل می شود. اگر لقاح ناقص باشد تعداد فندقه ها محدود و چه بسا تقارن میوه حفظ نمی شود. ـ ارقام توت فرنگی به گروه ارقام بهاره یعنی بوته هایی که در سال یکبار میوه می دهند و ارقام چهار فصله که در سال بیش از یکبار میوه می دهند، تقسیم می گردند. مهمترین ارقام بهاره عبارتند از گورلا، آلیسو، تیوگو، رد گانتلت، اسیتا، کاتس کیل، فرسنا ارقام چهار فصله: این ارقام بسیار قوی الرشد و خزنده بوده و از اواخر اردیبهشت تا اواخر تابستان و گاهی اوایل پاییز میوه می دهند. میوه ها ریز و به تعداد زیادتری در هر بوته تولید می شوند. ارقام چهار فصله مانند: استرا، هومی جنتو می باشد. ▪ ازدیاد توت فرنگی: ازدیاد بطریق جنسی و غیر جنسی صورت می گیرد. الف) ازدیاد جنسی: ازدیاد توت فرنگی بوسیله بذر مخصوص ارقامی است که طبیعتا تولید ساقه رونده نمی کنند و یا ارقامی که ساقه های رونده کمی دارند و همچنین جهت تولید ارقام جدید از روش ازدیاد بذری استفاده می شود. ب) ازدیاد غیر جنسی: در ازدیاد غیر جنسی که تقسیم بوته خوانده می شود بوته هایی را که خوب رشد کرده و قوی هستند پس از خارج کردن از زمین به چند بوته کوچکتر که هر کدام دارای مقداری ریشه می باشند تقسیم کرده و سپس آنها را در محل اصلی نشاء می کنند. در این روش باید از بوته های سالم پایه های مادری استفاده گردد. روش ازدیاد از طریق ساقه های رونده بدین صورت می باشند که پس از ریشه دار شدن ساقه های رونده در تابستان از بوته مادری جدا و در محل سایه نشاء کرده و سپس در فصل پاییز بوته های انتخابی را به زمین اصلی انتقال می دهند. ▪ شرایط خاک و شرایط محیطی رشد توت فرنگی: توت فرنگی گیاهی است که در خاکهای مختلف تقریبا سازگار است با این وجود خاکهای عمیق نرم با بافت شنی رسی را ترجیح می دهد. مناسب برای توت فرنگی ۵/۵ تا ۵/۶ می باشد. phبهترین اگر میزان آهک خاک از حد مجاز بیشتر باشد عارضه کلروز یا زرد شدن برگها بروز خواهد کرد. از لحاظ آب و هوا در شرایط مرطوب و شرایط نسبتا گرم محصول دهی مناسب خواهد داشت. در شرایط گرم و مرطوب باید آب کافی در اختیار گیاه قرار گیرد و همچنین ارقام مقاوم به گرما انتخاب گردد. در ارتفاع ۴۰۰ تا ۸۰۰ متری از سطح دریا می تواند رشد مناسبی داشته باشد. نیمه مقاوم به سرما بدون پوشش کاه و کلش می تواند تا ۵- درجه سانتی گراد را تحمل نماید ولی با پوشش ویژه تا -۱۸ درجه سانتی گراد را متحمل است.

مراحل کاشت، داشت، برداشت برنج

مراحل کاشت، داشت، برداشت برنج

1- مراحل کاشت برنج

1. مرحله انتخاب زمین: اراضی که خاک حاصلخیز، دارای ورودی آب مستقل هستند و سیستم زهکشی دارند برای کشت برنج مناسب می باشد. کشت محصولات خانواده بقولات در تناوب با برنج باعث افزایش حاصلخیزی خواهد شد.

2. مرحله آماده سازی زمین: این مرحله شامل دو بخش است. مرحله آماده سازی خزانه و مرحله آماده سازی زمین اصلی.

در ادامه به تشریح راهکارهای مناسب انجام این مراحل خواهیم پرداخت.

3. مرحله آماده سازی خزانه

ایستگاهی: محل خزانه باید دارای دسترسی به آب، زهکش مناسب، آفتاب گیر، فاقد آلودگی به علف های هرز و عوامل بیماری زای خاکزاد باشد. خزانه بصورت جوی و پشته ای با طول حداکثر 20 متر و عرض حداکثر 2 متر آماده می گردد.
مکانیزه: مواد آلی خاک جعبه باید زیاد (بلای 2 درصد) و درجه اسیدیته خاک (PH) 5 الی 6 باشد. خاک خزانه را می توان با سموموک قارچ کش توصیه شده ضد عفونی کرد. خاک مطلوب بعد از الک و ضد عفونی به ارتفاع 2 سانتی متر در جعبه قبل از بذر پاشی و 5/0 سانتی متر بعد از بذرپاشی باید ریخته شود. مقدار خاک برای هر جعبه 5 کیلوگرم می باشد. البته از خاک آماده شده در زمین اصلی می توان در جعبه نشا استفاده کرد، که ph مناسبی برای پرورش نشا دارد.

4.مرحله آماده سازی زمین اصلی:آماده سازی زمین اصلی کشت برنج شامل مراحل زیر است:

شخم اول: سه هفته قبل از نشاء کاری
شخم دوم: همراه با تیلر یا تراکتور جهت گل کردنه 0دو هفته قبل از نشاکاری)
شخم سوم: همراه با پادلینگ و تسطیح زمین

5. انتخاب بذر

کشاورز: انتخاب بذر توسط کشاورزان پیشرو
شرکت خدماتی و حمایتی یا شرکت های مجاز برای تهیه بذور گواهی شده، چون تحت نظارت کارشناسان موسسه یا مراکز تحقیقات تولید می شود.

6. میزان بذر انتخابی

ایستگاهی: برای ارقام محلی و اصلاح شده 40 تا 60 کیلوگرم مناسب است و برای هیبرید 20 تا 25 کیلو مناسب است.
مکانیزه: 180 الی 200 گرم بذر جوانه دار برای ارقام محلی در هر جعبه و 150 گرم بذر جوانه دار شده برای ارقام اصلاح شده پر محصول در هر جعبه توصیه می شود ولی در برنج هیبرید 80 گرم در هر جعبه مناسب است.

7. مرحله سبک و سنگین کردن بذر: با استفاده از محلول آب و نمک (15%) که با معیار شناور بودن تخم تازه مشخص می شود اقدام به سبک و سنگین کردن بذور نموده بذور پوک و نارس جدا شوند. به منظور جداسازی نمک از سطح شلتوک لازم است چند بار با اب معمولی شستشو داده شود.

8. مرحله ضدعفونی کردن بذر: خیساندن بذر در آب ولرم و تمیز به مدت 24 ساعت، سپس بذر را به مدت 24 ساعت در محلول سمی قارچ کش های توصیه شده حفظ نباتات ضدعفونی می نمایند.

9. نگهداری در گرم خانه: بهتر است در گلخانه در درجه حرارت 30-25 درجه یا در جای گرم (با پوشش گونی در زیر و اطراف بذر) نگهداری نمود. بطوریکه ارتفاع بذر از 30 سانتی متر تجاوز نکند.

10. هم زنی و آب دهی بذر: هر دوازده ساعت جهت تامین رطوبت و هوادهی باید هم زده و آب با دمای 40-30 درجه (ولرم) آب پاش نمود. اندازه مناسب جوانه برای بذرپاشی بذور جوانه زده باید یکنواخت باشد. اندازه ریشچه و ساقچه حدود نیم میلی متر مناسب است.

11. مرحله کاشت بذر آماده شده: این مرحله شامل نحوه کاشت خزانه و زیمن اصلی است که درادامه راهکارهای مناسب هر یک تشریح خواهد شد.
2- مرحله کاشت خزانه

تراکم: حدود 150-100 گرم بذر در متر مربع مناسب است. البته بر اساس نوع رقم کمی تفاوت دارد که با نظر کارشناس یا محقق اقدام شود. برای رقم هیبرید 50 گرم در متر مربع توصیه می شود.
مساحت: به ازای هر هکتار کشت برنج 250 تا 300 مترمربع خزانه مفید مورد نیاز است و به صورت جوی پشته (ایستگاهی) توصیه می شود.
برای جلوگیری از خسارت سرمای اوایل بهار، روی خزانه ها با نایلون پوشانده شود.
مصرف 2 تا 5/2 کیلوگرم از کودهای اوره و سوپر فسفات تریپل و 1 تا 5/1 کیلوگرم سولفات پتاسیم در 100 متر مربع خزانه
تمامی کودهای سوپرفسفات تریپل و سولفات پتاسیم به همراه 5/0 کیلوگرم کود اوره باید قبل از آخرین مرحله آماده کردن خزانه به زمین داده شده و با خاک مخلوط شوند.
سمپاشی خزانه: در صورتیکه گیاهچه ها در خزانه علائم بیماری هایی مثل لکه قهوه ای و بلاست را نشان دهند میتوان با مدیریت تغذیه و یا استفاده از قارچکش هایی نظیر هینوزان و بیم (محلول یک در هزار) خزانه را سم پاشی نمود.
خزانه جعبه ای: چنانچه از خاک خشک برای بستر خزانه جعبه ای استفاده شود به هنگام آماده کردن خاک، مقدار 2 گرم از کودهای اوره، سوپر فسفات تریپل و سولفات پتاسیم به خاک هر جعبه اضافه شود.
نکته: اگر نشای خزانه جعبه ای ضعیف و زرد باشند می توان نشاها را با محلول 2 در هزار (2 گرم اوره در یک لیتر اب) کود اوره محلول پاشی کرد. در هر دو حالت خزانه معمولی و خزانه جعبه ای در حالتی که افت درجه حرارت شدید باشد از مصرف کود اوره باید خودداری کرد به خصوص اگر کاهش درجه حرارت در زمان انتقال نشاء به زمین اصلی اتفاق بیفتد.
نکته مهم در خزانه جعبه ای تنظیم ph خاک مورد استفاده برای جعبه هاست که ابتدا باید ph خاک اندازه گیری شود و در صورتیکه ph بالا باشد باید با استفاده از گوگرد عنصری آن را به مقدار مناسب 6-5 رساند. معمولا برای کاهش ph خاکی به وزن 100 تا 125 کیلوگرم به میزان 2 تا 5/2 واحد به حدود 200 تا 250 گرم گوگرد عنصری نیاز می باشد.

3- مرحله کشت زمین اصلی

عمق کاشت 3-2 سانتی متر مناسب است.
تعداد نشا در کپه: 4-2 عدد در هر کپه برای ارقام محلی و ارقام اصلاح شده، برای هیبرید 2-1 عدد در هر کپه
فاصله کاشت در ارقام محلی 20×20 و در ارقام اصلاح شده و هیبرید 250×25 سانتی متر
قابل ذکر است بر اساس دستوالعمل ارقام جدید اصلاح شده ممکن است فاصله کشت بیشتر باشد.

4- مراحل داشت برنج

1. مراحل داشت خزانه

آبیاری: در مرحله 3 برگی لازم است مرحله به مرحله بویژه در روزهای گرم نسبت به هوادهی و مطابقت دادن گیاهچه به شرایط آب و هوایی طبیعی اقدام نمود.
هوا دهی: در چند روز اول بذرپاشی نباید روی بستر آب باشد. معمولاً رطوبت گل برای جوانه زدن کافی می باشد. در صورت نیاز در صبح ها به کرتها آب رسانده و بلافاصله زهکشی شود تا روی بستر اب قرار نگیرد. پس از دو تا سه برگه شدن و همزمان با هوادهی گیاهچه ها باید پای بوته ها آب وجود داشته باشد. لازم است تا از ماندابی شدن بستر خزانه جلوگیری شود.
کوددهی: باقیمانده کود اوره در یک تا دو نوبت به صورت سرک مصرف شود با این یادآوری که فاصله زمانی بین اخرین نوبت مصرف سرک و انتقال نشا به زمین اصلی باید حداقل یک هفته یا بیشتر باشد.
مبارزه با علف های هرز: پس از اینکه خزانه آماده بذرپاشی شد در کرت ها به ارتفاع 3-2 سانتی متر آب وارد کرده و سم علف کش توصیه شده حفظ نبات بصورت قطره پاشی، در سطح مورد نظر پخش می گردد. بعد از 4-3 روز، آب کرت ها خارج می گردند و به مدت 5-4 ساعت کرت ها با آب شستشو داده شده و سپس بذر پاشی می گردد. در صورت مشاهده علف های هرز در مرحله 4-3 برگی بهتر است بصورت دستی با علف های هرز مبارزه شود.

2. مراحل کشت زمین اصلی

کودپاشی در مزرعه: بطور کلی تمامی ارقام (محلی و اصلاح شده) 20 کیلوگرم کود اوره برای تولید یک تن شلتوک برنج باید مصرف شود به شرطی که کاه پس از برداشت برنج از زمین خارج نشده و سوزانده نشود. چنانچه کاه در مزرعه سوزانده می شود و یا به عنوان علوفه، از مزرعه خارج می شود. مصرف 30 کیلوگرم کود اوره برای تولید یک تن شلتوک ضروری است. یعنی اگر کشاورزی بر اساس تجربه می داند که رقمی که کشت کرده است حدود 4 تن در هکتار عملکرد تولید می کند حدود 80 تا 120 کیلوگرم باید کود اوره مصرف کند.

مقدار مصرف کود فسفر:بطور کلی برای تولید هر تن شلتوک 15 کیلوگرم کود سوپرفسفات تریپل توصیه می شود یعنی برای رقمی با عملکرد 6 تن در هکتار حدود 90 کیلوگرم در هکتار کود سوپرفسفات تریپل مصرف شود.

مقدار مصرف کود شیمیایی: در صورتی که کاه از مزرعه خارج می شود برای تولید هر تن شلتوک 25 کیلوگرم کود سولفات پتاسیم باید مصرف شود برای رقمی با عملکرد 6 تن در هکتار حدود 150 کیلوگرم کود سولفات پتاسیم ضروری است. در صورتی که کاه در مزرعه باقی بماند و با خاک مخلوط شود برای تولید هر تن عملکرد دانه حدود 10 کیلوگرم کود سولفات پتاسیم لازم است.یادآوری: چنانچه کود دامی در زمین مصرف شود بسته به نوع کود دامی از مقدار مصرف کودهای شیمیایی بر اساس توصیه های فوق باید کاسته شود. در صورتی که مزرعه مورد نظر زیر کشت شبدر بوده باشد نیازی به مصرف کود اوره پایه برای ارقام محلی نمی باشد و مقدار مصرف کود اوره برای ارقام پرمحصول (اصلاح شده) به نصف کاهش می یابد. اگر قرار باشد ارقام محلی کشت شوند از زیر خاک نمودن چین آخر شبدر باید اجتنباب شود. در صورتی که قرار باشد چین آخر شبدر با خاک مزرعه مخلوط شود (برای ارقام پرمحصول) این کار باید حداقل دو هفته قبل از نشاکاری صورت گیرد.40 درصد کود اوره برای تمامی ارقام قبل از نشاکاری در مزرعه بدون آب مصرف شده و سپس با شصت پر تیلر با خاک مخلوط می گردد.نوبت اول مصرف سرک کود اوره برای ارقام محلی درست قبل از وجین اول و نوبت دوم حدود 30 روز پس از نشاکاری است. برای ارقام پرمحصول و هیبرید نوبت اول سرک کود اوره چهار هفته پس از نشاکاری و نوبت دوم سرک حدود 40 روز پس از نشاکاری می باشد. به هنگام مصرف کود سرک اوره، ورودی و خروجی آب مزرعه باید بسته بماند. از نمودار رنگ برگ (LCC) می توان برای تشخیص زمان درست مصرف کود سرک اوره استفاده کرد. این وسیله را از دو هفته پس از نشاکاری تا اوایل مرحله گلدهی و به فواصل زمانی 10 روز می توان استفاده نمود. زمان مصرف کود فسفره: تمام کود فسفره بصورت پایه و همراه با سایر کودهای پایه مصرف شده و با خاک مخلوط می شود منبع کود فسفره، سوپر فسفات تریپل است.زمان مصرف کود پتاسیمی (سولفات یا کلرور) حداقل باید در دو نوبت مصرف شود. نصف کود توصیه شده قبل از نشاکاری و به صورت پایه و نصف باقیمانده در ارقام محلی حدود 30 روز پس از نشاکاری و در ارقام پرمحصول 40 روز پس از نشاکاری (یعنی در هر دو دسته ارقام محلی و پرمحصول همراه با نوبت دوم کود سرک اوره) باید مصرف شود. اگر چه مصرف کود پتاسیمی در هر نوبتی که کود اوره به صورت سرک مصرف می شود نیز مناسب بوده و قابل توصیه است.

2. آبیاری

یک ماه غرقابی و بقیه دوران بصورت تناوبی
در یک ماه اول وجود آب دائم در پایه بوته ها در کنترل رشد علف هرز موثر است. همچنین با تغییرات احتمالی دمای محیط سبب مقابله می شود. کاهش بیماری بلاست.

3. مبارزه با علف های هرز

بیولوژیک: رهاسازی جوجه اردکها: به منظور کنترل بیولوژیکی علفهای هرز و بعضی از افات و نیز افزایش حاصلخیزی خاک رها کردن 300-250 جوجه اردک با سن دو هفته در هکتار توصیه می شود. حدود 10 روز بعد از نشاکاری زمانیکه گیاهچه استقرار پیدا کرد می توان جوجه اردکهای مورد نظر را در شالیزار رهاسازی کرد. محصور بودن شالیزار با سیم توری یا وسایل دیگر ضروری می باشد. شالیزار رهاسازی کرد. محصور بودن شالیزار با سیم توری یا وسایل دیگر ضروری می باشد. شالیزارهایی که در مناطق مسکونی می باشند برای این روش مناسب می باشد.

محل نگهداری جوجه اردکها: اگر لانه جوجه اردک ها در کنار شالیزار ایجاد شود بطوریکه اردکها شبانه روز در شالیزار فعالیت داشته باشند بهتر است.

مدیریت تغذیه و پرورش جوجه اردکها: تغذیه یکبار در روز کفایت می نماید و بهتر است غروب انجام شود. با مشورت کارشناس دامپروری از مواد غذایی نظیر سبوس برنج و باقی مانده مواد غذایی خانوار نظیر نان و … استفاده شود. برای واکسیناسیون و مصرف دارو و امور درمانی با دامپزشک مشورت شود.

شیمیایی:

پس از اینکه خزانه آماده بذرپاشی شد در کرت ها به ارتفاع 3-2 سانتی متر آب وارد کرده و مقدار 6cc سم علف کش بنتوکارپ و یا بوتاکلر برای 10 متر مربع خزانه قطره پاشی می گردد. بعد از 4-3 روز، آب کرت ها خارج می گردند و به مدت 5-4 ساعت کرت ها با اب شستشو داده شده و سپس بذر پاشی می گردد. برای مبارزه با علف هرز سوروف می توان وجین دستی انجام داد یا اینکه در مرحله 3-2 برگی از علف کش پروپانیل به مقدار 10-12 cc در cc 300 آب برای سمپاشی 10 متر مربع خزانه استفاده گردد. یک روز قبل از سمپاشی لازم است ورود و خروج آب مسدود و یک روز بعد از سمپاشی مجدداً برقرار شود. به منظور جلوگیری از اثر سوء علف کش حدود یک هفته بعد از سمپاشی از مصرف هر گونه حشره کش و کود شیمیایی خودداری گردد.
برای مبارزه با علفهای هرز در مزرعه اصلی قبل از نشاکاری، از علف کش تاپ استار به مقدار 5/3-3 لیتر در هکتار 5-3 روز قبل از نشاکاری استفاده می گردد. ارتفاع آب در مزرعه 5-3 سانتی متر ( یک تا دو بند انگشت) باشد و به مدت 5-4 روز مبادی ورودی و خروجی آب بسته باشد. در 4-7 روز پس از نشاکاری نیز از همین علف کش و یا علف کش های سان رایس پلاس (آنیلونوس + اتوکسی سولفورون) که برای جگن ها، پهن برگ ها و سوروف به ثبت رسیده است به میزان 3 لیتر در هکتار و یا پرتیلاکلر (ریفیت) که برای جگن ها، پهن برگ ها و سوروف ثبت شده است به میزان 2-5/1 لیتر در هکتار و یا بوتا کلر (ماچتی9 به میزان 4-3 لیتر در هکتار و یا مولینیت (اوردرام) به میزان 6-5 لیتر در هکتار می توان استفاده نمود.

علاوه بر موارد فوق دوبار وجین دستی در مراحل 20-15 روز و 30-25 روز پس از نشاکاری توصیه می گردد.

مبارزه با آفت کرم ساقه خوار

با مشاهده آلودگی در زمین اصلی با استفاده از تله توری و حالات مختلف رشدی آفت در مزرعه در صورت نیاز به مبارزه شیمیایی می توان تا زمان حداکثر پنجه زنی از گرانول ریجنت 2/0 درصد به مقدار 20 کیلوگرم در هکتار استفاده نمود. اما در مرحله پس از حداکثر پنجه زنی تا قبل از برداشت محصول با توجه به بیولوژی آفت و تداخل نسل 2 و 3 از امولسیون دیازینون 60% و یا اکامت 50% به مقدار یک در هزار حداکثر دو نوبت استفاده نمود.

مبارزه با آفت کرم برگ خوار: برای کنترل شیمیای این آفت در شرایط طغیانی به ویژه نسل های 3 و 4 و شرابط آب و هوایی مساعد برای طغیان آنها نظیر ابری بودن هوا، بارندگی خفیف و رطوبت بالا عملیات زیر توصیه می گردد:

سمپاشی با پودر قابل تعلیق 85% سوین (کارباریل) با سمپاشی که همزن مکانیکی داشته باشد به مقدار 1 در هزار پس از انجام کالیبراسیون
در مزارعی که اطراف آن سایه انداز (درختان یا بناهای مسکونی و غیره) موجود می باشد محل مناسب برای رشد و نمو سریع آفت و طغیان آن می گردد. در این شرایط مبارزه شیمیایی بصورت لکه ای توصیه می گردد.

مبارزه با بیماری شیت بلایت

با توجه به حساسیت نسبی ارقام پرمحصول و هیبرید به بیماری شیت بلایت در صورت آلودگی 20% از ساقه ها از قارچکش رورال تی اس (پودر و تابل 5/52%) به میزان یک کیلوگرم در هکتار و قارچکش تیلت (25% EC) به میزان یک لیتر در هکتار استفاده گردد. در صورت لزوم، سمپاشی 15-10 روز بعد (در زمان ظهور پشه ها ) تکرار شود.

مبارزه با بیماری بلاست در مرحله برگی

قبل از انتقال نشاء به زمین اصلی ریشه نشاها در محلول قارچکش قرار گیرد. با اعمال این روش در مرحله پنجه دهی نیاز به مبارزه شیمیایی علیه بیماری بلاست نمی باشد.

با توجه به زمان کاشت و وضعیت رویشی گیاه (مرحله پنجه زنی) با ظهور علایم بیماری روی برگها و مساعد بودن شرایط آب و هوایی برای گسترش بیماری (هوای ابری و غیر آفتابی) بارندگی های مستمر، رطوبت نسبی بالا) با محلول قارچکش وین، بیم (تریسیکلازول) علیه بیماری استفاده شود.

مبارزه با بیماری بلاست در مرحله ظهور خوشه

از قارچکش های فوق به میزان های توصیه شده در زمان ظهور 20 درصد خوشه ها استفاده شود.

مبارزه زراعی با بیماریهای مهم برنج

کاشت ارقام مقاوم و متحمل به آفات و بیماری ها
شخم عمیق بقایای گیاهی بعد از برداشت محصول
رعایت اصول صحیح زراعت برنج مانند فاصله کاشت، زمان کاشت(کاشت زود هنگام برای فرار از بیماری بلاست توصیه می گردد)، آبیاری مناسب 3. مصرف بهینه کودها بویژه مصرف تقسیطی کودهای ازته 4. از بین بردن علف های هرز میزبان واسط 5. رعایت تناوب بین ارقام محلی و پر محصول 6. زهکشی مناسب شالیزار 7 رعایت بهداشت زراعی

5- مرحله برداشت برنج

1. قطع آب و خشکاندن شالیزار

بر اساس نوع رقم و دوره ی رشد، شرایط آب و هوایی و بافت خاک و نیز مشورت کارشناس تعیین می شود. بطور کلی حدود 20 روز بعد از نشاکاری می توان اقدام به قطع آب نمود (البته حضور اردک نیاز به مدیریت ویژه آب دارد باید دقت شود).

2. برداشت محصول

ایستگاهی: برداشت می تواند با دست یا کمباین صورت پذیرد با دست، جهت کاهش رطوبت، جمع آوری و خرمن کوبی باید حداقل 24 ساعت بعد صورت گیرد و در برداشت با کمباین، بذور باید پس از خرمنکوبی در مکانی مناسب هوادهی شوند یا بلافاصله وارد خشک کن شده تا رطوبت کاهش یابد.

زمانیکه حدود 90-85 درصد خوشه به رنگ زرد درآید.
در ارقام محلی 30-20 روز بعد گلدهی بسته به شرایط اقلیمی استان

مکانیزه

مطلبی که در برداشت مکانیزه مورد توجه است مناسب بودن مزرعه شالیزاری برای کار کمباین می باشد. شرط اساسی این مطلب داشتن زهکش مناسب می باشد تا کشاورز بعد از رسیدن محصول در کمترین زمان (حدود 10 روز) بتواند مزرعه را خشک کرده تا ادوات کشاورزی به راحتی در آن حرکت کرده و کار انجام دهد. در این روش محصول برداشت شده برای کاهش رطوبت حتماً باید به خشکن برده شود.

روش دیگر برداشت، درو محصول با ماشین و یا دستی می باشد که بعد از کاهش رطوبت خرمنکوبی با کمباین انجام می شود و محصول برداشت شده احتیاج به خشک کردن شلتوک ندارد ولی هزینه برداشت بیشتر از هزینه برداشت مستقیم می باشد.

6- مرحله پس از برداشت

1. خرمنکوبی:در عملیات خرمنکوبی استفاده از خرمنکوب های مناسب مانند خرمنکوب های جریان محوری و تنظیم درست آنها می تواند باعث کاهش ضایعات خرمنکوبی گردد.برای خرمنکوبی باید از خرمنکوب یا کمباین مخصوص شالی استفاده کرد.

2. فرآیند تبدیل برنج

به کلیه عملیاتی که پس از خرمنکوبی به منظور تبدیل شلتوک به برنج سفید صورت می گیرد، فرآیند تبدیل برنج گفته می شود و شامل خشک کردن1، تمیز کردن2، پوست کندن3، سفید کردن4، براق کردن5 و درجه بندی6 می باشد. در بعضی منابع تبدیل شامل عملیات تمیز کردن، پوست کندن، سفید کردن و درجه بندی می باشد. اما از آنجایی که عمل خشک کردن بیشتر به منظور تبدیل شلتوک به برنج سفید می باشد، لذا عملیات خشک کردن را نمی توان از فرآیند تبدیل جدا دانست.

برای تبدیل شلتوک به برنج سفید از دستگاههای مختلفی استفاده می شود. برای عمل پوست کندن لازم است میزان رطوبت دانه (شلتوک) کاهش داده شود و برای این کار در روش سنتی از انرژی خورشیدی و در حال حاضر در بیشتر مناطق از خشک کن های صنعتی استفاده می شود. پس از خشک کردن شلتوک، با استفاده از ماشین های پوست کن و سفید کن پوسته و سبوس از دانه جدا و برنج سفید تولید می شود. در هر یک از این مراحل مقداری ضایعات وجود دارد. بخشی از ضایعات ناشی از کاربرد نامناسب ماشین های تبدیل است ولی عوامل دیگری که به شرایط قبل از تبدیل مربوط می شوند نیز کیفیت تبدیل را تحت تاثیر قرار می دهند.

برای تبدیل شلتوک به برنج سفید مراحل مختلفی وجود دارد. نوع ماشین ها، تعداد و نحوه استقرار انها در خط تبدیل در مناطق مختلف با توجه به شرایط و امکانات و سطح فناوری هر منطقه متفاوت می باشد. ولی صف نظر از نوع ماشین های مورد استفاده، روند تقریباً یکسانی در عملیات تبدیل در سیستم های مختلف وجود دارد. شلتوک ابتدا با خشک کن و یا در افتاب خشک می شود. سپس عمل پوست کنی و سفید کردن و همچنین درجه بندی صورت می گیرد. نوع سیستم تبدیل مورد استفاده در کشورهای مختلف متفاوت است و همچنین ممکن است یک سری دستگاه های اضافی دیگر برای کامل کردن خط تبدیل برنج در کارخانه های شالیکوبی در نظر گرفته شود.

2.1. خشک کردن برنج

یک از عوامل مهم بر کیفیت تبدیل برنج مقدار محتوای رطوبتی دانه آن می باشد. رطوبت تعادل برنج7 به رطوبتی اطلاق می گردد که محصول تحت آن رطوبت با محیط در حال تعادل است. رطوبت تعادل برنج به درجه حرارت و رطوبت نسبی هوا، محتوای رطوبتی دانه، رقم و میزان رسیدگی دانه بستگی دارد. در طی فرآیند خشک کردن، آب از قسمت های داخل مغز دانه به طرف سطح آن حرکت می کند که در این حالت چروکیدگی دانه بوجود می اید و قسمت های خارجی بیش از قسمت های داخلی چروکیده می شوند. اگر سرعت خشک کردن بیش از مقدار معین باشد، در اثر چروکیدگی غیر یکنواخت فشاری به مغز دانه وارد می شود که موجب ترک خوردن و تکه تکه شدن آن می شود.

شالی برداشت شده از مزرعه دارای رطوبت نسبتاً بالایی است (23-19%) لذا خشک کردن به موقع آن باعث بروز فساد بیولوژیکی (آفات و میکروارگانیسم ها) و افزایش ضایعات طی دوره نگهداری (توسعه عطر و طعم نامطلوب، زرد رنگ شدن و حتی آلوده شدن به سموم) می شود. علاوه بر آن برخی از واریته ها دارای دوره خواب کوتاهی هستند و چند روز پس از برداشتن جوانه می زنند، از این رو به منظور جلوگیری از عوامل فوق الذکر خشک کردن بلافاصله پس از برداشت امری ضروری است. فساد بیولوژیک در اثر ادامه تنفس در دانه های مرطوب اتفاق می افتد. تسریع عمل تنفس که با مصرف اکسیژن و تولید دی اکسید کربن و گرما توام است، موجبات کاهش ماده خشک دانه را فراهم می سازد. خشک کردن به موقع دانه به ویژه در برداشت مستقیم برنج که محصول در رطوبت بالا 23-19% برداشت می شود و عمل خشک شدن شالی در مزرعه صورت نمی گیرد از اهمیت زیادی برخوردار می باشد. یکی از موانع جدی در روند توسعه مکانیزاسیون با استفاده از کمباین برداشت برنج، کمبود خشک کن های مناسب جهت خشک نمودن به موقع شلتوک با رطوبت بالا می باشد.

روش های مختلفی برای خشک کردن برنج مورد استفاده قرار میگیرد که در زیر به خلاصه ای از آنها اشاره می شود:

خشک کردن به روش سنتی:متداول ترین و قدیمی ترین روش خشک کردن استفاده از نور خورشید می باشد. استفاده از این روش مستلزم تیه یک سطح مقاوم به نفوذ آب با هزینه نسبتاً بالا می باشد. علاوه بر آن نیروی کارگری زیادی را طلبیده و خطر جوندگان و پرندگان را نیز باید اضافه نمود. امروزه از این روش سنتی در بیشتر کشورهای آسیایی و آفریقایی برای خشک کردن انواع مواد غذایی مانند میوه جات، سبزیجات، ماهی و گوشت قرمز استفاده به عمل می آید. در این روش کشاورزان شالی را پس از دور و خرمنکوبی بر روی موانع مختلف مانند حصیر، جاده، کرباس و سنگ فرش ها پخش می کنند و به منظور یکنواختی در خشک شدن، هر چند وقت یکبار آن را زیر و رو می نمایند.

خشک کن های مکانیکی:این خشک کن ها بسیار قابل دسترس بوده و می توانند در هر زمان از سال مورد استفاده قرار گیرند. مزایای خشک کن های مکانیکی عبارتند از: رفع مضرات حاصله از خشک کردن آفتابی مانند کاهش افت ناشی از شکسته شدن دانه ها در نتیجه شرایط جوی نامساعد، حمله حشرات و آفات که حتی در مرحله برداشت به موقع نیز رخ می دهد، حفظ قوه نامیه بذر، مستقل از شرایط محیطی و سرعت و ظرفیت بالای خشک کردن ومعایب خشک کن های مکانیکی را می توان شامل:نیاز به سرمایه گذاری اولیه، هزینه سرویس و نگهداری بالا، هزینه سوخت، احتمال خطر آتش سوزی،نیاز به نیروی انسانی ماهر برای کنترل شرایط خشک کردن و در اشتعال مستقیم با سوخت مایع، احتمال در معرض قرارگرفتن محصولات با گازهای آلاینده

بطور کلی در نوع خشک کن مکانیکی در نقاط مختلف دنیا استفاده می شود. یکی خشک کن های با بستر ثابت و دیگری خشک کن های جریان مداوم.

الف) خشک کن های نوع بستر ثابت8

خشک کن های بستر ثابت در ابعاد و ظرفیت های مختلف ساخته می شوند. خشک کن های با ظرفیت کم (1 تا 2 تن) معمولاً در واحدهای کوچک استفاده می شوند. عمق شلتوک در آنها معمولاً بین 6/0 تا 2/1 متر متغیر می باشد. عملیات خشک کردن می تواند در مدت زمان کوتاه (چند ساعت) یا طولانی (بالغ بر 24 ساعت) انجام شود. در این خشک کن ها یک صفحه مشبک عبور هوای گرم را به توده شلتوک امکان پذیر می سازد. مقدار دبی در این آزمایش 50 متر مکعب در دقیقه به ازاء هر تن محصول و درجه حرارت 43 درجه سانتی گراد می باشد. از ویژگی های این نوع خشک کن ها تغییر دبی هوا و حداکثر عمق شلتوک در محفظه می باشد.

سطح ثابت شبکه ها حداقل 10% و ترجیحاً از کل سطح کف مخزن را تشکیل می دهد. در بعضی از خشک کن های با ظرفیت بالا غالباً بیش از یک دمنده استفاده می شود.

نوع دیگر خشک کن بستر ثابت خشک کن با محفظه مدور می باشد. در این خشک کن ها، هوای فشرده ایجاد شده توسط دمنده از طریق صفحه مشبک پاییینی توده دانه اعمال می شود. جهت یکنواختی عمل خشک کردن ممکن است از وسایل همزن استفاده شود. هوای خشک از بیرون مکیده شده و به شلتوک اعمال می شود. هوای مرطوب نیز از طریق قسمت فوقانی محفظه خارج می شود. دراین نوع سیستم معمولاً از هیتر های کمکی نیز استفاده می شود.

ب) خشک کن های جریان مداوم9

این نوع خشک کن ها به دو صورت اختلاطی و غیر اختلاطی وجود دارند. در فاصله ای که بین دو صفحه وجود دارد رطوبت محصول گرفته می شود. خشک کن به نحوی عمل می کند که مدت زمان مرحله عبور شلتوک از خشک کن 15 دقیقه طول می کشد. در این سیستم عمل اختلاط در هنگام تخلیه و انتقال از خشک کن صورت می گیرد. درجه حرارت هوای خشک کن 45 درجه سانتی گراد می باشد.

خشک کن نوع اختلاطی از نظر طراحی مشابه غیر اختلاطی می باشد. در این نوع خشک کن ها با استفاده از سیستم های مخصوصی دانه های شلتوک کاملاً مخلوط می شوند. نحوه قرار گیری پره های متفاوت باعث اختلاط کامل دانه ها در حین سقوط به سمت پایین می شود. درجه حرارت 66 درجه سانتی گراد بوده و سرعت هوا کمتر است (50 تا 95 متر مکعب در دقیقه به ازای هر تن محصول). در نوع غیر اختلاطی چون دانه ها به صورت مستقیم به طرف پایین حرکت می کنند، لذا دانه های نزدیک به دریچه ورودی هوا رطوبت کمتری نسبت به دانه های نزدیک به دریچه خروجی هوا دارند. از این رو بطور یکنواخت خشک نمی شوند.

ج) استراحت دهی10

چناچه رطوبت سطحی دانه سریعاً کاهش یابد، به دلیل انتقال آب از بخش های داخلی دانه به سطح آن، لایه های بیرونی چروکیده و منقبض شده و در اثر بکارگیری درجه حرارت بالا حین خشک کردن، انبساط ناشی از فشارهای درونی منجر به شکاف برداشتن دانه و خرد شدن در طول عملیات تبدیل می گردد. استراحت دهی یکی از روش هایی است که عموماً برای غلبه بر تنش های داخلی و کاهش ترک خوردگی مورد استفاده قرار میگیرد. خشک کردن چند مرحله ای روشی است که در آن بین هر مرحله، شلتوک از خشک کن خارج و به داخل سیلوهای استراحت منتقل می گردد تا رطوبت بخش مرکزی به آرامی به سطح دانه انتقال یابد. در این حالت، حذف رطوبت به راحتی انجام خواهد شد. بکارگیری روش اخیر باعث کاهش مصرف سوخت، افزایش ظرفیت کاری خشک کن ها و افزایش درصد برنج سالم تولیدی می گردد. طی هر مرحله از خشک کردن، شلتوک به مدت 15 تا 30 دقیقه در تماس با هوای گرم قرار گرفته و فقط 1 تا 3 درصد از رطوبت آن کاسته می شود. مدت زمانی نگهداری شلتوک در سیلوهای استراحت بین 4 تا 24 ساعت متغیر می باشد. این سیستم در صورتی اقتصادی است که 24 ساعته کار کند و انتهای زمانی مربوط به تخلیه در آن باید به حداقل ممکن باشد.

د) روش نیم جوش کردن11

در این روش شالی قبل از ورود به سیستم و ماشین آلات تبدیل برنج در مجاور بخار آب و یا آب جوش خیسانده می شود. سابقه عملی روش نیم جوش از گذشته در قسمتی از قاره آسیا و آفریقا رایج بوده و امروزه در برخی از کشورهای اروپایی و آمریکا متداول است.

این روش تولید موجب بالا رفتن مقاومت برنج در برابر فشار در مراحل تبدیل شالی به برنج و در نهایت ارتقاء راندمان تولید می گردد. عمل پوست کندن شالی آسانتر و عمل جداسازی سبوس مشکل تر می شود علاوه بر آن این فرایند سبب بروز تغییرات فیزیکی، شیمیایی و زیبایی ظاهری برنج می گردد.

طی مراحل تبدیل در روش نیم جوش مقدار موثری از ویتامین ها و پروتئین موجود در پوسته و سبوس برنج به بافت نشاسته ای منتقل می گردد. برنج تولید شده با روش نیم جوش در مرحله پخت، ری یا دم پخت12 بیشترداشته و نشاسته کمتری به آب منتقل می شود. گرچه تغییرات بعمل آمده در روش نیم جوش، ضمن افزایش ارزش غذایی برنج موجب ارتقاء راندمان در مراحل تبدیل می گردد، لیکن طعم خاص بوجود آمده در آن برای ذائقه عموم مناسب نبوده و فقط در مناطقی که بطور سنتی مورد مصرف قرار گرفته رایج می شود.

فرایند حرارتی مرطوب شلتوک که در زبان انگلیسی بنام پاربولینگ خوانده شده بصورت سیستمی ابتدایی در مشرق زمین متداول و امروزه نیز به همان شکل قبلی یا در برخی از کشورهای پیشرفته به روش های مدرن مطرح میگردد. نیم جوش یا نیم پز کردن شلتوک برنج طی سه مرحله اساسی به شرح ذیل انجام می گردد.

خیساندن شلتوک در آب به منظور افزایش رطوبت تا حدود 33 درصد
اعمال فرآیند حرارتی شلتوک خیس شده که معمولا توسط بخار انجام که طی آن تغییرات فیزیکی و شیمیایی دانه کامل و منجر به زیبایی شکل دانه برنج می گردد.
خشک نمودن شلتوک تا سطح رطوبت مناسب جهت آسیاب نمودن.

تقریباً 25% شلتوک تولید شده در دنیا و 60% شلتوک هندوستان تحت عملیات پاربویل قرار گرفته و سبوس حاصله از این شلتوک می تواند مستقیماً جهت تولید روغن خوراکی مورد مصرف قرار گیرد. در جنگ جهانی دوم چندین روش در کشورهای اروپایی و آمریکا تکامل یافته که اخیراً توسط همین روش ها، کشورهای آمریکا، اروگوئه، برزیل، آرژانتین، در سطح تجارت بین الملل مبادرت به تولید این فرآورده می نمایند. بطوریکه در کشورهای اروپایی برنج دانه بلند حاوی آمیلوز بالا بندرت کشت شده، اما ایتالیا عمده تولید کننده این محصول در اروپا می باشد. در حالی که کشورهای شمال غربی آسیا بخصوص تایلند و مالزی جزء بزرگترین تولید کنندگان برنج پاربویل محسوب می گردند و سالیانه مقادیر زیادی از محصول تولید شده خود را به کشورهای اروپایی صادر می نمایند.

2) مرحله تمیز کردن شلتوک

تمیز کردن عبارت است از عمل جداسازی کاه و کلش و مواد خارجی از شلتوک. وجود مواد خارجی در شلتوک نه تنها باعث کاهش کارایی و بازده ماشین گوست کن و فرسودگی زود هنگام قطعات ماشین به ویژه غلتک های لاستیکی می شود، بلکه کیفیت تبدیل را نیز تقلیل می دهد. در بسیاری از کشورهای توسعه یافته عمل تمیز کردن شلتوک قبل از عملیات خشک کردن و بعد از خرمنکوبی صورت میگیرد تا باعث افزایش قابلیت نگهداری و خشک کردن محصول گردد. تمیز کردن شلتوک قبل از ورود شلتوک به داخل ماشین پوست کن نیز تکمیل کننده عملیات باقی است. برای تمیز کردن شلتوک از الک های ارتعاشی و یا گردان، بادبزن ها، سنگ جدا کن ها و جداسازی مغناطیسی استفاده می شود.

3) مرحله پوست کندن برنج و ماشین های پوست کن13

ماشین های پوست کن برای جدا کردن پوست شلتوک بکار می رود و شلتوک پوست کنده که اصطلاحاً به آن برنج قهوه ای14 گفته می شود برای سفید کردن به سفید کن متقل می گردد. پوست کن ها دارای انواع متفاوتی می باشند که عبارتند از:

پوست کن تیغه ای15

این پوست کن دارای یک توپ آهنی با دندانه های ریخته گری شده در داخل یک استوانه مشبک هم مرکز با آن می باشد که در اثر دوران توپی، اصطکاک بین دانه ها و تیغه پوست کن و صفحه سوراخ دار جداره داخلی (سیتکا)، پوست از شلتوک جدا می گردد. سرعت دورانی توپی از 600 تا 900 دور بر دقیقه متغیر است.

پوست کن تیغه ای ساختمان نسبتاً ساده ای دارد. قیمت خرید آن پایین و فضای نسبتاً کمی را اشغال می کند به راحتی قابل نصب می باشد. همچنین ساخت، نگهداری و تعمیر آن آسان است. این ویژگی باعث شده است که در سال های اخیر این پوست کن ها جایگزین پوست کن نوع غلتک لاستیکی شوند. کارایی این ماشین ها به دلیل افزایش تنش های حرارتی و مکانیکی وارده بر دانه در اثر اصطکاک حاصل از فشار تیغه و صفحه به شدت کاهش یافته و موجب افزایش شکست برنج می شود. این ماشین ها در حال حاضر در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه از سیستم تبدیل حذف شده اند و به جای آنها پوست کن غلطک لاستیکی جایگزین شده است.

پوست کن صفحه ای

پوست کن صفحه ای از دو صفحه افقی روی هم تشکیل شده اند که در آن صفحه بالایی معمولا از یک لایه سنگ سنباده پوشیده شده و این صفحه به بدنه ماشین ثابت شده است، در حالی که صفحه زیرین دوران می کند. در اثر اصطکاک بین شلتوک و دیسکت، پوست آن جدا می گردد. این ماشین ها از عمر طولانی برخوردار بوده و هزینه کار آنها پایین است. بررسی های به عمل آمده نشان داد که راندمان تبدیل این ماشین بطور نسبی کمتر از پوست کن غلطک لاستیکی است. با تنظیم فاصله و میزان فشار بین دو دیسک می توان درجه پوست گیری را تنظیم نمود. ظرفیت و توان مصرفی پوست کن صفحه ای به نوع رقم، رطوبت و قطر صفحه بستگی دارد.

پوست کن غلطک لاستیکی16

متداول ترین نوع پوست کن مورد استفاده در خط تبدیل برنج، پوست کن لاستیکی است. این پوست کن دارای دو غلطک با روکش لاستیکی بوده که در جهت مخالف یکدیگر و در سرعت های متفاوتی می چرخند. اختلاف سرعت خطی و فاصله بین دو غلطک موجب می شود که با عبور شلتوک از فاصله کم بین دو غلطک پوست از دانه جدا گردد. ظرفیت پوست کن به اندازه غلطک ها، نوع رقم، رطوبت و درجه پوست کنی آن بستگی دارد. طرز کار این پوست کن ها به این ترتیب است که شلتوک از دریچه ی بالایی وارد ماشین می شود و پس از جدا شدن پوست از شلتوک، برنج قهوه ای از ماشین خارج می شود. پوسته های هم توسط یک فن مکنده به خارج از دستگاه تخلیه می شوند. البته از خروجی ماشین پوست کن مقداری شلتوک هم با برنج قهوه ای مخلوط می باشد. به عبارت دیگر همه شلتوک هایی که وارد ماشین می شود پوست کنده نشده و مقداری شلتوک پوست نکنده هم با برنج قهوه ای از دستگاه خارج می گردد. مخلوط برنج قهوه ای و شلتوک در مرحله بعدی توسط ماشین جداساز شلتوک از برنج قهوه ای (پادیه) از یکدیگر جدا می شوند.

ظرفیت ماشین پوست کن غلطک لاستیکی به قطر غلطک های لاستیکی، درجه پوست کنی، نوع رقم و رطوبت آن بستگی دارد. با افزایش قطر غلطک ها، ظرفیت پوست گیری افزایش می یابد. نوع رقم و میزان جریان پذیری آنها در ماشین پوست کن عامل مهمی بر کمیت و کیفیت پوست کنی شلتوک است. ارقامی که شلتوک آنها دارای شاخک می باشند و همچنین ارقامی که دارای ضریب اصطکاک بالاتری می باشند، جریان پذیری کمتری در فضای بین غلتک های لاستیکی دارند و در نتیجه ظرفیت کار ماشین را کاهش می دهند. همچنین رطوبت رقم بر درجه پوست کنی و میزان انرژی مصرف موثر است. اگر فاصله بین غلتک ها کمتر از مقدار مشخص باشد، مقدار شکست دانه افزایش می یابد و چنانچه این فاصله بیشتر از حد معین باشد، ظرفیت پوست گیری کاهش می یابد. فاصله بین غلتک های لاستیکی می بایست برای هر رقم جداگانه تنظیم شود. پوست کن غلتک لاستیکی در مقایسه با سایر پوست کن ها، دارای مزایای زیر میباشد.

بر خلاف سایر پوست کن ها، روکش لاستیکی آن خاصیت ارتجاعی داشته و خطر شکستن دانه ها را کاهش می دهد.
جنین و لایه درونی پوست از میان برداشته نمی شود، در نتیجه دانه های پوست شده در برابر خراش ها و آسیب های سطحی محافظت کرده و دانه های بلندتر بهتر حفظ می شوند.
خطر اسیب دیدن دانه ها و ماشین در اثر عملکرد کارگران بی دقت و ناشی کاهش می یابد.

علیرغم تمام مزایای برشمرده، بالا بودن قیمت خرید، افزایش هزینه نگهداری و تعویض غلتک های لاستیکی در اثر فرسوده شدن و دقت زیاد در تنظیم آن از معایب آن محسوب می شود. در پوست کن های غلتک پلاستیکی هنگامی که شلتوک بین دو غلتک وارد می شود، دانه ها زیر فشار غلتک ها گیر کرده و بر اثر اختلاف در سرعت خطی غلتک ها، پوسته از دانه جدا می گردد. عواملی مانند رقم، رطوبت شلتوک، فاصله بین غلتک ها، اختلاف سرعت خطی بین غلتک ها و قطر آنها و نرخ ورودی شلتوک می توانند بر کارآیی ماشین پوست کن غلتک لاستیکی تاثیرگذار باشند.

بررسی ها نشان داد که یکی از فاکتور های موثر بر کیفیت تبدیل برنج درجه پوست کنی در پوست کن های غلتک لاستیکی است. تنظیم نامناسب فاصله بین دو غلتک باعث افزایش درصد شکست برنج قهوه ای و یا کاهش ظرفیت پوست کنی ماشین می شود. نتایج تحقیقات به عمل آمده در مورد مناسب ترین فاصله بین دو غلتک برای ارقام با رطوبت های متفاوت نشان داد که شاخص پوست کنی و درصد خرد برنج قهوه ای بین ارقام اختلاف معنی داری بین ارقام مختلف وجود دارد. همچنین بررسی ها نشان داد که در شرایط یکسان، پوست کن غلتک لاستیکی از میزان خرده برنج کمتری در مقایسه با پوست کن تیغه ای برخوردار است.

پوست کن گریز از مرکز17

عمل پوست کنی در پوست کن های گریز از مرکز توسط نیروهای فشاری و اصطکاکی انجام می شود. دانه شلتوک توسط یک شتاب دهنده دورانی با سرعت دورانی بین 2500 تا 3000 دور بر دقیقه تحت نیروی گریز از مرکز قرار می گیرد و این کار باعث ایجاد نیروی ضربه روی پوست شلتوک می شود.

4) جداسازی پوسته از برنج

در ماشین های پوست کن مخلوطی از دانه های پوست کنده (برنج قهوه ای)، شلتوک پوست نکنده، پوست و مقداری برنج شکسته تولید می شود. برنج قهوه ای و شلتوک پوست نکنده بعداً در ماشین جداساز از یکدیگر جدا می شوند. اما ابتدا می بایست پوسته و اجرام خاصی از سبوس جدا شوند. این مواد معمولاً می توانند توسط یک الک ارتعاشی با سوراخ های مناسب جدا و به صورت جداگانه تخلیه شوند. پوست که سبکتر از سایر قسمت هاست به راحتی با یک مکنده جدا می شود. این در عمل یعنی جداسازی توسط الک ارتعاشی و دمنده می توانند در یک ماشین جمع شده و بطور همزمان صورت گیرد.

جدا کننده شلتوک و برنج قهوه ای18 (پادیه)

ماشین های پوست کن مخلوطی از برنج قهوه ای سالم و شکسته، شلتوک پوست نکنده، پوست و مواد اضافی دیگر تولید می کند. پوسته و سایر مواد خارجی در ماشین پوست کن از شلتوک و برنج قهوه ای جدا می شود. مجموع برنج قهوه ای و شلتوک پوست نشده وارد ماشین پادیه یا جداساز شلتوک و برنج قهوه ای می شوند. از 90-85 درصد برنج قهوه ای و 15-10 درصد شلتوک در حالت استاندارد از ماشین های پوست کن خارج می شوند و این ترکیب در یک پادیه تغذیه می شوند. در ماشینه پادیه برنج قهوه ای از شلتوک جدا شده، برنج قهوه ای به ماشین سفید کن منتقل می گردد و شلتوک مجددا به داخل ماشین پوست کن برگشت داده می شود تا پوست آن جدا شود. البته در سیستم تبدیل تیغه ای مخلوط بدون جداسازی شلتوک از برنج قهوه ای وارد ماشین سفید کن می شود.

درجه پوست کنی در ماشین پوست کن نه تنها بر روی شاخص پوست کنی و شکست برنج قهوه ای تأثیر می گذارد، بلکه ظرفیت کار پادیه را نیز تحت تأثیر قرار می دهد. چنانچه مقدار شلتوک پوست نکنده زیاد باشد، بار روی پادیه افزایش یافته و از طرف دیگر ظرفیت ماشین پوست کن کاهش می یابد. تنظیم مناسب پوست کن به نحوی که ضمن حفظ مطلوب ماشین پوست کن کاهش می یابد. تنظیم مناسب پوست کن به نحوی که ضمن حفظ مطلوب ظرفیت ماشین پوست کن و کاهش درصد خرده برنج قهوه ای بیش باری بر روی ماشین پادیه نشود، از اهمیت زیادی برخوردار می باشد.

دو نوع جدا کننده شلتوک از برنج قهوه ای ساخته شده است. جدا کننده نوع اول از نوع صندوقی19 است. در این نوع جدا کننده مخلوط برنج قهوه ای و شلتوک در داخل صندوق هایی که بطور جداگانه قرار گرفته اند، ریخته می شوند و در اثر حرکت نوسانی سطح شیب داری که صندوق ها روی آن قرار گرفته اند و اختلاف در وزن حجمی برنج قهوه ای و شلتوک از یکدیگر جدا می شوند. جدا کننده نوع دوم از نوع صفحه ای20 است. در این نوع جداکننده مخلوط برنج قهوه ای و شلتوک بر روی صفحات شیبدار ریخته می شوند. تعداد این صفحات ممکن است به 3 تا 4 صفحه هم برسد. سطح این صفحات دارای تو رفتگی هایی است. در اثر حرکت نوسانی این صفحات و اختلاف در وزن حجمی مواد روی آن، برنج قهوهای از شلتوک پوست نکنده جدا می شود. شلتوک مجدداً به پوست کن برگشت داده می شود و برنج قهوه ای به ماشین سفید کن منتقل می گردد. مخلوط برنج قهوه ای و شلتوک نیز دوباره صفحات ریخته می شود تا عمل جداسازی صورت گیرد.

5) سفید کردن برنج و سفیدکن های برنج21

برای جداسازی لایه سبوس از برنج قهوه ای و تولید برنج سفید از ماشین سفید کن استفاده می شو. این عمل توسط عمل مالش22 و یا سایش23صورت می گیرد. بر این اساس ماشین های سفید کن به انواع مالشی و سایشی تقسیم بندی می شوند. نحوه حرکت محصول درداخل ماشین سفید کن در مسیر افقی و یا عمودی صورت می گیرد. سفید کن های برنح دارای انواع متفاوتی می باشند که بطور خلاصه در زیر به آنها اشاره می شود.

1. سفید کن سایشی عمودی

در سفید کن سایشی عمودی، برنج قهوه ای از قسمت فوقانی وارد محفظه سفید کن شده و از محیط یک مخروط ناقص به سمت پایین حرکت می کند و در اثر تماس با جداره خارجی و مشبک دستگاه، لایه سبوس از دانه جدا می شود. قسمت اصلی این دستگاه مخروطی است که سطح آن از مواد زیر پوشیده شده است و بعد از مدتی کار کردن مستهلک شده و لازم است تا سطح مخروط مرمت گردد.

یکی دیگر از قسمت های سفید کن سایشی عمودی، صفحه استوانه ای مشبکی است که قسمت مخروطی را احاظه کرده و از طریق سوراخ های آن، سبوس جدا شده از برنج قهوه ای از محفظه سفید کن خارج میشود. فاصله بین صفحه مشبک و سطح مخروط از طریق قطعاتی قابل تنظیم است. هر چه این فاصله کمتر باشد، سبوس بیشتری برداشته می شود و برنج سفیدتر می شود. علاوه بر این، عواملی دیگری بر روی میزان سفیدشدگی برنج تاثیر می گذارند که عبارتند از: میزان زبری پوشش قسمت مخروطی، نرخ تغذیه و نرخ خروجی دانه، نوع رقم و میزان رطوبت آن و سرعت محیطی مخروط.

ظرفیت دستگاه سفید کن سایش مخروطی با توجه به قطر مخروط متغیر می باشد. به عنوان مثال برای ظرفیت 1200 کیلوگرم در ساعت برنج عبوری می توان از یک سفید کن با قطر 1000 میلی متر و یا دو سفید کن با قطرهای 800 میلی متر و یا 3 سفید کن با قطر 600 میلی متر استفاده گردد. استفاده از چند سفیدکن مخروطی بطور سری در فرآیند سفید کردن می تواند نقش موثری در کاهش میزان ضایعات و شکستن برنج داشته باشد.

2. سفید کن های سایشی افقی

این نوع ماشین سفید کن دارای یک غلتک سایشی افقی است که بر روی یک محور توخالی سوار شده است. غلتک در داخل یک استوانه مشبک با فاصله کمی از آن گردش می کند و در اثر تماس دانه با جداره و سلندر سبوس جدا می شود.

3. ماشین های سفید کن اصطکاکی

در ماشین های نوع اصطکاکی برنج تحت فشار زیاد و سرکت کم در محفظه سفید کن حرکت می کند و در اثر این عمل دانه های برنج با یکدیگر و یا سطوح داخلی سفید کن، سفید می شود. در واقع عمل سفید کنی دانه ها بر اساس مالش دانه ها به یکدیگر صورت می گیرد. ولی در نوع سایشی، عمل سفید کردن دانه ها در اثر سایش دانه ها به سطوح قسمت مخروطی و صفحه مشبک در زمان کم صورت می گیرد.

نحوه کار دستگاه به این ترتیب است که برنج داخل سفید کن در اثر حرکت یک همزن به چرخش درآمده و تحت فشار زیاد بر روی یکدیگر می لغزند. در اثر اصطکاک لایه یک همزن به چرخش درآمده و تحت فشار زیاد بر روی یکدیگر می لغزند. در اثر اصطکاک لایه سبوس از دانه جدا شده و سبوس و برنج سفید بطور جداگانه از ماشین خارج می شود. در سیستم های یک مرحله ای نوع مالشی ضمن پایین بودن ظرفیت کار، مقدار شکست برنج نیز افزایش پیدا می کند. عمل براق کردن یا صیقل دادن24 توسط ماشین دیگری که پولیشر نامیده می شود، انجام می شود. پولیشرها می توانند به روش مالشی و یا سایشی عمل کنند . البته در این مورد در قسمت های بعدی صحبت خواهد شد.

سفید کن های نوع اصطکاکی دارای انواع متفاوتی می باشد. یکی از این سفیدکن کنترل جریان افقی25 است که در آن یک مارپیچ انتقال و یک غلتک با رویه ساینده بر روی یک محور مرکزی قرار گرفتند. این مجموعه در داخل یک سیلندر استوانه ای شکل با سرعت 1000 دور بر دقیقه دوران می کند. نیمی از سیلندر استوانه ای شکل ا صفحه مشبک بوده و دریچه های ورودی و خروجی آن در ابتدا و انتهای سلیندر قرار دارند.

روش سفید شدن برنج در این نوع سفیدکن به این صورت است که ابتدا مقدار برنج ورودی به دستگاه از طریق دریچه ورودی متصل به مخزن تنظیم می شود و بعد از طی مارپیچ به قسمت همزن رسیده و به چرخش درمی آید و در اثر وجود سطح زیر همزن و اصطکاک داخلی برنج ها، برنج سفید شده و سبوس جدا شده از صفحه مشبک خارج می گردد. مقدار خروجی دستگاه تعیین کننده بخشی از فشار وارده بر برنج در دستگاه می باشد. مقدار خروجی برنج از طریق تنظیم دریچه خروجی برنج انجام شده و برای این منظور از یک سری وزنه هایی استفاده می شود. هر چه میزان وزنه بر روی دریچه خروجی بیشتر باشد، مدت زمانی باقی ماندن برنج در داخل محفظه سفید کن بیشتر شده و برنج بیشتر سفید تر می شود.

درجه سفیدی یکی از پارامترهای موثر بر کیفیت تبدیل می باشد. میزان مطلوب بودن درجه سفیدی برنج به شرایط بازار و ذائقه مصرف کننده مربوط می شود. در کشورمان ترجیح می دهند از برنج های با درجه سفیدی بیشتر استفاده نمایند ولی بعضی از کشورها برنج با درجه سفیدی کمتر ترجیح داده می شود. ولی باید این نکته را یادآور شد که با افزایش درجه سفیدی نه تنها ارزش تغذیه ای برنج کاهش می یابد بلکه درصد شکست برنج نیز زیاد تر می شود.

4. سفیدکن اصطکاکی دمشی

این سفید کن ساخت کشور ژاپن بوده و در انتهای خط تبدیل از آن استفاده می شود. در این سفیدکن برنج تحتع جریان هوای عبوری از دستگاه خنک می گردد. قسمتهای اصلی این دستگاه شامل مارپیچ انتقال، توپی، محفظه شش ضلعی، دریچه های ورودی و خروجی و مکنده هوا می باشد.

برنج بعد از عبور از دریچه ورودی قابل تنظیم، وارد کردن سفید کن و توسط مارپیچ در طول دستگاه به جلو رانده می شود. برنج پس از رسیدن به توپی که دارای دو برجستگی است، به چرخش درآمده و پس از سفید شدن از دریچه خروجی تخلیه می شود. محفظه توپی سفیدکن شامل یک صفح مشبک به صورت شش ضلعی است روی سطح آن برجستگی های کوچکی قرار دارد که باعث افزایش سطح تماس و سفید شدگی برنج می شود. این قسمت ها به گونه ای ساخته شده است که هوا به راحتی در بین آنها جریان می یابد. جریان هوا علاوه بر خنک کردن برنج باعث تسهیل در خروج سبوس جدا شده از برنج قهوه ای می شود. خنک شدن برنج در داخل محفظه میزان تنش های حرارتی که در اثر فشار و اصطکاک به وجود می آید را کاهش می دهد.

5. سفید کن تیغه ای

سفید کن تیغه ای تشکیل شده از یک توپی با شش برجستگی روی آن که در داخل یک محفظه استوانه ای که نیم آن به صورت مشبک است، گردش می کند. فشار بالای ایجاد شده در فضای بین توپی و تیغه در داخل دستگاه (که حدود 500 گرم بر سانتی متر مربع هم میرسد) و حرکت طولی و چرخشی دانه در داخل این محفظه باعث ایجاد اصطکاک و در نتیجه آن سفید شدن برنج می شود.

عوامل زیادی بر میزان سفید شدن برنج و درصد شکست برنج در این نوع سفید کن تاثیر می گذارند که عبارتند از: سرعت گردشی توپی، فاصله تیغه از توپی، دبی خروجی برنج از دستگاه، نوع رقم و محتوای رطوبتی آن. تنظیم فاصله تیغه از توپی و نرخ خروجی دانه از دستگاه بر روی درجه سفیدی و درصد خرده برنج در مرحله تبدیل از اهمیت زیادی برخوردار می باشد. با کاهش فاصله بین تیغه و توپی و نرخ خروجی برنج از دریچه تخلیه، درصد خرده برنج و درجه سفیدی معمولاً افزایش می یابد. ولی درجه سفیدی و میزان شکست به نوع رقم و میزان رطوبت دانه بستگی دارد.

در غالب کارخانه های شالیکوبی کشورمان از سفید کردن نوع تیغه ای که بر اساس طرح اولیه سفیدکن انگلبرگ26در کارگاه های صنعتی داخل کشور به ویژه در استان گیلان ساخته می شوند، بررسی های به عمل آمده نشان داد که بطور کلی راندمان تبدیل و درصد تبدیل برنج سالم در سفید کن تیغه ای در مقایسه با سفیدکن های جدید کمتر است. متاسفانه تاکنون تغییرات چندانی در طرح اولیه داده نشده است و بسیاری از پارامترهای طراحی در ساخت دستگاه ملحوظ نمی گردد و در نتیجه موجب افزایش درصد شکست برنج و کاهش درآمد کشاورزان می شود.

6. صیقل دادن برنج و ماشین های صیقل دهنده (پولیشر)

ماشین های صیقل دهنده که در خط انتهایی تبدیل شلتوک به برنج سفید قرار دارد، برای ایجاد شفافیت و درخشندگی در سطح برنج مورد استفاده قرار میگیرد. از ماشین سفید کن نمی توان به عنوان پولیشر استفاده نمود. در صورت استفاده از سفید کن پولیشر نه تنها شفافیت کافی بدست نمی آید، بلکه برای افزایش درجه سفیدی با ماشین حرارت زیادی ایجاد می شود که به شکست برنج منجر می گردد. براق کننده های برنج دارای انواع مختلفی می باشد که در زیر به دو نو از آن که پولیشر مخروطی و پولیشر افقی می باشد، اشاره می گردد:

الف- پولیشر مخروطی

این ماشین شبیه یک سفیدکن مخروطی است با این تفاوت که قسمت مخروطی این دستگاه از چوب ساخته شده است و بر روی آن نوارهای چرمی نصب شده است. این دستگاه دارای سرعت گردشی کمتری نسبت به سفیدکن دارد و توان مصرفی آن نیز کمتر از سفیدکن می باشد. با حرکت برنج از بین صفحه مشبک دستگاه و نوارهای چرمی و در اثر اصطکاک برنج با این نوارها لایه ای نازک از سطح برنج برداشته می شود و براق می گردد.

ب) پولیشر افقی

شکل ظاهری این دستگاه شبیه به یک سفیدکن تیغه ای می باشد با این تفاوت که بر روی توپی نوارهای چرمی قرار گرفته است. توپی در داخل محفظه ای مشبک قرار گرفته است. با جریان برنج توسط مارپیچ انتقال و چرخش آن در محفظه پولیشر به وسیله ی نوارهای چرمی سطح برنج براق می شود. همچنین مشابه پولیشر مخروطی، توان مورد نیاز یک پولیشر افقی کمتر از یک سفیدکن می باشد.

7. درجه بندی برنج

برنج پس از سفید شدن و پولیش زدن به وسیله بالبر به الک برنج انتقال داده می شود. محصولی که از سفید کن خارج می شود مخلوطی از برنج سالم، شکسته و مقداری سبوس و گرد خاک می باشد. برای جدا کردن برنج سالم از شکسته و درجه بندی برنج از غربال های برنج که دارای انواع مختلفی می باشدف استفاده می شود.

عمل جدا سازی برنج های شکسته از سالم توسط الک های لرزان و نوسانی انجام می شود. الک های مورد استفاده در کارخانه های شالیکوبی شمال کشور از بازده ای پایین برخوردار می باشد. بطوری از دریچه خروجی برنج سالم، برنج های شکسته هم مشاهده می شود. مقدار توان مصرفی این ماشین در مقایسه با ماشین های پوست کن و سفیدکن پایین بوده و دارای ظرفیت زیادی می باشند. در سیستم های پیشرفته از الک های دوار که از استوانه ای با تو رفتگی های مختلف متناسب با اندازه های مختلف برنج است استفاده می شود.
منبع
bsmt.ir